Νους, εγκέφαλος, εκπαίδευση & Σημαντικά ευρήματα των νευροεπιστημών

Η εκπαιδευτική νευροεπιστήμη και η επιστήμη της εκπαίδευσης. Νους, Εγκέφαλος και Εκπαίδευση - Σημαντικά ευρήματα των νευροεπιστημών για τον τρόπο λειτουργίας και μάθησης του εγκεφάλου. Απόσπασμα από τη Διπλωματική Εργασία του Τέλλου Γεωργίου, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας 2014. 

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι ερευνητές απέκτησαν τόσες πολλές πληροφορίες σχετικά με το πώς μαθαίνει ο εγκέφαλος, που οδήγησε σε μία καινούργια ακαδημαϊκή επιστήμη. Με το όνομα ‘‘Εκπαιδευτική Νευροεπιστήμη’’ ή ‘‘Νους, Εγκέφαλος και Εκπαίδευση’’, αυτή το νεογέννητο πεδίο ερευνών, εξετάζει το πώς τα ερευνητικά ευρήματα, από τις νευροεπιστήμες, εκπαίδευση και ψυχολογία μπορούν να επαναπροσδιορίσουν τη γνώση γύρω από την εκπαίδευση και μάθηση και το πώς αυτή η γνώση θα εφαρμοστεί στην εκπαιδευτική πρακτική. 

Για αυτούς που αναρωτιούνται για το πώς οι πρόσφατες ανακαλύψεις σχετικά με τον εγκέφαλο, μπορούν να επιδράσουν στη διδασκαλία και τη μάθηση, παρατίθενται μερικά ερευνητικά δεδομένα και τις εφαρμογές τους:

1. Επαναβεβαίωση ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος συνεχώς αναδιοργανώνεται στη βάση εισόδου

Αυτή η διαδικασία, ονομάζεται νευρική ευπλαστότητα - neuroplasticity και λαμβάνει χώρα, όλη τη ζωή του ανθρώπου, αλλά είναι εξαιρετικά ραγδαία τα πρώτα χρόνια.

Εφαρμογή: Οι εμπειρίες και τα βιώματα που έχει ο νέος εγκέφαλος στο σπίτι και στο σχολείο, βοηθούν στη διαμόρφωση των νευρικών κυκλωμάτων τα οποία θα καθορίσουν το πώς και το τι θα μάθει ο εγκέφαλος στο σχολείο αλλά και αργότερα στη ζωή.

2. Ξάφνιασε τον κόσμο με αποδείξεις, ότι οι νευρώνες στον εγκέφαλο όντως αναγεννώνται, μία διαδικασία που ονομάζεται νευρογένεση

(Bayer, Yackel, & Puri, 1982; Bayer, 1982; Deng, Aimone, & Gage, 2010). Εφαρμογή: Η αναγέννηση των νευρώνων, ενισχύει τη μάθηση και τη μνήμη. Φαίνεται ότι και η σωματική άσκηση εν μέρει, παρακινεί και ενισχύει την νευρογένεση. Δυστυχώς όμως, ο χρόνος για διάλειμμα και παιχνίδι στα δημοτικά σχολεία, όλως παραδόξως έχει ελαττωθεί παρέχοντας περισσότερο μαθησιακό χρόνο για υψηλών απαιτήσεων τεστ. Αυτό όμως έχει νόημα; Πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι μαθητές έχουν επαρκή χρόνο για καθημερινή άσκηση, ώστε να διατηρούν τον εγκέφαλο ακμαίο με την απαραίτητη ενέργεια, επαγρύπνηση και έτοιμο για μάθηση.

3. Αμφισβήτηση της θεωρίας ότι ο εγκέφαλος μπορεί να εκτελεί πολλαπλά καθήκοντα

Ο εγκέφαλος μπορεί να εστιάσει σε ένα μόνο έργο κάθε φορά. Αυτό που εσφαλμένα ονομάζεται ‘‘multitasking’’, είναι στην ουσία εναλλασσόμενη ανάθεση έργου η οποία ουσιαστικά είναι η μετατόπιση της προσοχής του εγκεφάλου από ένα έργο σε ένα άλλο και μετά ξανά επιστροφή στο αρχικό. Χαρακτηριστικό είναι το βίντεο παρατηρητικότητας στο οποίο καλείται ο χρήστης να μετρήσει πόσες πάσες έκανε μία ομάδα αγνοώντας επιδεκτικά την εμφάνιση μίας αρκούδας.

Εφαρμογή: Κάθε μετατόπιση της εγκεφαλικής προσοχής απαιτεί νοητική προσπάθεια και επισύρει απώλεια πληροφοριών στην μνήμη εργασίας από το αρχικό έργο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, το άτομο καταλήγει να κάνει 2 έργα μέτρια έως κακά, από το να κάνει ένα έργο ικανοποιητικώς. Παρόλο που η χρήση μίας ποικιλίας στρατηγικών στην τάξη, κρατά τους μαθητές απασχολημένους, η αλλαγή από μία δραστηριότητα στην άλλη, δεν πρέπει να γίνει πριν την επιβεβαίωση ότι το αρχικό έργο έχει επαρκώς ολοκληρωθεί.

4. Αποκαλύψεις σχετικά με τον ανθρώπινο εγκέφαλο για το πώς κατακτά μία δεύτερη γλώσσα

Αυτή η έρευνα, διαλύει το μύθο ότι, λόγω της εκμάθησης μίας δεύτερης γλώσσας από νεαρούς μαθητές (κάτω των 12 ετών), δημιουργείται μία παρεμβολή στην εκμάθηση της πρώτης γλώσσας τους (Kovelman, Baker, & Petitto, 2008). Στην πραγματικότητα, το αντίθετο είναι αυτό που συμβαίνει πραγματικά.

Εφαρμογή: Μαθαίνοντας δύο γλώσσες ταυτόχρονα, δε δημιουργεί πρόβλημα στα δίκτυα γλωσσικής επεξεργασίας του νεανικού εγκεφάλου και βοηθά στους μαθητές να συλλάβουν τη βαθύτερη δομή των γλωσσών. Για αυτό το λόγο, προτείνεται η εκκίνηση εκμάθησης μία νέας γλώσσας όσο το δυνατόν νωρίτερα και αυτό γιατί η εκμάθηση μίας καινούργιας γλώσσας απαιτεί περισσότερη νοητική προσπάθεια και κινητοποίηση μετά την ηλικία των 12 ετών.

5. Ανακάλυψη των εγκεφαλικών διαδρομών – brain pathways που σχετίζονται με την ανάγνωση

Εγκεφαλικές σαρώσεις, βοήθησαν τους ερευνητές να ανακαλύψουν ότι οι καλοί αναγνώστες χρησιμοποιούν διαφορετικά νευρικά μονοπάτια κατά την ανάγνωση, από ότι οι μαθητές που κομπιάζουν (Shaywitz, 2003).

Εφαρμογή: Αυτή η έρευνα, οδήγησε στην ανάπτυξη επιστημονικώς βασισμένων ηλεκτρονικών παιχνιδιών όπως το Fast ForWord (https://www.scilearn.com/products/) και το Earobics (https://www.earobics.com/) που βοηθούν σημαντικά τους νεαρούς μαθητές με αναγνωστικές δυσκολίες. Στην ουσία, αυτά τα προγράμματα, οδηγούν στην αναδιοργάνωση του νεανικού εγκεφάλου των υστερούντων μαθητών (χάρη στην νευρική πλαστικότητα) με σκοπό να μοιάζει με την νευρική σύνδεση των καλών μαθητών.

Γρήγορο Τεστ IQ - Βρείτε τις διαφορές σε 7 λεπτά

Το ακόλουθο τεστ νοημοσύνης (IQSpot rapido) μετρά δείκτη νοημοσύνης μέχρι 150 στην κλίμακα Wechsler, ποσοστό που αντιστοιχεί σε έναν στους 2200 ανθρώπους. Αποτελείται από 16 ερωτήματα τα όποια πρέπει να απαντήσετε σε 7 λεπτά. Σας δίνονται έξι σχήματα ξεκινώντας την αρίθμηση 1 για το πιο αριστερό και 6 για το πιο δεξί. Καλείστε να εντοπίσετε ποια δύο σχήματα διαφέρουν από τα υπόλοιπα τέσσερα που έχουν μια κοινή θεμελιακή ιδιότητα. Οι ερωτήσεις γίνονται προοδευτικά πιο δύσκολες. Αν για κάποιο λόγο σας δυσκολέψει κάποια ερώτηση παραπάνω, προχωρήστε στην επόμενη και την κοιτάζετε στο τέλος. Αυτό το online τεστ iq δεν μετρά τη νοημοσύνη με ακρίβεια. Το αποτέλεσμα της εξέτασης δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ενδεικτική εκτίμηση του δείκτη νοημοσύνης. Παρακάτω ακολουθεί ένα ενδεικτικό παράδειγμα του τεστ IQ. 

'Ύστερα από πολλές μελέτες ο Spearman κατέληξε στην άποψη πως υπάρχει από την μια μεριά ένας γενικός παράγοντας της νοημοσύνης (G=general), ο οποίος συμμετέχει σε όλες τις πνευματικές επιδόσεις, τα άτομα όμως τον κατέχουν σε διαφορετικό βαθμό. Από την άλλη μεριά όλες οι νοητικές επιδόσεις βασίζονται και σε έναν ειδικό για καθεμιά παράγοντα (s=special). Επειδή ποτέ δυο δραστηριότητες του πνεύματος δεν βασίζονται στον ίδιο ειδικό παράγοντα s, θα πρέπει άρα να δεχτούμε την ύπαρξη ενός πολύ μεγάλου αριθμού τέτοιων ειδικών παραγόντων. Η δυναμικότητα του γενικού παράγοντα G καθορίζεται κυρίως από την κληρονομικότητα, ενώ οι ειδικοί παράγοντες είναι μάλλον επίκτητοι. Στην διαφορετική συμβολή τόσο του G όσο και των s οφείλονται οι διαφορετικές επιδόσεις (Τ1, Τ2, Τ3, Τ4...) διαφόρων ατόμων σε διάφορα τεστ νοημοσύνης. Επειδή όμως ο G μετέχει σε όλες τις νοητικές επιδόσεις του ατόμου, τα τεστ αποβλέπουν κυρίως στην μέτρηση του παράγοντα G. Τίθενται για αυτό ερωτήσεις, οι απαντήσεις στις οποίες εξαρτώνται σε μεγάλο μέρος από τον παράγοντα G. Οι θετικές συνάφειες ανάμεσα σε ικανότητες οφείλονται μόνον στον παράγοντα G, αφού οι ειδικοί παράγοντες εκφράζονται σε διαφορετικές κάθε φορά επιδόσεις και ικανότητες. Όσο λοιπόν περισσότερο φορτίζονται δυο ικανότητες με τον G, τόσο μεγαλύτερη είναι η συνάφεια τους, ενώ οι ειδικοί παράγοντες, όντας ανεξάρτητοι ο ένας από τον άλλον, μετριάζουν την συνάφεια μεταξύ δύο ικανοτήτων. Καθότι ο G εμπεριέχεται και εκδηλώνεται σε όλες τις νοητικές επιδόσεις, η διακρίβωση του μεγέθους του μας δίνει μια καλή βάση, για να προβλεφθεί η συμπεριφορά του υποκειμένου και σε περιστάσεις έξω και πέρα από τα τεστ. Και επειδή επίσης οι ερωτήσεις που απαιτούν αφηρημένη σκέψη εμπεριέχουν το μεγαλύτερο μέρος σε παράγοντα G, τέτοιου είδους ερωτήσεις θα πρέπει να προτιμούμε για την κατασκευή των τεστ νοημοσύνης. 

Παράδειγμα 

- Ποια δύο σχήματα διαφέρουν από τα υπόλοιπα; Επιλέξτε 1-6 (από αριστερά προς τα δεξιά)

Σωστή απάντηση τα σχήματα 2 και 6. Όλα τα υπόλοιπα σχήματα έχουν την κοινή ιδιότητα να'χουν δύο γραμμές. Το μεν 2 σχήμα έχει τρεις γραμμές, το δε 6 έχει μία γραμμή.

Ακολουθεί το τεστ IQ

Εκπαίδευση των ημισφαιρίων - ανάπτυξη της δημιουργικότητας στην εκπαίδευση

Η επεξεργασία των πληροφοριών από τα εγκεφαλικά ημισφαίρια  

Λίγο πολύ, όλοι λειτουργούμε ως ένα βαθμό, άλλοτε με το δεξί και άλλοτε με το αριστερό ημισφαίριο, όμως χρησιμοποιούμε το ένα ημισφαίριο περισσότερο από το άλλο. Για παράδειγμα, μπορεί να έχουμε κυρίαρχο το δεξί ημισφαίριο γεγονός που σημαίνει ότι είναι αυτό που προτιμάμε περισσότερο ή ότι είναι το δυνατότερο από τα δύο ημισφαίρια. Είναι δηλαδή αυτό που επεξεργάζεται συχνότερα τις περισσότερες από τις πληροφορίες που δεχόμαστε.

Αυτό όμως δεν αποκλείει τη χρήση και του αριστερού ημισφαιρίου. Μπορεί για παράδειγμα να χρησιμοποιούμε το δεξί ημισφαίριο για το εξήντα τοις εκατό των περιπτώσεων και το αριστερό για το υπόλοιπο σαράντα. Επομένως κυρίαρχο ημισφαίριο είναι αυτό που επεξεργάζεται με μεγαλύτερη ευχέρεια τα διάφορα ερεθίσματα.  

Η εκπαίδευση των ημισφαιρίων και η ανάπτυξη της δημιουργικότητας 

Τα δυο ημισφαίρια δέχονται, οργανώνουν και επεξεργάζονται την πληροφορία κατά διαφορετικούς τρόπους. Το αριστερό ημισφαίριο που ονομάζεται και «κυρίαρχο» επεξεργάζεται τις πληροφορίες κατά τρόπο αναλυτικό-γραμμικό (π.χ.εκτελεί μαθηματικές πράξεις). Το δεξί ημισφαίριο επεξεργάζεται συνήθως γεωμετρικά σχήματα, εικόνες και μουσικούς ήχους κατά τρόπο συνθετικό- ολιστικό δηλ. τα μέρη αποκτούν νόημα μέσα από τη σχέση τους με τα άλλα μέρη.

Τεστ λογικής - Ποιο τετράγωνο ακολουθεί;

Σε κάθε ερώτημα δίνονται 3 τετράγωνα 3x3. Καλείστε να βρείτε ποιο τετράγωνο από τα A, B, C, ή D συμπληρώνει λογικά την ακολουθία των τετραγώνων. Σε κάθε τετράγωνο, τα μπλε κουτάκια κινούνται βάση μιας λογικής που πρέπει να βρείτε. Η δυσκολία αυξάνει προοδευτικά. Δεν υπάρχει χρονικός περιορισμός, ακριβώς γιατί δεν μας ενδιαφέρει τόσο το σκορ, όσο η μεθοδολογία της σκέψης. Ακολουθούν δύο λυμένα παραδείγματα. 

Παραδείγματα 

Σωστή απάντηση το σχήμα B, το μπλε κουτί μετακινείται μια θέση προς τα δεξιά. 

Σωστή απάντηση το σχήμα D. Το πρώτο μπλε κουτί παραμένει σταθερό στη θέση του, ενώ το άλλο μετακινείται μια θέση προς τα δεξιά.  

Ακολουθούν τα δέκα ερωτήματα λογικής 

Γρήγορο τεστ IQ δωρεάν στα ελληνικά

Η νοημοσύνη είναι μια βασική ικανότητα που επηρεάζει την απόδοση του ατόμου σ’ όλες τις γνωστικές αποστολές ή δραστηριότητες που αναλαμβάνει, από τον υπολογισμό των μαθηματικών προβλημάτων έως την συγγραφή ποίησης ή τη λύση γρίφων. 

Μια άποψη που άντεξε στο χρόνο είναι η θεωρεία των Cattel και Horn (1963 & 1998) σύμφωνα με την οποία: 

Η ρευστή ή αμιγής νοημοσύνη είναι η νοητική ικανότητα που δεν επηρεάζεται από το πολιτισμικό περιβάλλον του ατόμου και δεν εκφράζεται λεκτικά. 

Η μορφοποιημένη νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να εφαρμόζει μεθόδους επίλυσης προβλημάτων που είναι αποδεκτές από το πολιτισμικό του περιβάλλον. Η νοημοσύνη αυτή ενισχύεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου, επειδή περιλαμβάνει τις δεξιότητες και τις γνώσεις που το άτομο έχει μάθει, όπως π.χ. το λεξιλόγιο, το να σταματήσει ένα ταξί, το να φτιάχνει ένα κάλυμμα ή να μελετά στο πανεπιστήμιο.

Η ευρύτερα αποδεκτή άποψη σήμερα είναι ότι η νοημοσύνη έχει πολλές όψεις και αποτελεί μια ιεραρχία ικανοτήτων, στην κορυφή της οποίας βρίσκεται η γενική νοημοσύνη και στις παρακάτω θέσεις βρίσκονται άλλες πιο συγκεκριμένες ικανότητες. (Sternberg, 2000) όπως:

η ρευστή νοημοσύνη,

η μορφοποιημένη νοημοσύνη,

η γενική μνήμη και μάθηση (π.χ. έκταση της μνήμης, οπτική μνήμη, συνδετική μνήμη),

ευρεία οπτική αντίληψη (π.χ. οπτικοποίηση, σχέσεις του χώρου),

ακουστική αντίληψη (π.χ. μουσική διάκριση),

ικανότητα ανάκτησης για πρωτοτυπία και δημιουργικότητα,

γνωστική ταχύτητα,

ταχύτητα επεξεργασίας και λήψης αποφάσεων.

Το ακόλουθο γρήγορο τεστ IQ (Bergman's IQ test) αποτελείται από 12 ερωτήματα τα οποία πρέπει να απαντηθούν σε 20 λεπτά. Έχει δημιουργηθεί από μέλη της Μένσα και υπολογίζει IQ μέχρι άνω του 130 στην κλίμακα Wechsler, ποσοστό που επιτυγχάνει ένας άνθρωπος στους πενήντα. Πρέπει να βρείτε ποιο σχήμα από τα (1-8) που δίνονται στα δεξιά, πρέπει να τοποθετηθεί στο τετράγωνο που απουσιάζει (το τετράγωνο με την παύλα) των σχημάτων στα δεξιά. Αυτό το online τεστ iq δεν μετρά τη νοημοσύνη με ακρίβεια, καθώς είναι αρκετά σύντομο. Δεν είναι επιστημονικά έγκυρο ούτε αποτελεί από εγγύηση στο πραγματικό iq τεστ της Μένσα. Το αποτέλεσμα της εξέτασης δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ενδεικτική εκτίμηση του δείκτη νοημοσύνης.

Δωρεάν Τεστ IQ Culture fair (160 IQ, 36 ερωτήσεις)

Αυτό το τεστ νοημοσύνης (culture fair), αποτελείται από 36 ερωτήσεις, το μέγιστο σκορ που μπορεί να επιτευχθεί είναι 160 IQ. Καλείστε να βρείτε ποιο τετράγωνο από τα A, B, C, D, E, F, G, ή H, συμπληρώνει λογικά το ένατο τετράγωνο που λείπει σε κάθε σχήμα. Παρατηρήστε προσεχτικά ποια καθολική λογική ισχύει οριζόντια ή/και κάθετα.

Ο R. Cattell διαμόρφωσε την θεωρία του δασκάλου του C. Spearman σε μια πραγματική θεωρία δύο παραγόντων. Διακρίνει ο Cattell δυο όψεις της νοημοσύνης, την ρέουσα και την αποκρυσταλλωμένη, οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως δύο γενικοί (g) παράγοντες της νοημοσύνης. 

Για την μέτρηση της ρευστής νοημοσύνης επινόησε το Culture Fair Intelligence Test (όπως το τεστ που ακολουθεί), ωστόσο ούτε αυτό ούτε κανένα άλλο τεστ δεν έχει καταφέρει να μετρήσει νοημοσύνη έξω από πολιτισμικούς παράγοντες.  

Ρευστή νοημοσύνη, είναι η νοημοσύνη που δεν εξαρτάται από το πολιτισμικό πλαίσιο και αποτελείται κυρίως από τις κληρονομημένες ικανότητες του ατόμου. Είναι κυρίως μη λεκτική και επικεντρώνεται στην ικανότητα μάθησης και στην επίλυση προβλημάτων. Χρησιμοποιείται από το άτομο προκειμένου να διασφαλίσει την προσαρμογή σε νέες καταστάσεις. 

Αποκρυσταλλωμένη νοημοσύνη, είναι η νοημοσύνη που βασίζεται στο πολιτισμικό πλαίσιο και περιλαμβάνει μαθημένες συμπεριφορές. Επηρεάζεται από την συνήθεια και την επανάληψη. Χρησιμοποιείται όταν το άτομο αντιμετωπίζει πολιτισμικά ερεθίσματα (π.χ. Τηλεοραση – εγκατάσταση). 

Η συσχέτιση μεταξύ των 2 είναι 0.50. 

Το 1971 ο Cattell αναθεώρησε το μοντέλο του κρατώντας τους 2 παράγοντες σαν κύριους παράγοντες νοημοσύνης και προσθέτωντας δευτερεύοντες παράγοντες όπως οπτική οργάνωση, ταχύτητα αντίληψης, ακουστική οργάνωση, μνημονικές διαδικασίες, αντιληπτική ικανότητα κ.α.

Πως αλλάζοντας την καθημερινότητα μου, αλλάζω τον κόσμο

Ως «μια οργανωμένη ομάδα ανθρώπων η οποία αποτελείται από δύο ειδών στοιχεία: τα ανθρώπινα όντα και τους δεσμούς μεταξύ τους» ορίζουν το κοινωνικό δίκτυο οι καθηγητές Ιατρικής Κοινωνιολογίας Νικόλας Χρηστάκης (Πανεπιστήμιο Γέιλ) και Τζέιμς Φάουλερ (Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο) και δύο εκ των «πιο επιδραστικών ανθρώπων του 2010», σύμφωνα με το περιοδικό «Time», στο βιβλίο τους με τίτλο «Συνδεδεμένοι: Η εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και πώς αυτά διαμορφώνουν τη ζωή μας» (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κάτοπτρο).

Τα κοινωνικά δίκτυα διαπερνούν την κοινωνική και οικονομική μας ζωή. Διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στη μετάδοση των πληροφοριών σχετικά με τις ευκαιρίες απασχόλησης, και είναι ζωτικής σημασίας για το εμπόριο πολλών αγαθών και υπηρεσιών. Αποτελούν τη βάση της εφαρμογής της αμοιβαίας ασφάλισης στις αναπτυσσόμενες χώρες. Τα κοινωνικά δίκτυα είναι επίσης σημαντικά για τον καθορισμό του τρόπου εξάπλωση ασθενειών, τα προϊόντα που αγοράζουμε, ποιες γλώσσες μιλάμε, πώς ψηφίζουμε, πόση εκπαίδευση αποκτούμε, την πιθανότητα επιτυχίας επαγγελματικά καθώς και κατά πόσον ή όχι αποφασίζουν κάποιοι να γίνουν εγκληματίες.

Η δικτυακή δομή μπορεί να παρατηρηθεί σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Για παράδειγμα, ο εγκέφαλος είναι ένα δίκτυο από νευρικά κύτταρα συνδεδεμένα με άξονες, και τα κύτταρα από μόνα τους είναι ένα δίκτυο μορίων συνδεδεμένα με βιοχημικές αντιδράσεις. Οι κοινωνίες, επίσης, είναι δίκτυα ανθρώπων συνδεδεμένοι με φιλίες, οικογενειακές σχέσεις και επαγγελματικούς δεσμούς. Σε μεγαλύτερη κλίμακα, διατροφικές αλυσίδες και οικοσυστήματα μπορούν να παρουσιαστούν σαν δίκτυα ειδών. Τα δίκτυα εισχωρούν ακόμα και στην τεχνολογία: το Διαδίκτυο, τα δυναμικά δίκτυα και τα συστήματα μεταφοράς δεν είναι παρά μόνο μερικά παραδείγματα. Ακόμα και η γλώσσα που χρησιμοποιούμε για να μεταφέρουμε τις σκέψεις μας στους άλλους, είναι ένα δίκτυο, φτιαγμένο από λέξεις συνδεδεμένες με συντακτικές σχέσεις.

Αϊνστάιν: ένας ιδιαίτερος εγκέφαλος

του Βαγγέλη Πρατικάκη. Αναδημοσίευση από "ΤΟ ΒΗΜΑ science".

Η αριστερή πλευρά του εγκεφάλου του Αϊνστάιν σε φωτογραφία που τραβήχτηκε λίγο μετά το θάνατό του το 1955 (Πηγή: US National Museum of Health and Medicine) 

Νέα μελέτη διαπιστώνει ότι η δομή του ήταν διαφορετική από του μέσου ανθρώπου, ενώ το μέγεθός του ήταν λίγο λιγότερο από το μέσο όρο.

Ουάσινγκτον

Ο εγκέφαλος του Άινσταϊν πέρασε μια μεγάλη περιπέτεια μετά το θάνατο της μεγαλοφυΐας -ακόμα και σήμερα, μεγάλα τμήματά του παραμένουν αγνοούμενα. Τώρα, όμως, φωτογραφίες που είχαν μείνει ξεχασμένες για δεκαετίες επιβεβαιώνουν ότι ο ιδιαίτερος Δρ Άινσταϊν είχε και ανατομικά ιδιαίτερο μυαλό.

Μεταθανάτια απαγωγή

Η ιστορία ξεκίνησε το 1955, όταν ο Άινσταϊν πέθανε στο Πρίνστον του Νιού Τζέρσι σε ηλικία 76 ετών. Πριν ακόμα πάρει έγκριση από την οικογένεια και τον διαχειριστή της διαθήκης του καθηγητή, ο αμφιλεγόμενος παθολόγος Τόμας Χάρβεϊ αφαίρεσε τον εγκέφαλο για εξέταση. Τον χώρισε σε 240 κομμάτια, τα οποία εμβαπτίστηκαν σε ρητίνη και κόπηκαν σε χιλιάδες φέτες για εξέταση στο μικροσκόπιο. Ο Χάρβεϊ έστειλε αρκετές φέτες σε επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, κράτησε όμως τον υπόλοιπο εγκέφαλο σε ένα κουτί στο γραφείο του.

Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, ο Χάρβεϊ κρατούσε στην ιδιοκτησία του ό,τι είχε μείνει από τον εγκέφαλο του Αϊνστάιν - φέρεται μάλιστα να τον μετέφερε ακόμα και στο πορτμπαγκάζ του αυτοκινήτου του.

Το 1998, λίγα χρόνια πριν από τον θάνατό του, ο Χάρβεϊ αποφάσισε τελικά να παραδώσει τον απαχθέντα εγκέφαλο στο Εθνικό Μουσείο Υγείας και Ιατρικής του αμερικανικού στρατού, το οποίο βρίσκεται στο Μέριλαντ. Πολλές όμως από τις φέτες που είχε στείλει σε άλλους ερευνητές παραμένουν σήμερα αγνοούμενες.

Ιδιαίτερο μυαλό

Η απίστευτη περιπέτεια του εγκεφάλου του Άινσταϊν ίσως είναι ο λόγος που μέχρι σήμερα είχαν δημοσιευτεί μόνο έξι επιστημονικές μελέτες για το θέμα. Μία από αυτές είχε παρουσιαστεί το 1998 από τον ανθρωπολόγο Ντικ Φοκ του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Φλόριδας, ο οποίος διαπίστωνε ότι ο βρεγματικός λοβός, ο οποίος σχετίζεται με την αντίληψη των μαθηματικών και του χώρου, παρουσίαζε ιδιαιτερότητες στις έλικες και τις αύλακες (τα αυλάκια του εγκεφάλου και τις προεξοχές ανάμεσα στα αυλάκια).

Τώρα, ο Δρ Φοκ επανέρχεται με νέα μελέτη σε 12 φωτογραφίες που είχαν τραβηχτεί από τον Χάρβεϊ το 1955 και βρίσκονταν ως σήμερα ξεχασμένες στο Εθνικό Μουσείο Υγείας και Ιατρικής. Αρκετές από αυτές δείχνουν περιοχές του εγκεφάλου που δεν είχαν μελετηθεί ποτέ ως σήμερα.

Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό, αναφέρει ο Φολ στην επιθεώρηση «Brain», είναι η περιπλοκότητα και το ασυνήθιστο μοτίβο στις αύλακες και τις έλικες όχι μόνο του βρεγματικού λοβού αλλά και του προμετωπιαίου φλοιού και του οπτικού φλοιού.

Ο προμετωπιαίος φλοιός, ιδιαίτερα διογκωμένος στον Άινσταϊν, ευθύνεται για ανώτερες νοητικές λειτουργίες όπως ο προγραμματισμός, η επίλυση προβλημάτων και η αφηρημένη σκέψη που χρειαζόταν ο νομπελίστας για να απεικονίζει στο μυαλό του παραμορφώσεις του χωροχρόνου και άλλα φαινόμενα της Φυσικής.

Άλλες ιδιαιτερότητες καταγράφονται σε περιοχές όπως ο σωματοαισθητικός φλοιός που επεξεργάζεται ερεθίσματα από το σώμα. Ιδιαίτερα διογκωμένη ήταν μάλιστα η περιοχή που αντιστοιχεί στο αριστερό χέρι, ιδιαιτερότητα που ίσως σχετίζεται με το ταλέντο του Άινσταϊν ως βιολιστή.

Χαρισματικά και ταλαντούχα παιδιά - Αναγνώριση παιδιών υψηλών ικανοτήτων µάθησης

της ∆όµνας Μπογδάνου, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

«Η πιο παγκόσµια ποιότητα είναι η διαφορετικότητα» Michel de Montaigne 

Περίληψη

Τα χαρισµατικά και ταλαντούχα παιδιά είναι µια πραγµατικότητα που απασχολεί την κοινωνία από τα αρχαία χρόνια. Κινέζοι και αρχαίοι Έλληνες έδιναν τον δικό τους ορισµό της χαρισµατικότητας και αντιµετώπιζαν τα χαρισµατικά παιδιά µε ιδιαίτερο τρόπο. Στην εποχή µας τα παιδιά αυτά αντιµετωπίζονται κάποιες φορές ως παιδιά-θαύµατα, προξενούν τον θαυµασµό και εξελίσσονται, όταν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες ώστε τα ταλέντα και οι ιδιαίτερες ικανότητές τους να ανθίσουν. Μπορεί όµως και να «σπαταληθούν», αν κανένας και από πολύ µικρή ηλικία δεν τα αναγνωρίσει και τα ταυτοποιήσει ως τέτοια. Έτσι, µπορεί η πορεία αυτών των παιδιών, που γεννιούνται ευλογηµένα, να µην είναι η αναµενόµενη και να γίνουν, πιθανόν, δυστυχή.

Εισαγωγή

Υπάρχουν κάποια παιδιά τα οποία είναι διαφορετικά µέσα στην οικογένεια, την κοινωνία και το σχολείο και για τα οποία οι άνθρωποι µιλάνε µε θαυµασµό τις περισσότερες φορές. Μαθαίνουν γρήγορα, διαβάζουν και ασχολούνται µε τους αριθµούς από πολύ µικρή ηλικία, δείχνουν ενδιαφέρον για έννοιες που δεν ταιριάζουν µε την ηλικία τους. Ακόµη, µπορεί να έχουν δείξει µια εξαιρετική ικανότητα σε πράγµατα όπως η µουσική, η ζωγραφική ή ο χορός. Αυτά αποκαλούνται «ευφυΐες», «διάνοιες», «χαρισµατικά» ή «ταλέντα» και οι γονείς τους θεωρούνται τυχεροί, µια και η ευρέως διαδεδοµένη άποψη είναι πως ένα τέτοιο παιδί θα πάει –κατά το κοινώς λεγόµενο– «µπροστά στη ζωή του», εύκολα και χωρίς προβλήµατα. Είναι όµως τα πράγµατα έτσι; Ή αντίθετα, αυτά τα παιδιά θέλουν µεγαλύτερη υποστήριξη από τα παιδιά που ανήκουν σε αυτό που λέµε «µέσο όρο»;

Χαρισµατικά και ταλαντούχα παιδιά

Γενικά - Ιστορική αναδροµή της έννοιας της χαρισµατικότητας

Η αντίληψη πως µερικοί άνθρωποι κατέχουν ειδικά χαρίσµατα, τα οποία πρέπει να καλλιεργηθούν, ήταν φανερή και στους αρχαίους Έλληνες. Στη Σπάρτη η χαρισµατικότητα οριζόταν σε σχέση µε πολεµικές και αρχηγικές ικανότητες. Έτσι, η επιλογή των υποψηφίων γινόταν από τη γέννηση, µε βάση, κυρίως, σωµατικά χαρακτηριστικά. Στην αρχαία Αθήνα, αντίθετα, πίστευαν ότι οι ιδιαίτερες ικανότητες ή η ευφυΐα κάποιου ήταν δώρο από κάποιο θεό, µάγο ή δαίµονα και ότι το άτοµο δεν είχε καµιά συµµετοχή στην ύπαρξη ή στη φροντίδα του χαρίσµατος (Τσιάµης, 2006).

Οι ιδιαίτερες ικανότητες/ταλέντα κάποιων ανθρώπων είχαν αξιολογηθεί από τα αρχαία χρόνια. Οι Κινέζοι από το 2200 π.Χ. είχαν υιοθετήσει ανταγωνιστικές εξετάσεις, για να βρούν ικανούς ανθρώπους για τη στελέχωση διοικητικών κρατικών θέσεων. Από τη δυναστεία των Tang (618 µ.Χ.), τα παιδιά µε ασυνήθιστες ικανότητες και ταλέντα στέλνονταν στην αυτοκρατορική αυλή, όπου αυτά τα προσόντα αξιοποιούντο (Du Bois, 1970).

Η έννοια της ευφυΐας (εξαιρετικής νοηµοσύνης) ήταν για πολλά χρόνια συνώνυµη µε την έννοια της χαρισµατικότητας. Τον προηγούµενο αιώνα ήταν αρκετά κοινή η αντίληψη πως η υψηλή νοηµοσύνη είναι ένα είδος γενετικής απόκλισης (Becker, 1978• Solano, 1987). Ο Jung (1954) αναφέρει ότι ευφυΐα και ψυχολογική δυσπροσαρµοστικότητα συµπορεύονται, ενώ ο Getzels (1981) σηµειώνει πως η ψυχανάλυση τοποθετεί τη ρίζα της ευφυΐας στο ασυνείδητο.

Ο πρώτος που προσπάθησε να αξιολογήσει τη νοηµοσύνη µέσα από τη διαδικασία των τεστ ήταν ο Galton (1869), ο οποίος, επηρεασµένος από τον ∆αρβίνο, ερευνούσε το θέµα της κληρονοµικότητας. Εξαιρώντας το περιβάλλον ως παράγοντα που επηρεάζει την ανάπτυξη της νοηµοσύνης, οδηγήθηκε στο συµπέρασµα της σταθερής νοηµοσύνης (fixed intelligence), που λειτουργούσε ως αντικαταστάτης της «θεϊκής έµπνευσης» των αρχαίων Ελλήνων.

Αργότερα, έγινε φανερό πως δεν υπήρχε βάση για τέτοιου είδους κατεύθυνση και άνοιξε ο δρόµος για νέες προσεγγίσεις. Στην Αµερική ο Terman προσδιόρισε ως µοναδικό συστατικό της χαρισµατικότητας την υψηλή νοηµοσύνη. Για τη µέτρηση της νοηµοσύνης, ο Terman στάθµισε για τις Η.Π.Α. το τεστ νοηµοσύνης που δηµιούργησε στις αρχές του 20ού αιώνα στη Γαλλία ο Binet, όταν του ζητήθηκε από τη γαλλική κυβέρνηση να ανακαλύψει έναν τρόπο διαχωρισµού των αργών µαθητών, έτσι ώστε να µπορέσει να δηµιουργηθεί ένα ειδικό πρόγραµµα γι’ αυτούς. Το τεστ του Terman ονοµάστηκε Stanford-Binet και για πολλά χρόνια χρησιµοποιείτο ως το απόλυτο εργαλείο επισήµανσης της χαρισµατικότητας (Τσιάµης, 2006).

Για πολλά χρόνια η υψηλή νοηµοσύνη (πάνω από 130) που µετρούσε ο ∆είκτης Νοηµοσύνης (∆.Ν.) που έδινε το τεστ Stanford-Binet, ήταν το µοναδικό χαρακτηριστικό της χαρισµατικότητας. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1940 άρχισε µια προσπάθεια για την εύρεση και άλλων συστατικών της χαρισµατικότητας. Συγκεκριµένα, εκτός από την υψηλή νοηµοσύνη, άλλα γνωστικά χαρακτηριστικά όπως αυτό της δηµιουργικότητας, αλλά και κοινωνικά και συναισθηµατικά χαρακτηριστικά άρχισαν να θεωρούνται ότι πρέπει να συνυπολογίζονται στην διαδικασία της επισήµανσης των χαρισµατικών παιδιών (Τσιάµης, 2006).

Η σύγχρονη θεώρηση του τι είναι νοηµοσύνη, προκύπτει από την υιοθέτηση πολυδιάστατων θεωρητικών µοντέλων, όπως των H. Gardner, K. Heller, Fr. Gagne, J. Renzulli κ.ά. και έχει επηρεάσει περισσότερο την εκπαιδευτική διαδικασία. Οι θεωρίες αυτές βασίζονται στην αλληλεπίδραση και στη σύνθεση διαφόρων παραγόντων και όχι στη µονοδιάστατη ερµηνεία ενός φαινοµένου. Προτείνεται ο επαναπροσδιορισµός των εννοιών «προικισµένο» και «ταλαντούχο» παιδί, έτσι ώστε να εµπλουτιστεί το γνωστικό και ακαδηµαϊκό τους περιεχόµενο µε στοιχεία που αφορούν στη δηµιουργικότητα, στα κίνητρα και στα ενδιαφέροντα.

Βασικές Έννοιες Λογικής (επιχειρήματα, εγκυρότητα, αλήθεια)

του Αριστείδη Αραγεώργη, Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

1. Λογική, Κριτική Σκέψη και Φιλοσοφία

Η λογική περιγράφεται συνήθως ως το σύνολο των αρχών, μεθόδων και κανόνων που χρησιμοποιούνται για τη διάκριση των “ορθών” συλλογισμών από τους “εσφαλμένους” συλλογισμούς σε μια περιοχή της ανθρώπινης σκέψης. Εδώ με τη λέξη ‘συλλογισμός’ εννοούμε κάθε πλήρη νοητική διαδικασία κατά την οποία εξάγονται συμπεράσματα από ένα σύνολο τεκμηρίων για την αλήθεια των συμπερασμάτων αυτών. Ασφαλώς, οι συλλογισμοί ως νοητικές διαδικασίες δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο λογικής ανάλυσης. Η λογική ασχολείται, μάλλον, με τα προϊόντα της έκφρασης συλλογιστικών διαδικασιών στη γλώσσα. Το προϊόν της γλωσσικής έκφρασης μιας ολοκληρωμένης συλλογιστικής διαδικασίας συναγωγής συμπεράσματος ονομάζεται επιχείρημα. Η λογική, λοιπόν, ασχολείται με τη διάκριση μεταξύ “καλών” ή “ορθών” και “κακών” ή “λανθασμένων” επιχειρημάτων.

Βεβαίως, οι συλλογιστικές διαδικασίες και οι γλωσσικές - γενικότερα, συμπεριφορικές - τους εκφράσεις αποτελούν αντικείμενο και της επιστήμης της ψυχολογίας. Αλλά η ψυχολογία μελετά τις διαδικασίες αυτές υπό διαφορετικό πρίσμα και με διαφορετικό σκοπό. Ο ψυχολόγος ενδιαφέρεται, μεταξύ άλλων, να απαντήσει στο ερώτημα: “Πώς συλλογίζονται οι άνθρωποι στην πραγματικότητα;” Αντίθετα, ο ειδικός της λογικής αποπειράται να απαντήσει στο ερώτημα: “Πώς πρέπει να συλλογίζονται οι άνθρωποι;” Είναι σαφές ότι οι απαντήσεις σε αυτά τα δυο ερωτήματα διαφέρουν. Στην πραγματικότητα οι άνθρωποι ακολουθούν συχνά εσφαλμένες συλλογιστικές διαδικασίες και υποπίπτουν σε λογικές πλάνες λόγω αμέλειας, συναισθηματικής φόρτισης, προκατάληψης, έλλειψης χρόνου, κ.λπ. Σε φιλοσοφικό λεξιλόγιο, η εν λόγω διάκριση μεταξύ λογικής και ψυχολογίας διατυπώνεται ως εξής: ο χαρακτήρας της λογικής είναι κανονιστικός (normative) ενώ εκείνος της ψυχολογίας περιγραφικός (descriptive).

Δεδομένου ότι το αντικείμενο της λογικής είναι το πώς πρέπει να επιχειρηματολογούμε, η χρηστική αξία της λογικής είναι ευρύτατη. Κάθε φορά που συνάγουμε ένα νέο συμπέρασμα από όσα ήδη γνωρίζαμε, ή προσπαθούμε να εκτιμήσουμε τις μελλοντικές συνέπειες των πράξεών μας, επιδιδόμαστε σε συλλογιστικές διαδικασίες των οποίων η “ορθότητα” ελέγχεται με κριτήρια της λογικής. Συνεπώς, η λογική εφαρμόζεται σε κάθε τομέα ανθρώπινης δραστηριότητας που απαιτεί κριτική σκέψη - στην καθημερινή ζωή, στις επιστήμες, στην τεχνολογία, στην πολιτική, κ.λπ. Ωστόσο, θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι μόνο ο ειδικός της λογικής κατέχει την ικανότητα της κριτικής σκέψης. Όπως ένας τεχνίτης μπορεί να γίνει εξαιρετικός μεταλλουργός χωρίς να γνωρίζει το παραμικρό από τη θεωρία της φυσικοχημείας των μετάλλων, έτσι και ένας σκεπτόμενος άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει κριτική σκέψη - δηλαδή, τις δεξιότητες που καλλιεργεί η “τέχνη της λογικής” (art of logic) - χωρίς να έχει εκτεθεί στη θεωρία της “επιστήμης της λογικής” (science of logic). Εντούτοις, η “επιστήμη της λογικής” διευκολύνει την απόκτηση των δεξιοτήτων αυτών από τον σπουδαστή της διότι (1) τον εφοδιάζει με εύκολα εφαρμόσιμες μεθόδους για τον έλεγχο της εγκυρότητας επιχειρημάτων, (2) του παρέχει την ευκαιρία να εφαρμόζει συχνά αυτές τις μεθόδους (λύνοντας ασκήσεις), και (3) τον εξοικειώνει με την τυπολογία των πλέον συνηθισμένων λογικών πλανών.

Η μελέτη της λογικής έχει ιδιαίτερη αξία για τον σπουδαστή της φιλοσοφίας. Ο Russell είχε ισχυριστεί ότι όλα τα γνήσια φιλοσοφικά προβλήματα είναι, σε τελευταία ανάλυση, προβλήματα της λογικής. Και οι Λογικοί Θετικιστές του πρώτου μισού του 20ου αιώνα θεωρούσαν τη λογική ανάλυση της γλώσσας της επιστήμης ως την κύρια νόμιμη ενασχόληση της φιλοσοφίας. Αυτές οι απόψεις ακούγονται ακραίες. Θα μπορούσε κανείς εύλογα να αντιτείνει ότι τα προβλήματα της κανονιστικής ηθικής είναι γνησίως φιλοσοφικά αλλά μη αναγώγιμα σε προβλήματα της λογικής. Επιπλέον, το ύφος ενός σημαντικού τμήματος της φιλοσοφικής παράδοσης δεν εξαντλείται σε ακολουθίες συναγωγής συμπερασμάτων αλλά επικεντρώνεται στη συλλογή παρατηρήσεων, διευκρινίσεων, κ.λπ. (Το έργο Φιλοσοφικές Έρευνες του ύστερου Wittgenstein αποτελεί υπόδειγμα τέτοιου ύφους.)

Όμως, αν και δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη φιλοσοφία εξ ολοκλήρου, η λογική έχει μεγάλη σημασία για τη φιλοσοφία. Και η σημασία αυτή δεν εξαντλείται στη διαπίστωση ότι η λογική είναι ένας φιλοσοφικός κλάδος ανάμεσα στους άλλους. Πράγματι, για πολλούς φιλοσόφους, η μονάδα του φιλοσοφικού λόγου είναι το επιχείρημα. Συνεπώς, τα κριτήρια αξιολόγησης επιχειρημάτων που διατυπώνει η λογική αποτελούν εργαλεία για την κριτική προσέγγιση πολλών φιλοσοφικών κειμένων. Επιπλέον, οι εφαρμογές της λογικής σε ένα πλήθος πεδίων φιλοσοφικής έρευνας - μεταφυσική, φιλοσοφία της γλώσσας, φιλοσοφία του νου, φιλοσοφία των μαθηματικών, φιλοσοφία της επιστήμης, κ.ά. - έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά γόνιμες. Εξάλλου, η φιλοσοφία, σε κάθε της βήμα, εμμένει στην αυστηρότητα, τη διαύγεια και τη συνοχή του λόγου - “αρετές” που κατεξοχήν καλλιεργεί η μελέτη της λογικής.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό που ονομάσαμε “επιστήμη της λογικής” έχει συμβάλει στην ανάπτυξη κλάδων εκτός φιλοσοφίας και έχει έτσι αποκαταστήσει “διεπιστημονικούς” δεσμούς ανάμεσα στη φιλοσοφία και κλάδους όπως η γλωσσολογία, τα μαθηματικά και η “επιστήμη” των υπολογιστών. Δεν είναι τυχαίο ότι, στα περισσότερα πανεπιστήμια, οι φοιτητές οποιασδήποτε από τις παραπάνω ειδικότητες υποχρεώνονται να παρακολουθήσουν τουλάχιστον ένα μάθημα συμβολικής λογικής. Και δεν είναι τυχαίο ότι η “καρδιά” ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή αποκαλείται και ‘logic board’.

2. Γλώσσα και Προτάσεις

Μια γλώσσα, όπως τη νοούμε συνήθως, είναι ένα σύστημα σημείων (γραμμάτων, φθόγγων, ήχων, λέξεων, παραστάσεων, κ.ο.κ.), ή/και έξεων παραγωγής σημείων, που χρησιμοποιείται από μια κοινότητα ατόμων για έκφραση και επικοινωνία: έκφραση και ανταλλαγή σκέψεων, πληροφοριών, συναισθημάτων, επιθυμιών, κ.λπ. Μια έκφραση σε μια γλώσσα είναι μια πεπερασμένη ακολουθία σημείων της γλώσσας αυτής. Παραδείγματος χάριν, οι ‘ω!ρη’, ‘νησί’, ‘Η Σαντορίνη είναι όμορφο νησί’ είναι εκφράσεις της ελληνικής γλώσσας ενώ οι ‘3(+’ και ‘2+3 = 5’ εκφράσεις της γλώσσας της αριθμητικής.

Σε κάθε χρήση μιας γλώσσας διακρίνουμε τρεις παράγοντες: (1) την έκφραση, (2) το σημαινόμενο/υποδηλούμενο (αυτό στο οποίο αναφέρεται η έκφραση) και (3) τον χρήστη (ομιλητή, συγγραφέα, ακροατή, αναγνώστη, κ.λπ.). Η έρευνα μιας χρήσης της γλώσσας έχει

• πραγματολογικό χαρακτήρα αν γίνεται σαφής αναφορά στους χρήστες,
• σημασιολογικό χαρακτήρα αν αγνοήσουμε τους χρήστες και επικεντρώσουμε την προσοχή στις σχέσεις εκφράσεων και σημαινομένων, και
• γραμματικό ή συντακτικό χαρακτήρα αν αγνοήσουμε τους χρήστες και τα σημαινόμενα και επικεντρωθούμε στη δομή (μορφή) και τις σχέσεις μεταξύ των εκφράσεων.

Πιο αναλυτικά, η γραμματική ή συντακτική ανάλυση πραγματεύεται τους κανόνες συμπλοκής των σημείων της γλώσσας για τη δημιουργία καλώς σχηματισμένων εκφράσεων (π.χ., λέξεων, προτάσεων). Η σημασιολογική ανάλυση μελετά τους τρόπους απόδοσης νοήματος στις καλώς σχηματισμένες εκφράσεις και, μέσω αυτής της απόδοσης νοήματος, τον χαρακτηρισμό των ερμηνευμένων καλώς σχηματισμένων προτάσεων ως αληθών ή ψευδών. Τέλος, αντικείμενο μιας πραγματολογικής ανάλυσης μπορεί να είναι η φυσιολογία των οργάνων που χρησιμοπούνται για την ομιλία, το νευρικό σύστημα που συνδέεται με τη γλωσσική δραστηριότητα, η ψυχολογική διάσταση της χρήσης μιας έκφρασης από διαφορετικά άτομα, η κοινωνιολογική και εθνολογική πλευρά των γλωσσικών έξεων διαφόρων κοινοτήτων ή ομάδων, κ.ά.

Βιοηθική: επιστημονική ανθρωπιά & ανθρώπινη επιστήμη

Η διάλεξη του Νίκου Λυγερού με θέμα: "Βιοηθική: επιστημονική ανθρωπιά & ανθρώπινη επιστήμη". Γενικό Νοσοκομείο Καρδίτσας. Παρασκευή 13 Ιανουαρίου 2017.   

Βιοηθική και γνωστικά όρια 

Το γενικό πρόβλημα της βιοηθικής ως γνωστικό αντικείμενο είναι η δυναμική πολλαπλότητα των ιεραρχιών που αποτελεί το πεδίο ορισμού της. Όταν το πλαίσιο είναι γραμμικό μεταφέρει μέσα μια φυσιολογική ιεραρχία. Όταν έχουμε όμως ένα σύνολο με μερική διάταξη, η φυσιολογική ιεραρχία δεν υπάρχει και πρέπει να το εφοδιάσουμε με τεχνητή, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως αυθαίρετη. Και όταν έχουμε ένα σύνολο προηγούμενων συνόλων, πρέπει να δημιουργηθεί ένα πρωτόκολλο που θα καθορίσει τη σειρά των ιεραρχιών. Η βιοηθική, όμως, δεν λειτουργεί μέσα σ’ ένα στατικό πλαίσιο. Διότι αυτό εμπεριέχει επιστημονικά, νομικά, θρησκευτικά, νομολογικά και αξιολογικά στοιχεία που λειτουργούν πολεμολογικά μεταξύ τους, και ανάμεσά τους εμπλέκονται δυναμικές που ανήκουν στην οντολογία, στη δεοντολογία και στην τελεολογία. Πιο βαθιά, το πρόβλημα της βιοηθικής είναι ότι αυτά τα δεδομένα δεν λειτουργούν απλά ως στοιχεία ενός συνόλου. Υπάρχουν σχέσεις μεταξύ τους που οδηγούν σε συστημικά χαρακτηριστικά, τα οποία σχετίζονται με τις ιδιότητες της θεωρίας ομάδων και της θεωρίας παιγνίων. Κατά συνέπεια, τα μέλη μιας επιτροπής βιοηθικής δεν λειτουργούν σ’ ένα ομαλό πλαίσιο που θα χαρακτήριζε ένα συμβατικό γνωστικό αντικείμενο. Επομένως, η βιοηθική απαιτεί μια ποικιλόμορφη γνώση που εξελίσσεται συνεχώς σε σχέση με τις παραμέτρους που αποτελούν το υπόβαθρό της. Η λειτουργία της επιτροπής είναι αναπόφευκτα συλλογική έτσι ώστε τα μέλη της να εντοπίσουν αποτελεσματικά τα κοινωνικά τους αντανακλαστικά. Διότι αυτά υπάρχουν, θέλουμε δεν θέλουμε. Μα το θέμα της βιοηθικής δεν είναι να τα αποβάλει. Η ύπαρξή τους δεν είναι αρνητική από μόνη της, είναι απλώς φυσιολογική για ένα κοινωνικό ον. Είναι ο μη εντοπισμός τους που προκαλεί το αρνητικό. Έτσι η ομάδα των μελών θα πρέπει να γνωρίζει τα χαρακτηριστικά της. Μόνο με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσει ν’ ακολουθήσει τη στρατηγική αρχή του Sun Tse, δηλαδή ότι ο άνθρωπος που γνωρίζει τον εαυτό του, δεν έχει εχθρούς. Με άλλα λόγια, τα προβλήματα της βιοηθικής προέρχονται και από τη μη λειτουργία της ομαδικότητας μέσα σε αυτό το πλαίσιο που αναλύσαμε προηγουμένως. Η βιοηθική αποτελεί, λοιπόν, ένα καταλυτικό πλαίσιο που επιτρέπει στον καθένα, αλλά και στην ομάδα, να αντιληφθεί τα γνωστικά του όρια. Αυτή η πρώτη φάση είναι αποφασιστική και θα καθορίσει εκ των υστέρων την αποτελεσματικότητα του ίδιου, αλλά και της ομάδας. Διότι η συλλογικότητα της απόφασης θα πρέπει να έχει ξεπεράσει αυτά τα γνωστικά όρια για να βοηθήσει πραγματικά τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν μια συγκεκριμένη δυσκολία για τον εαυτό τους ή γενικότερα για το περιβάλλον τους. Η βιοηθική για να λύσει αυτά τα ανθρώπινα προβλήματα, για να ξεπεράσει τα κοινωνικά εμπόδια, δημιουργεί πρώτα γνωστικά προβλήματα που εντοπίζουν τα γνωστικά όρια. Μόνο εφόσον υπάρξει το πλαίσιο, θα μπορέσει να ενεργοποιηθεί η συλλογικότητα της επιτροπής που θα γίνει αποτελεσματική με την εμπειρία των σχέσεων...

Ν. Λυγερός - Δεν υπάρχει λύση Κυπριακού δίχως αξιοποίηση της ΑΟΖ / Αντανακλαστικά ραγιαδισμού

Όσο και να χτυπιούνται μερικοί για να μας πείσουν από τις δύο πλευρές ότι προσπαθούν να βρουν μια λύση για το Κυπριακό, ξέρουμε ότι είναι σε λανθασμένη βάση. Για να υπάρξει λύση πρέπει να υπάρχει διαδικασία επίλυσης. Εδώ από την αρχή έχουν εξαιρέσει από τις διαπραγματεύσεις το ενεργειακό θέμα, ενώ είναι η ουσία και ειδικά για την εξισορρόπηση των οικονομιών. Επίσης, έχουν ασχοληθεί μόνο με τα θέματα με τα οποία συμφωνούσαμε πριν το 1974. Δεν υπάρχει, λοιπόν, επί του πρακτέου καμιά μα καμιά ουσιαστική πρόοδος για τα σοβαρά θέματα όπως είναι το εδαφικό, το προσφυγικό και το περιουσιακό, όλα ως μια εποικοδομητική προσπάθεια. Στην πραγματικότητα, ο καθένας θέλει να φανεί ότι προσπάθησε κι ότι δεν φταίει αυτός για το αναμενόμενο ναυάγιο, για να μην έχει επιπτώσεις και μάλιστα να μπορεί να εκμεταλλευτεί την όλη προσπάθεια για εκλογικούς σκοπούς και μόνο, χωρίς να υπάρχει κανένα όφελος σε εθνικό επίπεδο. Διότι, για το εθνικό η αξιοποίηση της Κυπριακής ΑΟΖ και η εκμετάλλευση του φυσικού αερίου είναι απαραίτητες όχι μόνο για να υπάρξει μια οικονομική άνεση, που θα προσφέρει ένα θετικό πλαίσιο για την επίλυση, αλλά πιο πολύ διότι κάθε υπογραφή που πέτυχε η Κύπρος με την Αίγυπτο, με το Λίβανο, με το Ισραήλ και με τις ξένες εταιρείες Nobel, Eni, Total, Exxon Mobil δεν είναι επιτυχίες μιας κοινότητας, αλλά μιας χώρας....

Ο εγκέφαλός μας δημιουργεί τον κόσμο. Δεν αντιλαμβανόμαστε το περιβάλλον με τα μάτια αλλά με το μυαλό

Της δρ Λίζα Βάρβογλη (Ψυχολόγος, Νευροψυχολόγος) Αναδημοσίευση από "ΤΟ ΒΗΜΑ science". 

Δεν αντιλαμβανόμαστε το περιβάλλον με τα μάτια αλλά με το μυαλό. Πώς όμως ο νους μας «διαβάζει» την πραγματικότητα μέσα από εικόνες; Είναι σαν να λύνουμε ένα δύσκολο πρόβλημα. Τα λάθη είναι οι ψευδαισθήσεις. Ο εγκέφαλός μας δημιουργεί τον κόσμο. 

Πώς εξηγούνται οι ψευδαισθήσεις;

• "Να πιστεύετε τα μισά απ' όσα βλέπετε και τίποτε απ' όσα ακούτε" - Dinah Craik, 1858

Όλοι λίγο-πολύ έχουμε μπερδευτεί με κάποια εικόνα που δίνει την ψευδαίσθηση της κίνησης, με έναν χώρο έξυπνα διαμορφωμένο που δείχνει μεγαλύτερος απ' ό,τι είναι ή έχουμε θαυμάσει τα έργα με την ιδιόμορφη συμμετρία του Μ.C. Escher. Πώς ο εγκέφαλος «διαβάζει» την πραγματικότητα μέσα από εικόνες; Οι εικόνες αντιπροσωπεύουν άμεσα αλλά λίγα και βιολογικά ασήμαντα χαρακτηριστικά του αντικειμένου. Σημαντικό από βιολογική άποψη είναι αν το αντικείμενο είναι δηλητηριώδες, σκληρό, βαρύ, φιλικό, εχθρικό, που δεν είναι χαρακτηριστικά των εικόνων. H ζωή του κατόχου του ματιού εξαρτάται από το πώς θα ερμηνεύσει αυτές τις εικόνες. Αρα τα μάτια έχουν μικρή βιολογική σημασία αν δεν υπάρχει εγκέφαλος για να ερμηνεύσει τις εικόνες που προσλαμβάνουν. Το να αντιληφθούμε την πραγματικότητα μέσα από τις εικόνες είναι σαν να λύνουμε ένα δύσκολο πρόβλημα. Τα λάθη είναι ψευδαισθήσεις που μπορεί να συμβούν σε οποιαδήποτε αίσθηση. 

Δύο μεγάλες αντιληπτικές θεωρίες προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί υπάρχουν αυτές οι ψευδαισθήσεις. H λεγόμενη «cue theory» διατείνεται ότι οι ψευδαισθήσεις είναι το προϊόν εισερχομένων αισθητηριακών πληροφοριών και της από-πάνω-προς-τα-κάτω εγκεφαλικής επεξεργασίας (Allard, 2001). Επιστήμονες όπως ο Gibson παρατήρησαν ότι η «cue theory» δεν περιγράφει το πώς οι άνθρωποι αντιδρούν σε πραγματικές καταστάσεις. Σύμφωνα με την άμεση αντίληψη, όλες οι πληροφορίες έρχονται από τις αισθήσεις μας και δεν χρειάζονται περαιτέρω επεξεργασία από ανώτερα εγκεφαλικά κέντρα. Αυτή η αντίθεση μεταξύ των δύο θεωριών ώθησε τους επιστήμονες να ψάξουν για απαντήσεις στη νευροανατομία: βρέθηκε ότι υπάρχουν δύο συστήματα επεξεργασίας οπτικών πληροφοριών: το ραχιαίο και το κοιλιακό. Το ραχιαίο φαίνεται ότι ευθύνεται για τον ασυνείδητο έλεγχο της κίνησης - και σχετίζεται με την αντιληπτική θεωρία - ενώ το κοιλιακό είναι υπεύθυνο για τη συνειδητή επεξεργασία της αναγνώρισης αντικειμένων (Allard, 2001). Το κοιλιακό φαίνεται να αντιστοιχεί στην «cue theory» και να εξαπατάται ευκολότερα από οπτικές ψευδαισθήσεις. Εξακολουθεί να υπάρχει διχογνωμία σχετικά με το αν το ραχιαίο σύστημα μπορεί επίσης να εξαπατηθεί από οπτικές ψευδαισθήσεις.

Ο Richard Gregory στο βιβλίο «Eye and Brain» (1997) περιγράφει τη σύνθετη εργασία της αναδόμησης του οπτικού κόσμου από την εικόνα που δέχεται ο αμφιβληστροειδής:

«Είμαστε τόσο εξοικειωμένοι να βλέπουμε που χρειάζεται ένα άλμα της φαντασίας για να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν προβλήματα προς επίλυση. Σκεφθείτε το: παίρνουμε μικρούτσικες, ανάποδες εικόνες στα μάτια μας και βλέπουμε ξεχωριστά στερεά αντικείμενα στον γύρω χώρο. Από τα μοτίβα της διέγερσης του αμφιβληστροειδούς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο των αντικειμένων και αυτό δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα θαύμα». 

H αντίληψη είναι μια δυναμική διεργασία που αποτελεί την αναζήτηση του εγκεφάλου για την καλύτερη ερμηνεία των πληροφοριών που δέχεται. Μερικές φορές όμως ο εγκέφαλος κάνει λάθος σε αυτό που υποθέτει ότι ισχύει και τότε προκύπτουν οι οπτικές ψευδαισθήσεις (Gregory, 1997). 

Ν. Λυγερός - Στρατηγική και Έξυπνη Ιστορία

Όταν κάποιος εξετάζει τον εαυτό του με αντικειμενικό τρόπο, βλέπει μόνο ένα πιόνι πάνω στην σκακιέρα και θεωρεί ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα για το συνολικό έργο. 

Ξεχνά ότι ένας ίππος έχει περιορισμένο ορίζοντα κι ότι το τέλος της σκακιέρας δεν αποτελεί προαγωγή, ξεχνά ότι ο αξιωματικός δεν μπορεί ν’ αλλάξει χρώμα, ξεχνά ότι ο πύργος δεν πάει διαγώνια, ξεχνά ότι η βασίλισσα δεν μπορεί να πάρει en passant κι ότι ο βασιλιάς δεν μπορεί να πηδήξει, ούτε να θυσιαστεί. 

Με άλλα λόγια, το πιόνι που βλέπει τοποστρατηγικά την σκακιέρα μπορεί να κάνει όλες αυτές τις κινήσεις και να δημιουργήσει πράξεις που ξεπερνούν τις ικανότητες κομματιών. 

Μπορεί, επίσης, να εξελιχθεί και να γίνει κομμάτι μέσω της προαγωγής. Όταν όλα αυτά τα στοιχεία είναι κατανοητά γι’ αυτόν που κάνει μια αυτοαξιολόγηση, τότε μπορεί να δει και κάτι παραπάνω, αφού υπάρχει η δυνατότητα να είναι ο τελευταίος που θα μείνει με τον βασιλιά που θα του προσφέρει τη νίκη. 

Διότι, ο βασιλιάς όσο σημαντικός κι αν είναι στο σκάκι, δεν μπορεί να νικήσει. Στην καλύτερη περίπτωση καταφέρνει να πετύχει μια ισοπαλία. 

Κι αν τα πιόνια συνδυάσουν τις ικανότητές τους, τότε μπορούν να γίνουν ένας τόσο ισχυρός δεσμός που αλλάζουν όλα τα δεδομένα, γι’ αυτόν τον λόγο μάλιστα υπάρχουν ανοίγματα που ονομάζονται λόγω της δομής των πιονιών αποκλειστικά από αυτά. 

Έτσι, η Έξυπνη Ιστορία δίνει μια προστιθέμενη αξία στην στρατηγική λόγω της νοημοσύνης του εκτιμητή... 

Νοημοσύνη: Ορισμός και κλίμακες μέτρησής της

Ο ορισμός της νοημοσύνης, τι είναι ο δείκτης ευφυϊας, ποιες είναι οι κλίμακες της νοημοσύνης. Επισημάνσεις για το δείκτη και τις κλίμακες νοημοσύνης. Θετικά και αρνητικά σημεία των τεστ νοημοσύνης.

Εκπαιδευτική Ψυχολογία / Επίκ. Καθηγήτρια Γεωργία Παπαντωνίου

Νοημοσύνη

• Τα άτομα διαφέρουν μεταξύ τους σε σχέση με την ικανότητά τους:
  • να κατανοούν πολύπλοκα θέματα
  • να προσαρμόζονται επαρκώς στο περιβάλλον τους
  • να ωριμάζουν από τις εμπειρίες τους
  • να χρησιμοποιούν τη λογική τους
  • να ξεπερνούν τις δυσκολίες τους.

Οι περισσότερες θεωρίες νοημοσύνης είναι απόπειρες αποσαφήνισης των παραπάνω ατομικών διαφορών.

Ορισμοί της Νοημοσύνης

• Ως μια γενική έφεση για μάθηση ή μια ικανότητα απόκτησης και χρήσης γνώσεων ή δεξιοτήτων
• Ως κατευθυνόμενη προς στόχο προσαρμοστική συμπεριφορά (Sternberg & Salter, 1982)
• Ως ικανότητα χειρισμού αφηρημένων εννοιών, επίλυσης προβλημάτων και μάθησης (Snyderman & Rothman, 1987)

Η λέξη «νοημοσύνη» πρωτοεμφανίζεται στην αγγλική γλώσσα το 12ο περίπου αιώνα. Ο καθένας έχει τη δική του έμμεση (άδηλη) θεωρία για τη νοημοσύνη, την οποία και χρησιμοποιεί σε ποικίλες κοινωνικές περιστάσεις. Οι θεωρίες αυτές αναγνωρίζουν ότι η νοημοσύνη ορίζεται διαφορετικά σε διαφορετικά περιβαλλοντικά πλαίσια: πχ. ένας έξυπνος χειρουργός θα εμφανίζει διαφορετικού τύπου νοημοσύνη από έναν έξυπνο αθλητή. Οι έμμεσες (άδηλες) θεωρίες νοημοσύνης μπορεί να διαφέρουν από κουλτούρα σε κουλτούρα. πχ. Οι Κινέζοι της Ταϊβάν περιλαμβάνουν, στους έμμεσους ορισμούς τους για τη νοημοσύνη, ικανότητες διαπροσωπικής και ενδοπροσωπικής επικοινωνίας, ενώ οι αγροτικοί πληθυσμοί της Κένυας περιλαμβάνουν τόσο γνωστικές όσο και ηθικές δεξιότητες. Ο τρόπος αξιολόγησης της νοημοσύνης μπορεί να αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου, εντός του ίδιου πολιτισμικού περιβάλλοντος. Πχ. Στις Η.Π.Α. πιστεύεται σήμερα από πολλούς ότι σημαντική πλευρά της νοημοσύνης αποτελούν, εκτός από τις γνωστικές, και οι συναισθηματικές ικανότητες τους ατόμου.

Iq Test (Αριθμητική/Λογική, 126 IQ, 20 ερωτήσεις, 18 λεπτά)

Αυτό το τεστ ευφυΐας ερευνά την ικανότητα σας να αναγνωρίσετε το πρότυπο κατά το οποίο παράγονται οι παρακάτω 20 αριθμητικές ακολουθίες. Η διάρκεια του τεστ είναι 18 λεπτά και το μέγιστο σκορ που μπορεί να επιτευχθεί είναι 126 iq στην κλίμακα Stanford-Binet, αποτέλεσμα που αντιστοιχεί στο 5% του πληθυσμού (5 στα 100 άτομα). Ευφυΐα δε σημαίνει να έχει κανείς ιδιαίτερες ικανότητες σε ένα συγκεκριμένο τομέα (λ.χ. γλωσσική αντίληψη ή μνήμη) αλλά να χρησιμοποιεί όλες τις δυνατότητες του εγκεφάλου με ολιστικό τρόπο. H γενική ευφυΐα δεν μπορεί να μετρηθεί άμεσα. Προκύπτει από το σύνολο διαφόρων τεστ και θεωρείται ότι βρίσκεται πιο κοντά στην έννοια της ευφυΐας π.χ. δεν μας δείχνει πόσο έξυπνο είναι ένα άτομο που λύνει ένα πρόβλημα, αλλά περιγράφει την ανώτερη ικανότητα του να αξιοποιεί όλες τις άλλες δεξιότητες του. Ακολουθούν 3 λυμένα παραδείγματα.

Παραδείγματα: 

Ex A: 1 3 5 7 9 ? ?

Ποιο αριθμοί ακολουθούν λογικά την παραπάνω ακολουθία; Οι 11 και 13. Κάθε νέος αριθμός προκύπτει αν στον προηγούμενο προσθέσουμε 2.  

Ex B: 1 2 4 8 16 ? ?

Ποιο αριθμοί ακολουθούν λογικά την παραπάνω ακολουθία; Οι 32 και 64. Κάθε νέος αριθμός προκύπτει από τον διπλασιασμό του προηγούμενου.  

Ex C: 4 7 6 10 8 13 10 ? ?

Ποιο αριθμοί ακολουθούν λογικά την παραπάνω ακολουθία; Οι 16 και 12. Εδώ έχουμε ουσιαστικά δύο ακολουθίες. Την 7, 10, 13, 16 (ο επόμενος αριθμός διαφέρει από τον προηγούμενο κατά 3 μονάδες, και την: 4, 6, 8, 10, 12 (ο επόμενος αριθμός διαφέρει από τον προηγούμενο κατά 2 μονάδες.  

Προχωρήστε στο Braining.gr: IqTest (Αριθμητική/Λογική, 126 IQ, 20 ερωτήσεις, 18 λεπτά)

Ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει προσωπικότητά; Είμαι ο εγκέφαλός μου

Ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει την προσωπικότητά του, αλλά χρειάζεται σκληρή προσπάθεια

Της δρ Λίζα Βάρβογλη (Ψυχολόγος, Νευροψυχολόγος) Αναδημοσίευση από "ΤΟ ΒΗΜΑ science"

Αν κάνουμε ένα «μίνι τεστ» στον εαυτό μας και σκεφτούμε 4-5 επίθετα που μας χαρακτηρίζουν, το πιθανότερο είναι ότι μπορούμε να κρίνουμε ενστικτωδώς αν είμαστε κοινωνικοί ή δειλοί, αισιόδοξοι ή απαισιόδοξοι, νευρικοί ή ήρεμοι και σε τι βαθμό έχουμε αυτά τα χαρακτηριστικά: με δυο λόγια, αντιλαμβανόμαστε τι είναι αυτό που μας ορίζει. Το σύνολο αυτών των καθοριστικών χαρακτηριστικών εξωτερικά εκδηλώνεται ως συμπεριφορά - αυτό που οι άλλοι βλέπουν σε εμάς -, ενώ εσωτερικά βιώνεται ως η αίσθηση συνοχής και προσωπικής ταυτότητα, ως «εαυτός».

H απάντηση στο ερώτημα «τι μας κάνει να είμαστε ο εαυτός μας;» έχει απασχολήσει τα τελευταία 100 χρόνια φιλοσόφους, επιστήμονες, ψυχολόγους, καλλιτέχνες... Σύμφωνα με τον δρα Paul Costa, έναν από τους πρωτεργάτες της έρευνας της προσωπικότητας στο National Institute of Health των ΗΠΑ, «η προσωπικότητα δεν επηρεάζει απλώς την επιτυχία του ανθρώπου στη ζωή, την καθορίζει». Δηλαδή η καριέρα, η ευτυχία, οι σχέσεις, η υγεία και, γενικότερα, η ζωή του ανθρώπου εξαρτώνται από την προσωπικότητά του. 

H ψυχολογία διαθέτει ποικιλία εργαλείων (τεστ) τα οποία μετρούν διάφορα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, τόσο υγιή όσο και ψυχοπαθολογικά. Τα τελευταία χρόνια όμως τη σκυτάλη έχει πάρει η βιολογία, που μελετά πώς τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας σχετίζονται με βιολογικές μεταβλητές. Το χρησιμότερο ψυχολογικό μοντέλο για τη μελέτη της βιολογικής βάσης της προσωπικότητας ονομάζεται «The big five» (οι 5 μεγάλοι παράγοντες) και περιλαμβάνει την εξωστρέφεια, τον νευρωτισμό, την προσήνεια, την ευσυνειδησία και τη δεκτικότητα σε εμπειρίες, παράγοντες που είναι ανεξάρτητοι ο ένας από τον άλλον: επομένως, και η βασική βιολογία του καθενός θα πρέπει να είναι ξεχωριστή. Εντυπωσιακό είναι ότι η βαθμολογία που παίρνει το άτομο σε κάθε παράγοντα παραμένει σταθερή στη διάρκεια της ζωής του και ότι υπάρχει μεγάλη συμφωνία ανάμεσα στη βαθμολογία που δίνει κάποιος βαθμολογώντας τον εαυτό του και όταν τον βαθμολογεί κάποιος άλλος που τον ξέρει καλά. Οι ίδιοι παράγοντες φαίνεται να ισχύουν σε διαφορετικούς πολιτισμούς και γλώσσες, γεγονός το οποίο δείχνει ότι πράγματι αναφέρονται σε κάτι βαθύτατα ανθρώπινο. Σύμφωνα με τον δρα Robert McCrae, ερευνητή στο National Institute of Health, το μεγαλύτερο μέρος της προσωπικότητας (50-80%) κληρονομείται, καθορίζεται δηλαδή από τα γονίδια και όχι από το περιβάλλον ή την ανατροφή. 

Τι ρόλο παίζει το περιβάλλον;

Σαφώς επηρεάζει το άτομο, ιδίως πριν από την ηλικία των 30 ετών. Μάλιστα γνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι γίνονται πιο ευχάριστοι καθώς περνούν τα χρόνια. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές θεωρίες για το τι καθορίζει το μη κληρονομημένο κομμάτι της προσωπικότητάς μας, αλλά δεν θεμελιώνονται ερευνητικά. Αυτό που η σύγχρονη έρευνα καταδεικνύει είναι ότι η γονεϊκή στάση και ο τρόπος ανατροφής του παιδιού παίζουν πολύ μικρότερο ρόλο από ό,τι πιστεύονταν: η σημαντικότερη συμβολή προέρχεται από τα γονίδια.

Νευρωτικά... γονίδια

H ερευνητική ομάδα του Klaus -Peter Lesch στο Πανεπιστήμιο Wurzburg της Γερμανίας (1996) βρήκε ένα ποικιλόμορφο γονίδιο που σχετίζεται με τη βαθμολογία στον νευρωτισμό, ενώ μια ισραηλινή επιστημονική ομάδα με επικεφαλής τον Richard Ebstein στο Herzog Memorial Hospital της Ιερουσαλήμ βρήκε ένα γονίδιο σχετιζόμενο με την εξωστρέφεια.

Το επονομαζόμενο γονίδιο Lesch κωδικοποιεί την πρωτεΐνη 5-HTT, έργο της οποίας είναι να αντλεί μόρια της χημικής ουσίας σεροτονίνης - που ρυθμίζει τη διάθεση - από τις συνάψεις του εγκεφάλου (μεταφέρουν σήματα ανάμεσα στις απολήξεις των νεύρων) πίσω στα εγκεφαλικά κύτταρα. Αυτή η επαναπρόσληψη συντονίζει τη νευρομεταβίβαση ρυθμίζοντας την ένταση και τη διάρκεια των σημάτων της σεροτονίνης στις συνάψεις. H ομάδα του Lesch βρήκε ότι το γονίδιο υπάρχει σε δύο διαφορετικές μορφές, ή αλληλόμορφα, η μία εκ των οποίων διαθέτει ένα παραπάνω κομμάτι. Ονόμασαν αυτά τα αλληλόμορφα «μακρά» και «βραχέα». Οταν έδωσαν σε 505 άτομα ένα τεστ προσωπικότητας (5 μεγάλοι παράγοντες), βρήκαν μια αδύναμη αλλά σταθερή σχέση ανάμεσα στα αλληλόμορφα και στη βαθμολογία. Ατομα με τη βραχεία μορφή του γονιδίου - 68% του γενικού πληθυσμού - είχαν σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία στον παράγοντα «νευρωτισμός». Οι επιστήμονες συμπέραναν ότι αυτή η παραλλαγή του γονιδίου της μεταφοράς σεροτονίνης, το οποίο κληρονομούμε, έχει μικρή αλλά σημαντική επιρροή στην προσωπικότητα.

H ομάδα του δρος Ebstein βρήκε μια σύνδεση ανάμεσα στην εξωστρέφεια και σε ένα γονίδιο που σχετίζεται με τη νευρομεταβίβαση. Αυτό το γονίδιο κωδικοποιεί τον υποδοχέα ντοπαμίνης DRD4, που βρίσκεται στη μεμβράνη των νευρώνων και μεταδίδει σήματα ντοπαμίνης από το εσωτερικό στο εξωτερικό του κυττάρου. Και σε αυτή την περίπτωση το γονίδιο εμφανίζεται σε δύο διαφορετικές μορφές, «μακρά» και «βραχεία». Βρέθηκε ότι άτομα με τη «μακρά» μορφή του γονιδίου είχαν υψηλότερη βαθμολογία στον παράγοντα «Δεκτικότητα σε εμπειρίες».

Γιατί είναι τόσο σημαντικά αυτά τα ευρήματα; Διότι η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη είναι σημαντικοί ρυθμιστές της διάθεσης και του συναισθήματος, άρα οι γενετικές διαφορές στον βιοχημικό εξοπλισμό που τις ρυθμίζει επηρεάζουν την προσωπικότητα του ανθρώπου. Ερευνες με καλλιεργημένα νευρικά κύτταρα δείχνουν την ύπαρξη πιθανού μηχανισμού για την επιρροή του γονιδίου του Lesch: τα κύτταρα με δύο μακρά αλληλόμορφα είναι δύο φορές αποτελεσματικότερα στην άντληση σεροτονίνης από ό,τι κύτταρα με ένα ή δύο βραχέα αλληλόμορφα, και οι άνθρωποι που έχουν τουλάχιστον ένα αλληλόμορφο - τείνουν να είναι πιο νευρωτικοί - έχουν σχετικά υψηλότερα επίπεδα σεροτονίνης στις νευρωνικές συνάψεις τους.

H ομάδα του δρος Ebstein βρήκε μια διαφορετική μορφή του γονιδίου υποδοχέα της σεροτονίνης 2C, που σχετίζεται με την προσήνεια. Ερευνητές στην Ουγγαρία και στην Ιαπωνία βρήκαν μια άλλη εκδοχή του γονιδίου υποδοχέα της ντοπαμίνης D4 που σχετίζεται με την εξωστρέφεια. Τα ευρήματα αυτά δείχνουν πώς τα γονίδια επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο τα νεύρα επικοινωνούν από το ένα μέρος του εγκεφάλου σε ένα άλλο.

Τα αποτελέσματα αυτά δείχνουν ότι η προσπάθεια ανεύρεσης των γονιδίων της προσωπικότητας αξίζει τον κόπο. Κάθε γονίδιο έχει μέτρια συμβολή στις διαφορές σε μία μόνο διάσταση της προσωπικότητας, αλλά η συμβολή τους είναι αρκετά μεγάλη για να δείξει ότι ο αριθμός γονιδίων που περιλαμβάνεται σε κάθε χαρακτηριστικό της προσωπικότητας είναι δυνατό να ελεγχθεί - περίπου 20-30 γονίδια. 

H χημεία του νου

Ο δρ Ahmad Hariri, του National Institute of Mental Health των ΗΠΑ, χρησιμοποίησε τη μαγνητική τομογραφία (fMRI) για να διαπιστώσει πώς τα γονίδια που επηρεάζουν τη χημεία του εγκεφάλου συμβάλλουν στη δημιουργία της σύνθετης προσωπικότητας. Είκοσι οκτώ άτομα, τα μισά με τη βραχεία εκδοχή του γονιδίου 5-HTT και τα άλλα μισά με τη μακρά, συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια προσωπικότητας και είδαν φωτογραφίες από τρομακτικές εκφράσεις προσώπου, ενώ η δραστηριότητα του εγκεφάλου τους μετριόταν από fMRI. Τα υποκείμενα δεν είχαν διαφορές στη βαθμολογία στο τεστ προσωπικότητας. Είχαν όμως σημαντικές διαφορές στα αποτελέσματα της μαγνητικής τομογραφίας: τα άτομα με τη βραχεία μορφή του γονιδίου έδειξαν περισσότερο φόβο στην εγκεφαλική τους δραστηριότητα, προερχόμενη από την αμυγδαλή, περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την επεξεργασία των τρομακτικών ερεθισμάτων. Ο δρ Hariri συμπέρανε ότι το να έχει κανείς τη βραχεία εκδοχή του γονιδίου καθιστά την αμυγδαλή του πιο ευαίσθητη και αυτό πιθανόν εξηγεί γιατί αυτή η εκδοχή του γονιδίου συνδέεται με νευρωτικές τάσεις.

Το Εγώ μας γεννιέται ή φτιάχνεται;

Παρά τις τελευταίες ερευνητικές επιτυχίες στον τομέα της βιολογικής προσέγγισης της προσωπικότητας, η επιστήμη βρίσκεται ακόμη μακριά από το να μπορεί να εξηγήσει μέσω της γενετικής και των τεχνικών απεικόνισης του εγκεφάλου ένα τόσο σύνθετο φαινόμενο όπως η προσωπικότητα του ανθρώπου. Χρειάζονται πολλές έρευνες ακόμη για να γίνει κατανοητός ο τρόπος με τον οποίο η γενετική μας συγκρότηση αλληλεπιδρά με το περιβάλλον για να αναδειχθεί η μοναδική προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου. Είναι λοιπόν ο άνθρωπος έρμαιο των γενετικών του καταβολών ή μπορεί να επηρεαστεί σημαντικά και από το περιβάλλον του; H θετική απάντηση έρχεται από τον δρα Paul Costa, του National Institute of Health των ΗΠΑ: «Ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει την προσωπικότητά του, αλλά χρειάζεται σκληρή προσπάθεια».

Braining.gr: Ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει προσωπικότητά; Είμαι ο εγκέφαλός μου

Στρατηγικά Παιχνίδια & Επίδραση Στον Εγκέφαλο - Παίξτε Δωρεάν Go, Σκάκι, Hex

Γκο / Go & Επίδραση Στον Εγκέφαλο

Το γκο είναι ένα στρατηγικό επιτραπέζιο παιχνίδι που ξεκίνησε από την Κίνα. Οι δυο παίκτες, άσπρος και μαύρος, προσθέτουν εναλλάξ πέτρες στο γκομπάν (ταμπλό), περικυκλώνοντας μια περιοχή, φυλακίζοντας πέτρες του αντιπάλου και προστατεύοντας τις δικές τους πέτρες. Το Γκο παίζεται κυρίως στην Ανατολική Ασία (Κίνα, Ιαπωνία, Κορέα κλπ.), και μέσω του διαδικτύου στον υπόλοιπο κόσμο.

Οι κανόνες του Γκο είναι πολύ απλοί, αλλά η στρατηγική που ακολουθεί είναι περίπλοκη και θεωρείται ότι ξεπερνά σε βάθος άλλα παιχνίδια σαν το Σκάκι. Πρωταθλητές του Γκο δεν σταματούν να τελειοποιούν την στρατηγική τους. Από παλιά σύγκριναν το Γκο με τον πόλεμο. Στρατηγικές από την κινέζικη Τέχνη του πολέμου, χρησιμοποιούνται μερικές φορές στο Γκο. Σαν τους πολέμους, το Γκο τελειώνει όταν οι παίκτες συμφωνούν ότι δεν υπάρχουν άλλες κινήσεις που να έχουν νόημα. Η τελική βαθμολογία αποτελείται από την περιοχή που ελέγχει ο κάθε παίκτης και τον αριθμό των πετρών που κατάφερε να φυλακίσει. 

Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι παίζοντας go χρησιμοποιούνται και τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου. Αυτό σημαίνει ότι με την ενασχόλησή σας με το Go, ενεργοποιούνται ταυτόχρονα το δημιουργικό και το λογικό μέρος του εγκεφάλου και δημιουργούνται ισχυρότερες συνδέσεις μεταξύ των δύο ημισφαιρίων, ότι πιο ιδανικό για την προπόνηση του εγκεφάλου!

Στη λίστα (Top 10) με τα δέκα σημαντικότερα επιτεύγματα του 2016 βρίσκεται η θριαμβευτική νίκη στη Ν. Κορέα του υπολογιστή AlphaGo της DeepMind (θυγατρικής της Google) επί του Νο 2 στον κόσμο παίκτη του πολύ δύσκολου επιτραπέζιου παιγνιδιού Go, δείχνοντας ότι η τεχνητή νοημοσύνη γίνεται όλο και πιο έξυπνη.

Σκάκι & Επίδραση Στον Εγκέφαλο

Σε μια μελέτη από την Γερμανία, ερευνητές έδειξαν σε ορισμένους καλούς και αρχάριους σκακιστές μια σειρά από απλά γεωμετρικά σχήματα καθώς και διάφορες θέσεις σκακιού όπου ακολουθούσε μια ερώτηση περί του γεωμετρικού σχήματος και της θέσης του σκακιού και μέτρησαν τις αντιδράσεις των υποκειμένων καθώς ο εγκέφαλος τους επεξεργάζονταν την ερώτηση. Ανέμεναν ότι το αριστερό ημισφαίριο, αυτό που επεξεργάζεται τις σκακιστικές θέσεις, θα είναι πιο δραστήριο από το δεξί στους έμπειρους σκακιστές. Αλλά, αυτό που είδαν είναι ότι και το δεξί ημισφαίριο αυτών των σκακιστών ήταν σχεδόν το ίδιο δραστήριο. Οι καλοί σκακιστές χρησιμοποιούσαν ταυτόχρονα και το δεξί και το αριστερό ημισφαίριο. Από την άλλη, στην αναγνώριση και την οπτική επεξεργασία των απλών γεωμετρικών σχημάτων και των καλών και των αρχάριων σκακιστών, ο εγκέφαλος έδειξε παρόμοια συμπεριφορά. Όσο πιο πολύ δηλαδή παίζει κανείς σκάκι και γίνεται καλύτερος, τόσο το δεξί του ημισφαίριο μαζί με το αριστερό θα λειτουργούν περισσότερο.

Το σκάκι βοηθά φοβερά στην ανάπτυξη του τμήματος του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για τον στρατηγικό σχεδιασμό και την πρόβλεψη. Το τμήμα αυτό είναι ο προμετωπιαίος φλοιός και είναι ακόμα υπεύθυνο για τον αυτοέλεγχο και την κριτική ικανότητα. Δεν είναι καθόλου περίεργο λοιπόν που οι έφηβοι πχ έχουν ελάχιστο αυτοέλεγχο, η κριτική τους ικανότητα είναι συνήθως κακή με λήψη ανώριμων αποφάσεων και δεν μπορούν να προγραμματίσουν τόσο καλά όσο οι ενήλικες. Όλα αυτά επειδή ο προμετωπιαίος φλοιός είναι από τα τελευταία τμήματα του εγκεφάλου που αναπτύσσεται πλήρως, πράγμα που γίνεται στα τελευταία στάδια της εφηβείας ή αρκετά αργότερα. Παίζοντας σκάκι όμως, βοηθά στην πρόωρη ανάπτυξη του προμετωπιαίου φλοιού και δείχνει στο άτομο όλα τα προαναφερθέντα, όπως καλύτερο αυτοέλεγχο, καλύτερες αποφάσεις, καλύτερη κριτική σκέψη και ικανότητα πρόβλεψης, αποτρέποντας έτσι από πιθανά λάθη και λανθασμένες επιλογές

Συνοπτικά το σκάκι: 

1. Αυξάνει την νοημοσύνη

2. Βοηθά στην πρόληψη κατά του Αλτσχάιμερ

3. Εξασκεί τα 2 ημισφαίρια του εγκεφάλου

4. Αυξάνει την δημιουργικότητα

5. Βελτιώνει την μνήμη

6. Βελτιώνει την ικανότητα επίλυσης διαφόρων προβλημάτων

7. Βελτιώνει την ικανότητα μελέτης 

8. Βελτιώνει την συγκέντρωση

9. Αναπτύσσει δενδρίτες στους νευρώνες του εγκεφάλου 

10. Αναπτύσσει την ικανότητα στρατηγικού σχεδιασμού και πρόβλεψης

Παιχνίδια στρατηγικής για την εξέλιξη της σκέψης μέσω των νοητικών σχημάτων της τακτικής και της στρατηγικής. Αυτό που μας ενδιαφέρει δεν είναι η νίκη αλλά η αλλαγή, η προσαρμοστικότητα και η χρήση της πλαστικότητας του εγκεφάλου, διότι έτσι δημιουργούνται συνεχώς νέες συνάψεις μεταξύ των νευρώνων και αυξάνουμε την πολυπλοκότητα του εγκεφάλου μας. 

• Παίξτε δωρεάν Γκο/Go - Πως βοηθά τον εγκέφαλο
• Παίξτε δωρεάν Σκάκι / Chess - Πως βοηθά τον εγκέφαλο
• Παίξτε δωρεάν Ντάμες / Checkers
• Παίξτε δωρεάν Hex
• Παίξτε δωρεάν Reversi / Othello
• Παίξτε δωρεάν Gomoku / Gobang
• Παίξτε δωρεάν Ohh1 - παιχνίδι λογικής
• Παίξτε δωρεάν Σκορ 4/Connect four
• Παίξτε δωρεάν Concentration - Παιχνίδι μνήμης

Braining.gr: Στρατηγικά παιγνίδια. Παίξτε Δωρεάν Go, Σκάκι, Hex κ.ά

Γρίφοι και Προβλήματα Λογικής για την αύξηση της λογικής κρίσης

Γρίφοι και Προβλήματα Λογικής - Ασκήσεις ευφυΐας για την αύξηση της λογικής κρίσης

1# Ο γρίφος του Einstein

Σε ένα δρόμο υπάρχουν πέντε σπίτια, πέντε διαφορετικών χρωμάτων. Σε κάθε σπίτι ζει ένας άνθρωπος διαφορετικής εθνικότητας. Οι πέντε ιδιοκτήτες: πίνουν ένα συγκεκριμένο είδος ποτού καπνίζουν μία συγκεκριμένη μάρκα τσιγάρων και έχουν ένα συγκεκριμένο κατοικίδιο. Όλοι έχουν μεταξύ τους διαφορετικά κατοικίδια, διαφορετικές μάρκες τσιγάρων και διαφορετικά είδη ποτών. 

Υποδείξεις: 

1. Ο Βρετανός μένει στο κόκκινο σπίτι. 

2. Ο Σουηδός έχει ένα σκύλο. 

3. Ο Δανός πίνει τσάι. 

4. Το πράσινο σπίτι είναι αριστερά από το άσπρο σπίτι. 

5. Ο ιδιοκτήτης του πράσινου σπιτιού πίνει καφέ. 

6. Αυτός που καπνίζει Pall Mall τσιγάρα εκτρέφει πουλιά. 

7. Ο ιδιοκτήτης του κίτρινου σπιτιού καπνίζει Dunhill. 

8. Αυτός που μένει στο μεσαίο σπίτι πίνει γάλα. 

9. Ο Νορβηγός μένει στο 1ο σπίτι.

10. Αυτός που καπνίζει Blends μενει δίπλα σε αυτόν που έχει γάτες.

11. Αυτός που έχει το άλογο μένει δίπλα σε αυτόν που καπνίζει Dunhill. 

12. Ο ιδιοκτήτης που καπνίζει Blue Master πίνει μπύρα. 

13. Ο Γερμανός καπνίζει Prince. 

14. Ο Νορβηγός μένει δίπλα στο μπλε σπίτι. 

15. Αυτός που καπνίζει Blends εχει ένα γείτονα που πίνει νερό. 

Η ερώτηση είναι: Ποιος έχει το ψάρι; 

2# Το πέρασμα της γέφυρας

Τέσσερις φίλοι θέλουν να διασχίσουν μία γέφυρα στο σκοτάδι. Ο A περνάει την γέφυρα σε 1 λεπτό. O B περνάει την γέφυρα σε 2 λεπτά. O C περνάει την γέφυρα σε 5 λεπτά. O D περνάει την γέφυρα σε 10 λεπτά. Η γέφυρα αντέχει το βάρος μόνο δύο εξ αυτών και όταν περνάνε δύο μαζί, είναι αναγκασμένοι να περάσουν στον χρόνο του πιο αργού. Έχουν μαζί τους έναν φακό που είναι απαραίτητος για να τη διασχίσουν, γι' αυτό κάθε φορά πρέπει κάποιος να τον επιστρέφει. Η ερώτηση είναι: Ποιος είναι ο ελάχιστος χρόνος που απαιτείται για να περάσουν και οι τέσσερις απέναντι; 

7# - Σε μια παράξενη χώρα

Σε μια παράξενη χώρα, οι κάτοικοί της χρησιμοποιούν το δεκαδικό σύστημα αρίθμησης, αποδίδοντας την ίδια έννοια στα σύμβολα +, * και =, αλλά τα ψηφία 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 χρησιμοποιούνται με διαφορετική σειρά από ότι συνήθως. Πιο συγκεκριμένα, το σύμβολο καθενός από τα ψηφία διαφέρει από το συνηθισμένο. Πιο κάτω φαίνονται μερικές σωστές πράξεις στο αριθμητικό σύστημα της παράξενης χώρας, που κατά σύμπτωση ισχύουν και στο δικό μας σύστημα: 4*7=28 5*7=35 4*6=24 1+4+6+7+7=25 Αν οι κάτοικοι αυτής της χώρας έγραφαν 2x302, ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα του πολλαπλασιασμού σε εμάς;

8# - Βρείτε τα ψηφία του δεκαψήφιου αριθμού

Όπως παρατηρείτε στην εικόνα πρέπει να βρείτε έναν δεκαψήφιο αριθμό ώστε το ψηφίο στην πρώτη θέση να δείχνει τον συνολικό αριθμό των μηδενικών του αριθμού, το ψηφίο στη θέση με την ένδειξη 1 να δείχνει τον συνολικό αριθμό των 1 και ούτω καθεξής, μέχρι την τελευταία θέση, το ψηφίο της οποίας πρέπει να δείχνει τον συνολικό αριθμό των 9 στον αριθμό. Η απάντηση είναι μοναδική.

Δοκιμάστε να επιλύσετε τους γρίφους / προβλήματα λογικής

Άλλοι γρίφοι και προβλήματα λογικής:

• #1 - Ο γρίφος του Einstein
• #2 - Το πέρασμα της γέφυρας. Ποιος είναι ο ελάχιστος χρόνος;
• #3 - Μπορούν οι παρακάτω προτάσεις να είναι αληθής;
• #4 - Το πέρασμα της γέφυρας (έκδοση Νο2)
• #5 - Ποιος αριθμός συμπληρώνει λογικά την ακολουθία
• #6 - Δύο φυλές σε ένα απομονωμένο νησί
• #7 - Σε μια παράξενη χώρα μ' ένα παραξενο σύστημα αρίθμησης
• #8 - Βρείτε τα ψηφία του 10ψήφιου αριθμού
• #9 - Οι δέκα προτάσεις. Ποιες είναι αληθείς;
• #10 - Έξι ερωτήματα λογικής με σχήματα
• #11 - Βρείτε ποια ημερομηνία γεννήθηκε κρίνοντας από τα δεδομένα;
• #12 - Ποιος αριθμός συμπληρώνει λογικά τις ακολουθίες;
• #13 - Ποιο τετράγωνο συμπληρώνει λογικά την ακολουθία;
• #14 - Ποιες κάρτες πρέπει να αναποδογυριστούν;
• #15 - Τεστ συλλογιστικής - Απαντήστε στις 10 ερωτήσεις
• #16 - Τεστ λογικού συλλογισμού - Απαντήστε στις 10 ερωτήσεις
• #17 - Εφτά Γρίφοι Λογικής. Μπορείς να τους λύσεις;
• #18 - Τέσσερις Γρίφοι Λογικής. Μπορείς να τους λύσεις;
• #19 - Δύο Συνδυαστικοί Γρίφοι Λογικής
• #20 - Τεστ αριθμητικού και λογικού συλλογισμού
• #21 - Ποιο τετράγωνο συμπληρώνει λογικά την ακολουθία Νο2;

Braining.gr - Γρίφοι και Προβλήματα Λογικής