Ο Ρόλος του Πνευματικού Ανθρώπου στην Εποχή μας

Αναμφισβήτητα, η ζωή του ανθρώπου δεν προσδιορίζεται μόνο από τις υλικές ανάγκες,  τη βιοτική μέριμνα,  τη φυσική ένδεια.  Αποκτά νόημα και σκοπό από την προσπάθεια για ικανοποίηση των συναισθηματικών,  ηθικών και πνευματικών αναγκών που απορρέουν από την συμβίωση με τους άλλους στην κοινωνία.   Η προσπάθεια για την καθυπόταξη των αντίξοων συνθηκών και την πλήρωση των πνευματικών αναγκών συνέβαλε στην δημιουργία πολιτισμού.  Και βέβαια,  καθοριστικό ρόλο στην καλλιέργεια του πνεύματος,  στην πνευματική ανέλιξη γενικότερα στην δημιουργία πνευματικού πολιτισμού διαδραματίζουν οι άνθρωποι του πνεύματος, οι διανοούμενοι. 

Ωστόσο στην εποχή των κοσμογονικών ανακατατάξεων η έννοια του πνευματικού ανθρώπου δε θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη,  στατική και αμετακίνητη. Προσαρμόζεται στα νέα κοινωνικά δεδομένα,  αφού άλλωστε ο  «σοφός»  με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου δεν υπάρχει πια. Κάθε άνθρωπος που ασχολείται με πνευματικές δραστηριότητες δε δικαιούται πλέον να σηκώνει το βάρος του τίτλου. Πνευματικός άνθρωπος δε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ο οποιοσδήποτε επιστήμονας,  καλλιτέχνης ή πολιτικός.  Ο διανοούμενος,  με την ευρεία έννοια του όρου έχει ορισμένα χαρακτηριστικά.

Καταρχήν,  ο πνευματικός άνθρωπος έχει γνωρίσει την επαγγελματική καταξίωση ως απότοκο της δημιουργικής του προσφοράς στον επαγγελματικό του χώρο. Πρόκειται για άτομο που με τις επιστημονικές του εφευρέσεις, τα καλλιτεχνικά του δημιουργήματα ή τις πολιτικές του πεποιθήσεις άλλαξε το ρου της ανθρώπινης ιστορίας, συντέλεσε στην κατάκτηση ποιητικότερης ζωής. Διακρίνεται για την άρτια γνωστική κατάρτιση στο χώρο εργασίας του, αποτελεί αυθεντία και συνεπώς τυγχάνει ευρείας κοινωνικής αποδοχής. Η άπταιστη γνώση του αντικειμένου του, του επιτρέπει να εισάγει καινοτομίες,  να το τελειοποιεί,  να το βελτιώνει. Γενικά είναι άτομο που διαπρέπει στο χώρο των επιστημών, των γραμμάτων και των τεχνών.

Επιπρόσθετα,  ο πνευματικός ηγέτης διακρίνεται για την πολύπλευρη μόρφωση,  την πολυμάθεια,  την ευρύτητα του πνεύματος.  Έχει απαγκιστρωθεί από την αυστηρά εξειδικευμένη γνώση που οδηγεί στην κοινωνική και δημόσια καταξίωση ασχολείται και με  «μεταεπαγγελματικές»  δραστηριότητες.  Αναζητά τη βαθύτερη συνάφεια μεταξύ επιστήμης και πολιτικής και συγχρόνως    προσπαθεί να διεισδύσει στις συνθήκες που καθορίζουν τις κοινωνικές εξελίξεις και διαμορφώνουν τη μοίρα του ανθρώπου.  Επιδιώκει να διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες, επιδίδεται σε μια ακάματη προσπάθεια για την απόκτηση πνευματικής ανεκτικότητας και ευλυγισίας. Με άλλα λόγια,  πρόκειται για πολυπρισματικά μορφωμένο άνθρωπο,  απαλλαγμένο από τη στείρα εξειδίκευση,  με άποψη γα καταστάσεις, φαινόμενα και γεγονότα του κοινωνικού βίου που υπερβαίνουν το στενό επαγγελματικό του χώρο. Επίσης,  βασικό χαρακτηριστικό του πνευματικού ανθρώπου είναι η ηθική του καλλιέργεια κα η ψυχική του δύναμη. Πανανθρώπινες αξίες και ιδανικά διέπουν το βίο του και προσανατολίζουν τις πράξεις και τις ενέργειές του.  Ο αλτρουισμός,  η άμιλλα, η ειλικρίνεια η ανιδιοτέλεια αποτελούν γνωρίσματα του χαρακτήρα του. Τα ταπεινά ελατήρια της ανθρώπινης φύσης,  οι ορμές και οι κακές έξεις δεν τον αγγίζουν. Θαρραλέος και αγωνιστής, κρατά ηρωική  στάση απέναντι στη ζωή και δεν υποκύπτει σε κύκλους άνομων συμφερόντων. Υπηρετεί την αλήθεια, τη δικαιοσύνη, την ελευθερία και τη δημοκρατία με οποιοδήποτε κόστος,  είναι πιστός και άξιος θεματοφύλακας κάθε υψηλού φρονήματος.

Τέλος,  μεταξύ των χαρακτηριστικών του πνευματικού ανθρώπου συγκαταλέγεται και η κοινωνική συνείδηση που εκδηλώνεται ως άμεσο ενδιαφέρον τόσο γα τα κοινωνικά δρώμενα όσο και για τους συνανθρώπους του. Ο ενσυνείδητος πνευματικός ηγέτης διακρίνεται για την ιδιαίτερη ευαισθησία του σε ότι αφορά τα κοινά. Ασκεί ενσυνείδητα και υπεύθυνα το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι και μεριμνά για την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων.  Θεωρεί χρέος του να περιβάλλει με αγάπη και στοργή το συνάνθρωπό του, σέβεται τα δικαιώματά του και προσπαθεί να απελευθερώσει τη σκέψη του.  Στόχος του δεν είναι η ικανοποίηση μόνο προσωπικών συμφερόντων,  η χειραγώγηση των μαζών,  αλλά αντίθετα προσπαθεί με κάθε τρόπο να αφυπνίσει τους συμπολίτες του,  να τους καταστήσει ισάξιούς του. Το κύριο γνώρισμά του είναι ότι οραματίζεται μια ιδανική κοινωνία απαλλαγμένη από προβλήματα και εκφυλιστικά φαινόμενα και αγωνίζεται με όλες του τις δυνάμεις για να την κάνει πραγματικότητα.

Ωστόσο οι απόψεις για την έννοια και το ρόλο του πνευματικού ηγέτη διαφέρουν στην εποχή μας. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η πνευματική ηγεσία είναι φαινόμενο των «κλειστών κοινωνιών» όπου η εξέλιξη καθορίζεται από ένα μόνο σύστημα ιδεών και αξιών. Το ιδανικό μιας τέτοιας κοινωνίας περιγράφει ο Πλάτων στην «Πολιτεία». Ακόμα όμως κι αν δεν υπάρχουν στις μέρες πνευματικοί άνθρωποι με την ευρεία σημασία του όρου, υπάρχουν σίγουρα πνευματικές φυσιογνωμίες,  καταξιωμένοι δημιουργοί  που με το έργο τους μπορούν να ανοίξουν νέους ορίζοντες στην ανθρωπότητα.  

Γιατί μέσα στην κοινωνική σφαίρα τα πνευματικά αγαθά είναι τόσο απαραίτητα όσο και τα υλικά. «Η ύλη χωρίς το πνεύμα είναι τυφλή, αλλά και το πνεύμα χωρίς την ύλη είναι κενό». Γι αυτό και ο ρόλος των προικισμένων αυτών ανθρώπων είναι ιδιαίτερα σημαντικός,  μάλιστα στην ταραγμένη εποχή μας που βρίθει προβλημάτων και νοσηρών φαινομένων. Καταρχήν,  η ευθύνη του πνευματικού ηγέτη αναφέρεται στο έργο του,  στον τομέα απασχόλησής του.  Επιβάλλεται να έχει συναίσθηση της ευθύνης που απορρέει από την εργασία του και να αγωνίζεται για την όσο το δυνατόν πληρέστερη ενημέρωση πάνω σε αυτή.   Σεμινάρια,  διαλέξεις ομιλίες και μελέτη συγγραμμάτων πρέπει να περιλαμβάνονται στο καθημερινό του πρόγραμμα,  ώστε να είναι γνώστης των εξελίξεων στον εργασιακό του χώρο. Επίσης, είναι αναγκαίο να προωθεί την έρευνα και να υιοθετεί το διάλογο ως μέσο επιτάχυνσης των προσπαθειών. Η συνεργασία και η άμιλλα πρέπει να διέπουν τις σχέσεις του με τους συναδέλφους του,  καθώς με αυτόν τον τρόπο θα επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Ο ίδιος οφείλει να είναι εργατικός και να μην επαναπαύεται στη δόξα και τα χρήματα που του προσέφεραν τα μέχρι τώρα επιτεύγματά του. 

Επιπρόσθετα,  καθήκον των πνευματικών ανθρώπων είναι να διασφαλίζουν το δημοκρατικό πολίτευμα,  να το υπερασπίζονται και να το προστατεύουν.  Πρέπει να αποκαλύπτουν τη φενάκη που κρύβεται πίσω από τα φιλολαϊκά συνθήματα των δημαγωγών και να ασκούν αυστηρή κριτική στους πολιτικούς ηγέτες. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να συνδράμουν αποφασιστικά στην αφύπνιση των μαζών και συγχρόνως να τις παρωθήσουν στη δημιουργική συμμετοχή στα κοινά. Εάν μάλιστα με την πειθώ τους καταστήσουν κατανοητή την αξία της δημοκρατίας στις μάζες είναι πολύ πιθανό να εξασφαλίσουν την ευρωστία και την ακεραιότητά της. Ο λαός θα συνειδητοποιήσει την αξία της, θα την υπερασπίζεται, θα την καταστήσει τρόπο ζωής και συνεπώς θα την παγιώσει και ως πολίτευμα.  Παράλληλα, οι άνθρωποι του πνεύματος έχουν χρέος να οικοδομήσουν ένα υγιές και στέρεο σύστημα ηθικών αξιών στην κοινωνία.  Πρέπει ως πρότυπα ιδανικής βίωσης της ζωής να εμφυσήσουν στους ανθρώπους το πνεύμα της άμιλλας, του αλτρουισμού της δικαιοσύνης και της ισότητας.  Οφείλουν να σταθούν αρωγοί στην προσπάθεια του ατόμου να  υπερβεί τον ατομικισμό του,  να το στρέψουν στη συνεργασία, να το βοηθήσουν να δει τη ζωή μέσα από το πρίσμα της συλλογικότητας. Με το έργο τους και τη στάση τους να παρωθούν τους ανθρώπους σε ενδοσκόπηση και αυτοπαρατηρησία ώστε να καταπολεμηθούν τα ταπεινά ελατήρια της ανθρώπινης φύσης, οι εξάρσεις του θυμικού που υποβιβάζουν ηθικά τον άνθρωπο στο επίπεδο της αγριότητας. 

Τέλος, καθήκον των πνευματικών ηγετών είναι να συμβάλουν στη μόρφωση των ανθρώπων,  στην πνευματική τους ολοκλήρωση,  γενικότερα στη δημιουργία πνευματικής ζωής. Με τα δημιουργήματά τους πρέπει να παρωθούν τις μάζες,   να θέτουν ερωτήματα που καταργούν τον πνευματικό εφησυχασμό.  Είναι αναγκαίο να επιδιώκουν την παρουσία τους στα μέσα μαζικής ενημέρωσης,  ώστε να μεταλαμπαδεύουν αποτελεσματικότερα τις γνώσεις τους στους δέκτες. Στο έργο τους πρέπει να προβάλλουν την αλήθεια,  την κριτική θεώρηση των πραγμάτων ώστε να διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες των ανθρώπων. Με κάθε ευκαιρία, κυρίως με ανεπιτήδευτο διάλογο, οφείλουν να προβληματίζουν τις μάζες και να τις θέτουν προ των ευθυνών τους. Ο πνευματικός ηγέτης λοιπόν,  οφείλει,  να είναι πρωτοπόρος στην προσπάθεια ανύψωσης του βίου του ανθρώπου. Η ανεξάντλητη πνευματική του δύναμη πρέπει να αξιοποιηθεί σωστά από τον ίδιο ώστε να αποτελέσει εφαλτήριο για την κοινωνική αναβάθμιση και δεν υπάρχει αμφιβολία πως ένας τέτοιος αγώνας θα είναι δύσκολος και επίπονος. Από αυτόν όμως εξαρτάται η επιβίωση του ανθρώπου ως ελεύθερου,  πνευματικού και υπεύθυνου όντος.  

Πηγή: Τσανακτσίδης Ελευθέριος, Φοιτητής Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών Δ.Π.Θ.