Νους, εγκέφαλος, εκπαίδευση & Σημαντικά ευρήματα των νευροεπιστημών

Η εκπαιδευτική νευροεπιστήμη και η επιστήμη της εκπαίδευσης. Νους, Εγκέφαλος και Εκπαίδευση - Σημαντικά ευρήματα των νευροεπιστημών για τον τρόπο λειτουργίας και μάθησης του εγκεφάλου. Απόσπασμα από τη Διπλωματική Εργασία του Τέλλου Γεωργίου, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας 2014. 

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι ερευνητές απέκτησαν τόσες πολλές πληροφορίες σχετικά με το πώς μαθαίνει ο εγκέφαλος, που οδήγησε σε μία καινούργια ακαδημαϊκή επιστήμη. Με το όνομα ‘‘Εκπαιδευτική Νευροεπιστήμη’’ ή ‘‘Νους, Εγκέφαλος και Εκπαίδευση’’, αυτή το νεογέννητο πεδίο ερευνών, εξετάζει το πώς τα ερευνητικά ευρήματα, από τις νευροεπιστήμες, εκπαίδευση και ψυχολογία μπορούν να επαναπροσδιορίσουν τη γνώση γύρω από την εκπαίδευση και μάθηση και το πώς αυτή η γνώση θα εφαρμοστεί στην εκπαιδευτική πρακτική. 

Για αυτούς που αναρωτιούνται για το πώς οι πρόσφατες ανακαλύψεις σχετικά με τον εγκέφαλο, μπορούν να επιδράσουν στη διδασκαλία και τη μάθηση, παρατίθενται μερικά ερευνητικά δεδομένα και τις εφαρμογές τους:

1. Επαναβεβαίωση ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος συνεχώς αναδιοργανώνεται στη βάση εισόδου

Αυτή η διαδικασία, ονομάζεται νευρική ευπλαστότητα - neuroplasticity και λαμβάνει χώρα, όλη τη ζωή του ανθρώπου, αλλά είναι εξαιρετικά ραγδαία τα πρώτα χρόνια.

Εφαρμογή: Οι εμπειρίες και τα βιώματα που έχει ο νέος εγκέφαλος στο σπίτι και στο σχολείο, βοηθούν στη διαμόρφωση των νευρικών κυκλωμάτων τα οποία θα καθορίσουν το πώς και το τι θα μάθει ο εγκέφαλος στο σχολείο αλλά και αργότερα στη ζωή.

2. Ξάφνιασε τον κόσμο με αποδείξεις, ότι οι νευρώνες στον εγκέφαλο όντως αναγεννώνται, μία διαδικασία που ονομάζεται νευρογένεση

(Bayer, Yackel, & Puri, 1982; Bayer, 1982; Deng, Aimone, & Gage, 2010). Εφαρμογή: Η αναγέννηση των νευρώνων, ενισχύει τη μάθηση και τη μνήμη. Φαίνεται ότι και η σωματική άσκηση εν μέρει, παρακινεί και ενισχύει την νευρογένεση. Δυστυχώς όμως, ο χρόνος για διάλειμμα και παιχνίδι στα δημοτικά σχολεία, όλως παραδόξως έχει ελαττωθεί παρέχοντας περισσότερο μαθησιακό χρόνο για υψηλών απαιτήσεων τεστ. Αυτό όμως έχει νόημα; Πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι μαθητές έχουν επαρκή χρόνο για καθημερινή άσκηση, ώστε να διατηρούν τον εγκέφαλο ακμαίο με την απαραίτητη ενέργεια, επαγρύπνηση και έτοιμο για μάθηση.

3. Αμφισβήτηση της θεωρίας ότι ο εγκέφαλος μπορεί να εκτελεί πολλαπλά καθήκοντα

Ο εγκέφαλος μπορεί να εστιάσει σε ένα μόνο έργο κάθε φορά. Αυτό που εσφαλμένα ονομάζεται ‘‘multitasking’’, είναι στην ουσία εναλλασσόμενη ανάθεση έργου η οποία ουσιαστικά είναι η μετατόπιση της προσοχής του εγκεφάλου από ένα έργο σε ένα άλλο και μετά ξανά επιστροφή στο αρχικό. Χαρακτηριστικό είναι το βίντεο παρατηρητικότητας στο οποίο καλείται ο χρήστης να μετρήσει πόσες πάσες έκανε μία ομάδα αγνοώντας επιδεκτικά την εμφάνιση μίας αρκούδας.

Εφαρμογή: Κάθε μετατόπιση της εγκεφαλικής προσοχής απαιτεί νοητική προσπάθεια και επισύρει απώλεια πληροφοριών στην μνήμη εργασίας από το αρχικό έργο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, το άτομο καταλήγει να κάνει 2 έργα μέτρια έως κακά, από το να κάνει ένα έργο ικανοποιητικώς. Παρόλο που η χρήση μίας ποικιλίας στρατηγικών στην τάξη, κρατά τους μαθητές απασχολημένους, η αλλαγή από μία δραστηριότητα στην άλλη, δεν πρέπει να γίνει πριν την επιβεβαίωση ότι το αρχικό έργο έχει επαρκώς ολοκληρωθεί.

4. Αποκαλύψεις σχετικά με τον ανθρώπινο εγκέφαλο για το πώς κατακτά μία δεύτερη γλώσσα

Αυτή η έρευνα, διαλύει το μύθο ότι, λόγω της εκμάθησης μίας δεύτερης γλώσσας από νεαρούς μαθητές (κάτω των 12 ετών), δημιουργείται μία παρεμβολή στην εκμάθηση της πρώτης γλώσσας τους (Kovelman, Baker, & Petitto, 2008). Στην πραγματικότητα, το αντίθετο είναι αυτό που συμβαίνει πραγματικά.

Εφαρμογή: Μαθαίνοντας δύο γλώσσες ταυτόχρονα, δε δημιουργεί πρόβλημα στα δίκτυα γλωσσικής επεξεργασίας του νεανικού εγκεφάλου και βοηθά στους μαθητές να συλλάβουν τη βαθύτερη δομή των γλωσσών. Για αυτό το λόγο, προτείνεται η εκκίνηση εκμάθησης μία νέας γλώσσας όσο το δυνατόν νωρίτερα και αυτό γιατί η εκμάθηση μίας καινούργιας γλώσσας απαιτεί περισσότερη νοητική προσπάθεια και κινητοποίηση μετά την ηλικία των 12 ετών.

5. Ανακάλυψη των εγκεφαλικών διαδρομών – brain pathways που σχετίζονται με την ανάγνωση

Εγκεφαλικές σαρώσεις, βοήθησαν τους ερευνητές να ανακαλύψουν ότι οι καλοί αναγνώστες χρησιμοποιούν διαφορετικά νευρικά μονοπάτια κατά την ανάγνωση, από ότι οι μαθητές που κομπιάζουν (Shaywitz, 2003).

Εφαρμογή: Αυτή η έρευνα, οδήγησε στην ανάπτυξη επιστημονικώς βασισμένων ηλεκτρονικών παιχνιδιών όπως το Fast ForWord (https://www.scilearn.com/products/) και το Earobics (https://www.earobics.com/) που βοηθούν σημαντικά τους νεαρούς μαθητές με αναγνωστικές δυσκολίες. Στην ουσία, αυτά τα προγράμματα, οδηγούν στην αναδιοργάνωση του νεανικού εγκεφάλου των υστερούντων μαθητών (χάρη στην νευρική πλαστικότητα) με σκοπό να μοιάζει με την νευρική σύνδεση των καλών μαθητών.

6. Ενημέρωση των αντιλήψεων μας, σχετικά με τα όρια δυναμικότητας της μνήμης εργασίας

Πρόσφατες έρευνες προτείνουν ότι η χωρητικότητα της μνήμης εργασίας – η οποία αντιστοιχεί στον αριθμό των στοιχείων που κάποιος μπορεί να συγκρατήσει οποιαδήποτε χρονική στιγμή, χωρίς αυτό να μπορεί να ερμηνευθεί, μειώνεται από τα επτά αντικείμενα σε περίπου πέντε. Αυτό έχει σαν συνέπεια, οι δάσκαλοι, να παρουσιάζουν λιγότερα στοιχεία σε κάθε μάθημα και να ζητούν από τους μαθητές τους να τα αναλύουν με περισσότερη λεπτομέρεια ώστε να είναι πιθανότερη η απομνημόνευσή τους.

Με άλλα λόγια, ‘‘Οὐκ ἐν τῷ πολλῷ τὸ εὖ, ἀλλ᾿ ἐν τῷ εὖ τὸ πολύ’’. Αυτό φυσικά δεν είναι εύκολο να γίνει διότι ο όγκος πληροφοριών στα σχολικά προγράμματα σπουδών φαίνεται ότι συνεχώς αυξάνεται. Αντί αυτού, θα πρέπει να κοιτάμε να διαγράφουμε στοιχεία από το πρόγραμμα σπουδών τα οποία δεν είναι πλέον σχετικά για ένα μαθητή να είναι επιτύχει στη σημερινή κοινωνία και την αξιοποίηση του χρόνου που εξοικονομείται για εμβάθυνση στα θέματα που είναι πιο ουσιώδη.

7. Εμφάνιση του τρόπου με τον οποίο τα συναισθήματα επηρεάζουν τη μάθηση, μνήμη και ανάκληση

Τα συναισθήματα, ξυπνούν τα συστήματα προσοχής τους εγκεφάλου και οι εμπειρίες που συμπεριλαμβάνουν συναισθήματα έχουν περισσότερη πιθανότητα να αποτυπωθούν στη μνήμη.

Εφαρμογή: Οι μαθητές μαθαίνουν καλύτερα, σε σχολεία και τάξεις που επικρατεί ένα θετικά συναισθηματικό κλίμα – στο οποίο οι μαθητές εισπράττουν σεβασμό και το αίσθημα από τους καθηγητές τους, ότι πιστεύουν σε αυτούς και θέλουν πραγματικά να τους κάνουν να πετύχουν. Επίσης θα θυμηθούν περισσότερα από το περιεχόμενο του προγράμματος σπουδών, όταν αυτό συνδέεται με δραστηριότητες που προκαλούν συναισθήματα.

8. Αναγνώριση του σημαντικού ρόλου της κίνησης και άσκησης στη μάθηση και μνήμη

Ερευνητές, ανακάλυψαν ότι η κίνηση και άσκηση, αυξάνουν την παραγωγή μίας ζωτικής σημασίας ουσία που ονομάζεται νευροτροφικός παράγοντας προερχόμενος από τον εγκέφαλο – brain derived neurotrophic factor – BDNF (Ratey, 2008). Αυτή η πρωτεΐνη υποστηρίζει την επιβίωση των ήδη υπαρχόντων νευρώνων, ενθαρρύνει την ανάπτυξη νέων και παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση μακροπρόθεσμης μνήμης. Επιπλέον, η κίνηση και άσκηση βελτιώνουν τη διάθεση και επαυξάνουν τη γνωστική επεξεργασία.

Εφαρμογή: Οι μαθητές για αρκετή ώρα στην τάξη, κυρίως στα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και τα κολλέγια. Πρέπει να σηκώνονται και να κινούνται κατά τη διάρκεια του μαθήματος και να συζητάνε για αυτό που μαθαίνουν διότι ο διάλογος, είναι επίσης ένας πολύ αποτελεσματικός μηχανισμός.

9. Ιχνηλάτηση της ανάπτυξης και εξέλιξης του εφηβικού εγκεφάλου

Εφαρμογή: αναγνωρίζοντας ότι ο μετωπιαίος λοβός, ή ορθολογικό μέρος του εφηβικού εγκεφάλου, χρειάζεται περίπου 22 με 24 χρόνια να αναπτυχθεί πλήρως, ενώ τα συναισθηματικά μέρη του εγκεφάλου αναπτύσσονται σε 10 με 12 έτη. Αυτή η σημαντική διαφορά στην ωρίμανση των περιοχών του εγκεφάλου, μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα την απρόβλεπτη συμπεριφορά των εφήβων.

10. Ανάπτυξη μίας βαθύτερης κατανόησης για το πώς οι κιρκάδιοι κύκλοι επηρεάζουν τη συγκέντρωση

Εφαρμογή: Γνωρίζοντας ότι η ικανότητα προσοχής μας ελαττώνεται φυσικά σε 30 με 45 λεπτά, ακριβώς μετά το μέσον της ημέρας, μας βοηθά να κατανοήσουμε γιατί η διδασκαλία και η μάθηση γίνεται περισσότερο δύσκολη εκείνο το διάστημα. Η έρευνα προτείνει, ότι οι εκπαιδευτές, θα πρέπει να διαλέξουν διδακτικές στρατηγικές που θα περιστρέφονται γύρω από την εμπλοκή του μαθητή κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, προκειμένου να παραμείνουν συντονισμένοι.

11. Μελέτη των επιπτώσεων της έλλειψης ύπνου και του άγχους στη μάθηση και μνήμη

(Wilhelm et al., 2011) Εφαρμογή: Αρκετοί μαθητές, κυρίως στο γυμνάσιο και το λύκειο, πηγαίνουν στο σχολείο, με έλλειψη ύπνου. Χάρη στους τεχνολογικούς πειρασμούς και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κοιμούνται κατά μέσο όρο πέντε με έξι ώρες κάθε νύχτα, ενώ χρειάζονται οχτώ με εννέα ώρες ύπνου. Μόνιμη και κατ’ εξακολούθηση έλλειψη ύπνου, πυροδοτεί το στρες και το στρες με τη σειρά του, προκαλεί, την αύξηση της ορμόνης κορτιζόλης στα επίπεδα του αίματος. Αυτή η ορμόνη, μειώνει την ικανότητα κάποιου για συγκέντρωση ενώ παράλληλα χειροτερεύει τη μνήμη. Εκπαιδευτές και γονείς, πρέπει συνεχώς να υπενθυμίζουν στους μαθητές τη σπουδαιότητα του να κοιμούνται επαρκώς.

12. Αναγνώριση ότι η ευφυΐα και η δημιουργικότητα είναι ξεχωριστές ικανότητες οι οποίες δεν είναι γενετικώς καθορισμένες και οι οποίες μπορούν να τροποποιηθούν από το περιβάλλον και τη σχολική εκπαίδευση

Εφαρμογή: Αυτό που κάνουν οι εκπαιδευτές στο σχολείο, μπορεί κάλλιστα να αυξήσει ή να μειώσει την ευφυΐα και δημιουργικότητα του μαθητή. Τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η σημερινή κοινωνία (π.χ. υπερπληθυσμός, απαίτηση ενέργειας, κλιματική αλλαγή και επαρκής εφοδιασμός με τρόφιμα και καθαρό νερό), θα απαιτήσουν δημιουργικές λύσεις. Μέχρι και σήμερα όμως, τα σχολικά προγράμματα σπουδών, δεν δίνουν μεγάλη έμφαση στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας στους μαθητές τους. Οι μαθητές μαθαίνουν να είναι περισσότερο δημιουργικοί μέσω της εμπλοκής και τις αυθεντικές εφαρμογές της μάθησής τους, πραγματικά προβλήματα.

13. Εμπλουτίστηκε η γνώση μας, με το πώς οι τέχνες, αναπτύσσουν τον εγκέφαλο

Εφαρμογή: Ερευνητικές μελέτες, αποκαλύπτουν το πώς η έκθεση στις τέχνες μπορεί να αυξήσει την προσοχή κάποιου, τις χωρικές του ικανότητες και τη δημιουργικότητά του. Πολύ συχνά όμως, οι τέχνες είναι οι πρώτες που περικόπτονται όταν οι σχολικοί προϋπολογισμοί μειώνονται. Αν και πολλοί θεωρούν και αντιμετωπίζουν τις τέχνες ως ανούσιο θέμα, χωρίς ουσιώδη αξία, η έρευνα του εγκεφάλου δείχνει ότι συνεισφέρει σημαντικά στην ανάπτυξη της γνωστικής επεξεργασίας.

Η συνέχεια εδώ >>> Νους, εγκέφαλος, εκπαίδευση & Σημαντικά ευρήματα των νευροεπιστημών |Braining.gr

https://braining.gr