Νίκος Λυγερός - Η ζωή του παιδιού αρχίζει με την έννοια του θανάτου

Στον Ελληνισμό ο σεβασμός προς τον νεκρό είναι από τα πιο σημαντικά πράγματα που μαθαίνουμε στα παιδιά. Γιατί είναι η έννοια της συνέχειας. Στην αρχή θα πείτε είναι πολύ σκληρό και πολύ δύσκολο. Στην πραγματικότητα, το πιο σκληρό είναι να σε ξεχάσουν πριν πεθάνεις. Και είναι ακριβώς αυτό που κάνετε όταν δεν μαθαίνετε στα παιδιά σας τι έχει γίνει με τους μεγαλύτερους. Και θα δείτε όταν μεγαλώνουν μετά, σας λένε, ‘γιατί δεν μου είπες’, γιατί βέβαια θυμούνται. Τα παιδιά λοιπόν, έχουν μια προσέγγιση του μέλλοντος που είναι πολύ παράξενη. Έχετε την εντύπωση ότι αρχικά λειτουργούν μόνο μέσα στο παρόν. Άρα πάνω-κάτω χαίρονται μόνο αυτό που είναι στιγμιαίο, μια μορφή carpe diem. Δεν είναι έτσι. Τα παιδιά θεωρούν αρχικά ότι είναι αθάνατα. Τεράστιο πρόβλημα αυτό. Και το ενισχύετε εσείς, γιατί όλους αυτούς που πεθαίνουν τους κρύβετε. Στην πραγματικότητα η ζωή του παιδιού αρχίζει με την έννοια του θανάτου, που φαίνεται λίγο παράξενο, αλλά στην πραγματικότητα είναι ‘εν αρχή ο θάνατος’, που αυτό επιτρέπει να καταλάβει 'και τι κάνουμε πριν';

Νίκος Λυγερός
Σκίτσο (Ν. Λυγερός) - Etude 7 d'illustration de la grand-mère de Lumineuse.
http://www.lygeros.org/view.php?number=5353

Νίκος Λυγερός - Ο χρόνος είναι ο χώρος της αντίστασης

Υπάρχουν πολλές ιδεολογίες που έχουν καταρρεύσει, πολλές. Ο Ελληνισμός είναι φτιαγμένος πάνω σε μία ιδέα, ότι προτιμά την άγονη γραμμή. Ο Ελληνισμός ολόκληρος είναι μία άγονη γραμμή. Με ποια έννοια το εννοώ. Κοινωνικά τώρα όταν μιλάμε για άγονες γραμμές μιλάμε για τα νησιά που είναι μη προσβάσιμα. Άμα το σκεφτείτε, όμως, ότι κάθε φορά που πηγαίνετε ακόμα και σε ένα ξερονήσι, ότι υπάρχει ένας αρχαιολογικός χώρος, ότι υπάρχει κάποιος Έλληνας που έχει βρεθεί εκεί πέρα, που έχει χτίσει πολιτισμό και μερικές φορές λέτε μα πώς έφτασαν εκεί, που πήγαν εκεί. Και θα προσέξετε ότι πολύ σπάνια είναι στην παραλία. Kάθε φορά είναι σε κάτι κατσάβραχα. Γιατί; Γιατί ο Ελληνισμός έχει κάνει κάτι που είναι πολύ σημαντικό. Κατάλαβε, πρώτον, ότι ο χρόνος είναι μαζί μας και ο Ελληνισμός αποφάσισε ότι θα είναι μαζί με τον χρόνο και όχι με τον χώρο. Άρα αυτό σημαίνει ότι ο Ελληνισμός αποφάσισε ότι ακόμα και αν είναι δύσκολος χώρος θα τον επιλέξει για να είναι διαχρονικός. Είναι πολύ σπάνια ιδιότητα να είσαι διαχρονικός. Το διαχρονικό στοιχείο του Προμηθέα δεν είναι ότι λέμε ο χρόνος πέθανε, όπως προσπάθησαν μερικοί να αποδείξουν, ενώ στην ουσία στο τέλος είναι ότι ο χρόνος έγραψε ότι πέθαναν. Ο Προμηθέας λέει ότι άμα έχεις την επιλογή για να δώσεις πραγματικά κάτι στον άλλον πρέπει να γίνει μέσω του χρόνου. Ο χρόνος είναι ο χώρος της αντίστασης. Κάθε φορά που έχετε ένα πρόβλημα μετωπικό, υποτίθεται, ξέρετε αυτήν την έκφραση, θα πάτε στο βουνό και δεν αντιλαμβάνεστε ότι δεν είναι απλώς μια μετακίνηση μέσα στον χώρο, είναι μία μετακίνηση μέσα στον χρόνο. Πηγαίνοντας στο βουνό πηγαίνετε σε ένα σημείο που δεν είναι προσβάσιμο, είναι πιο δύσκολο για τον εχθρό. Θα αντισταθείτε, γιατί θα επιβιώσετε και μετά θα μπορέσετε να κάνετε την αντεπίθεση, η οποία είναι το χαρακτηριστικό του Ελληνισμού. Γιατί ο Ελληνισμός δεν είναι επιθετικός ή επεκτατικός αλλά ξέρει ακριβώς τι σημαίνει αντεπίθεση. Γιατί τον Ελληνισμό δεν πρέπει να τον πειράζεις και πολύ. Άμα τον πειράζεις λίγο το αντέχει, γαργαλιέται, όταν αρχίζει να γίνεται λίγο πιο σοβαρό το θέμα ο Ελληνισμός δεν γονατίζει και περνάει στην αντεπίθεση. Αυτή η αντεπίθεση, όμως, είναι ένα δύσκολο μάθημα. Γιατί; Γιατί για να περάσεις στην αντεπίθεση πρέπει να έχεις αντέξει την επίθεση. Άρα ο Ελληνισμός πολύ γρήγορα θα μπει σε ένα πλαίσιο το οποίο είναι η ανθεκτικότητα.

Νίκος Λυγερός
Σκίτσο (Ν. Λυγερός) - Ελεύθερη Μνήμη
http://www.lygeros.org/view.php?number=17039

Νίκος Λυγερός - Το Διαχρονικό Πνεύμα του Βυζαντίου

Η διάλεξη του Νίκου Λυγερού με θέμα: "Το Διαχρονικό Πνεύμα του Βυζαντίου". Αίθουσα διαλέξεων Ιερού Ναού Γενεσίου Θεοτόκου Μπεντεβή. Ηράκλειο, Κρήτη. Κυριακή 22 Φεβρουαρίου 2015.

Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω και για την φιλοξενία και για την υποδοχή και ειδικά αυτή τη μέρα, γιατί το χάρηκα και εγώ, είναι ουσιαστικά η πρώτη φορά που το βλέπω με αυτό το φωτισμό ειδικά και νομίζω ότι έγινε μια αναφορά που ήταν πολύ σωστή, εφόσον αυτή μας οδηγεί στην Ανάσταση. Θα μιλήσουμε, λοιπόν, για το Βυζάντιο και το Διαχρονικό του Πνεύμα. Άρα χάρηκα που έγινε μια αναφορά ήδη ότι το Βυζάντιο δεν πέθανε μόνο εκείνη την ημέρα, γιατί δυστυχώς για τους περισσότερους Έλληνες το Βυζάντιο πέθανε στις 29 Μαΐου του 1453, την Τρίτη το πρωί και έχουμε την εντύπωση ότι μετά δεν έγινε τίποτα. Άρα για να το πω λίγο πιο λαϊκά, τουλάχιστον στην αρχή, είναι σαν να έχετε ένα παππού που έχει ζήσει 100 χρόνια και το μόνο που θυμάστε από αυτόν, μάλλον για να υπάρχει αναλογία να είναι 110 χρόνια, και το μόνο που θυμάστε από αυτόν είναι πώς ήταν την τελευταία μέρα. Και λέτε «την τελευταία μέρα ήταν χάλια». Ε ναι, αφού ήταν η τελευταία μέρα. Το θέμα είναι ότι δεν αξιολογούμε ότι έζησε 110 χρόνια. Εδώ με το Βυζάντιο πολλοί από τους δικούς μας ξεχνούν ότι έζησε 11 αιώνες. Άρα ένα πρώτο θέμα που πρέπει να αγγίξουμε είναι το εξής, πολλοί από εμάς έχουν μια αρνητική εικόνα για το Βυζάντιο, λέγοντας ότι υπήρχαν διάφορα προβλήματα εσωτερικά και ότι τελικά δεν ήταν τόσο αποτελεσματικό. Εμείς στην στρατηγική, γιατί δεν αναφερθήκατε στη στρατηγική, υπάρχει και το «Στρατηγικόν» από αυτοκράτορα, που το χρησιμοποιούμε δυστυχώς μόνο στις ξένες σχολές στρατιωτικές και όχι στην Ελλάδα. Άρα αυτό που έχει σημασία είναι το εξής, όταν το κοιτάζεται αυτό σαν όλο πλαίσιο πρέπει να αναρωτηθείτε αμέσως αν το Βυζάντιο ήταν τόσο άχρηστο και τόσο μη αναποτελεσματικό, πώς γίνεται να κατέχει το παγκόσμιο ρεκόρ διάρκειας. Άρα είναι πολύ απλό, ή ήταν όντως έτσι, αλλά τότε σημαίνει ότι όλοι οι εχθροί του ήταν κατώτεροι, ή μάλλον η εικόνα μας δεν είναι σωστή και πρέπει να την διαμορφώσουμε. Ένα πρώτο πράγμα που πρέπει να καταλάβουμε στο Βυζάντιο είναι ότι το Βυζάντιο είναι στο πλαίσιο του Χρόνου το ανάλογο από τον Μέγα Αλέξανδρο στο πλαίσιο του χώρου. Δηλαδή αυτό που μας εντυπωσιάζει με τον Μέγα Αλέξανδρο είναι ότι ένας άνθρωπος σε δέκα χρόνια κατέκτησε μια τόσο μεγάλη περιοχή. Αν όμως κοιτάξουμε τι έγινε μετά, υπήρχαν διάδοχοι που δεν ήταν διάδοχοι, γιατί αμέσως καταστράφηκε όλο το έργο. Ενώ με το Βυζάντιο μπορούμε να πούμε ότι δεν θα επιλέξουμε ένα ειδικό πρόσωπο ή έναν ειδικό αυτοκράτορα, θα μας δυσκολέψει, θα πρέπει να πάρουμε διάφορους, αλλά αυτό που είναι η προσφορά του Βυζαντίου είναι το συλλογικό. Δηλαδή στο Βυζάντιο για να αντέξεις 11 αιώνες πρέπει να υπάρχει μια αλληλουχία, μια συνοχή και μια συνέχεια. Αν θέλετε όπως είναι η έννοια της σκυταλοδρομίας. Αυτό που θα αποτελέσει αυτή την συνέχεια είναι η εκκλησία, είναι η πίστη για να το πω πιο πνευματικά. Δηλαδή όλοι αυτοί οι άνθρωποι θεωρούσαν ότι ανήκουν στον ίδιο χώρο και ακόμα και όταν πέθαιναν και ερχόταν άλλος, αυτός συνέχιζε αυτό το έργο, θεωρώντας ότι είναι η κύρια Αποστολή του. Τώρα σε επίπεδο στρατηγικής, για να καταλάβετε και τον τίτλο. Στο πιο χαμηλό επίπεδο στην στρατηγική μιλάμε για την τακτική, μετά μιλάμε για τους άνδρες, έχουν πάει στο στρατό ξέρουν αυτές τις λέξεις. Δυστυχώς μέσα στην κοινωνία μπερδεύουμε συχνά την τακτική με την στρατηγική. Άρα πιο πάνω από την τακτική υπάρχει το επιχειρησιακό, πιο πάνω είναι η στρατηγική και τώρα θα μπω σε νέα χωράφια που είναι η Υψηλή Στρατηγική, η Διαχρονική Στρατηγική και η Στρατηγική της Ανθρωπότητας. Άμα εξετάσουμε το Βυζάντιο σαν ένα πλαίσιο στρατηγικό και αναρωτηθούμε σε ποιο επίπεδο βρίσκεται, θα δυσκολευτούμε να μειώσουμε το ρόλο του και να το βάλουμε μόνο στα δύο πρώτα επίπεδα. Σε επίπεδο στρατηγικής υπάρχει όντως αυτή η

ανάγκη της διαχρονικότητας. Και τώρα πρέπει να αναρωτηθούμε το εξής, όπως το έχει και κάθε άνθρωπος, είναι ότι όταν έχουμε μόνο ένα πλαίσιο το οποίο είναι εφήμερο, γεννιόμαστε θνητοί, πώς μπορούμε να καταφέρουμε να έχουμε την έννοια της διαχρονικότητας. Αυτό γίνεται μέσω του έργου που παράγουμε και την έννοια της συνέχειας. Στο Βυζάντιο από την αρχή, αναφερθήκατε πολύ σωστά σε αυτόν τον διαχωρισμό, και ότι δεν ήταν έτοιμο το πλαίσιο για να υπάρξει κάτι το αντίστοιχο στη Δύση και να κάνουμε μια συμμετρία. Αυτό όμως που είναι πολύ σημαντικό είναι ότι το Βυζάντιο δεν ήταν μόνο ένα κράτος, έγινε μια Αυτοκρατορία. Το βλέπετε ακόμα και συμβολικά, μάλιστα κάθεστε ουσιαστικά με αυτό το σύμβολο στην πλάτη σας, είναι ο δικέφαλος αετός. Κάθε καρέκλα που βρίσκεται εδώ έχει ένα δικέφαλο αετό. Παρεμπιπτόντως, δεν έχει ακριβώς το συμβολισμό του Βυζαντίου με το οποίο μπερδευόμαστε μερικές φορές, θεωρούμε ότι οποιοσδήποτε δικέφαλος αετός είναι του Βυζαντίου. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Έχει μεγάλη σημασία τι κρατάει δεξιά και τι κρατάει αριστερά για να μην μπερδευόμαστε. Άρα σε αυτό το πλαίσιο, όπως βλέπετε, υπάρχει μια διπλή προσέγγιση του κόσμου που είναι ο δικέφαλος και αυτό οφείλεται στο γεγονός της επιλογής της Πόλης. Αυτό μας δίνει ένα πρώτο στίγμα. Να ξέρετε ότι στην Ελλάδα έχουμε μόνο μία Πόλη που λέμε Πόλη. Και παρόλο που έχουμε και άλλες πόλεις που έγιναν πρωτεύουσες της Ελλάδος, ακόμα και το Ναύπλιο, ακόμα και η Αθήνα, δεν πήραν ποτέ τη θέση της Πόλης. Για όσους πιστεύουν ότι το πλαίσιο μας είναι καθαρά εκκλησιαστικό, το οποίο θα ήταν λανθασμένο εφόσον είμαστε κοσμικοί, εννοώ εγώ, πρέπει να θυμάστε ότι ακόμα και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης την ώρα της Επανάστασης έλεγε: «Εγώ δίνω αναφορά μόνο στην Πόλη». Άμα το σκεφτείτε ορθολογικά και σκεφτείτε ότι υποτίθεται τέλειωσε το 1453 είναι λίγο παράλογο να ακούσετε από κάποιον που ζει το 1821 ότι δίνει αναφορά σε ένα μέρος το οποίο είναι Κατεχόμενο. Αυτό σημαίνει, όμως, ότι υπάρχει αυτό το κριτήριο της διαχρονικότητας ήδη και μετά από τόσους αιώνες θεωρούν ότι παραμένει αυτή η Πόλη. Πολύ συχνά μιλάμε για την Κωνσταντινούπολη, αλλά δεν βλέπουμε τα δομικά της στοιχεία. Η Κωνσταντινούπολη έχει σχέση με δύο θάλασσες και όχι μόνο με μία. Αυτό δεν είναι μια επιλογή τυχαία. Και να ξέρετε αυτό που λέμε στην στρατηγική είναι ότι όταν ένας χώρος βρίσκεται σε δύο χώρους συνήθως είναι για να ελέγχει και τους δύο, για να αποτελέσει μια γέφυρα, αλλά ταυτόχρονα για να επεκταθεί και στους δύο. Άμα κοιτάξετε όλοι τώρα την Μεσόγειο και θα σας κάνω μια ερώτηση, αν θέλετε ύπουλη, είναι η εξής: η Κωνσταντινούπολη θα μπορούσε να ήταν αλλού στη Μεσόγειο; Βλέπετε φαίνεται παράξενη αυτή η ερώτηση, αλλά τι θέλω να σας πω. Για να κρατήσετε 11 αιώνες πρέπει να σκεφτείτε πολύ καλά πού θα καθίσετε. Άρα, π.χ. για να κάνω κάτι που μπορεί να σας βοηθήσει, άμα προσέξετε στην τουρκοκρατία αυτό που άνθιζε στον εκκλησιαστικό χώρο ήταν τα μοναστήρια. Χωρίς τουρκοκρατία ήταν οι εκκλησίες. Για ποιο λόγο; Γιατί οι εκκλησίες ήταν πιο προσβάσιμες, άρα μπορούσε κάποιος να τις χτυπήσει πιο εύκολα, ενώ τα μοναστήρια έτσι όπως είναι δομημένα είναι πιο απομακρυσμένα και πιο προστατευμένα. Και εδώ τώρα ο Δημήτρης μας πήγε σ’ ένα ανάλογο χώρο, όταν το βλέπετε πώς είναι, μιλάω για την Σπηλιώτισσα, αμέσως καταλαβαίνετε ότι δομικά είναι διαφορετικό. Άρα αυτό που έχουμε στον Ελληνισμό και στο Βυζάντιο είναι «αν θες να διατηρηθείς μέσα στον Χρόνο, πρέπει να είσαι ακίνητος μέσα στον χώρο». Θα το προσεγγίσω λίγο πιο λαϊκά. Φανταστείτε, πολλοί από εμάς, δυστυχώς, δίνουν μεγάλη σημασία στην ιδιοκτησία τους, στο σπίτι τους, σε αυτά που φτιάχνουν, συνήθως λένε ότι το κάνουν για τα παιδιά τους, αλλά άμα το σκεφτείτε ορθολογικά και σας πω ότι θέλω να βάλετε κάτι που είναι πολύ σημαντικό για σας και θέλω αυτό να διατηρηθεί τουλάχιστον δύο αιώνες. Πού θα το βάζατε; Θα βλέπατε ότι δεν θα το βάζατε στο σπίτι σας, γιατί είναι πολύ σπάνια τα σπίτια που έχουν δύο αιώνες, ενώ θα το βάζατε στην εκκλησία, όπου δεν είναι καθόλου σπάνιο να έχουμε εκκλησίες που έχουν δύο αιώνες. Τι σημαίνει αυτό; Το σημείο αναφοράς, αυτό το ακίνητο σημείο μάς επιτρέπει να δημιουργήσει ένα διαχρονικό πλαίσιο, όσο ελκύει τους ανθρώπους. Εδώ είναι ακριβώς το ίδιο, άμα ξανακοιτάξετε λοιπόν την Μεσόγειο θα δείτε ότι υπάρχουν μόνο δύο σημεία, δύο

Νίκος Λυγερός - Δώρο για την Ανθρωπότητα

Η επανάσταση, όπως θα δείτε και στο έργο του Camus ‘Ο επαναστατημένος άνθρωπος’ είναι η εξής: η νοημοσύνη σέβεται, όχι τις αρχές, σέβεται τις αξίες. Γι' αυτό, πολύ συχνά αμφισβητεί τις αρχές. Το παράδειγμα που μας δίνει ο Προμηθέας είναι η διαφορά μεταξύ του ‘πρέπει’ και του ‘πρέποντος’. Ο Προμηθέας κάνει το πρέπον, δεν κάνει το ‘πρέπει’. Μπερδεύουμε εργασία με δουλειά. Η δουλειά πάει προς τη δουλεία. Η εργασία προσπαθεί να παράγει το έργο. Το πρέπον είναι το έργο. Το ‘πρέπει’ είναι η δουλειά. Μπορεί στο τέλος να γίνει και δουλεία. Άρα, αυτό που έχει σημασία με τους Έλληνες - θυμάστε ότι οι Αιγύπτιοι μας έλεγαν ‘είστε ο λαός που δεν έχει άσπρα μαλλιά’, επειδή μας έβλεπαν κάπως νέους - είναι ότι υπάρχει μια διαφορά μεταξύ της σοφίας και της νοημοσύνης. Η σοφία είναι αυτή που διαχειρίζεται τις γνώσεις. Η νοημοσύνη είναι αυτή που διαχειρίζεται το άγνωστο. Και σιγά-σιγά μετά τη φάση της νοημοσύνης, έχουμε σοφούς. Ξέρετε είναι όπως όταν πηγαίνετε σε μια βιβλιοθήκη, σοφία είναι η βιβλιοθήκη. Αλλά εσείς μιλάτε με τον βιβλιοθηκάριο. Γιατί, αυτός που δεν ξέρει σχεδόν τίποτα, ξέρει πού να βρείτε αυτό που θέλετε. Η νοημοσύνη και η σοφία της βιβλιοθήκης είναι μεγάλη, αλλά δεν ξέρει ποιο είναι το ερώτημά σας. Δεν είναι μία αντιπαράθεση. Λειτουργεί συμπληρωματικά. Απλώς η νοημοσύνη του Προμηθέα μάς εξηγεί το εξής: μην ασχολείστε με τις αρχές, αλλά με τις αξίες. Σε αυτό το σημείο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είμαστε τα παιδιά του Προμηθέα, γιατί οι αξίες είναι αυτές που μας αγγίζουν. Με ποια έννοια; Ο Έλληνας πιστεύει στους ανθρώπους, κι όχι στους θεσμούς. Ο Έλληνας πιστεύει στον συνάνθρωπο. Και αυτή η λέξη είναι σπάνια στις άλλες γλώσσες, απλώς ‘συνάνθρωπος’. Για εμάς είναι τόσο φυσιολογική που θεωρούμε ότι είναι απλώς λεξιλόγιο. Το ερώτημα με την Ανθρωπότητα, που αναδεικνύει ο Προμηθέας, είναι ότι η Ανθρωπότητα δεν είναι το σύνολο των ανθρώπων, όπως νομίζουμε. Είναι η υπερομάδα των συνανθρώπων. Συνάνθρωπος, είναι όταν καταλαβαίνεις ότι υπάρχουν οι άλλοι, όταν καταλαβαίνεις ότι η ύπαρξή σου επηρεάζεται από την συνύπαρξη, όταν καταλαβαίνεις ότι δεν είσαι εδώ για να είσαι ο μόνος, αλλά είσαι εδώ για να είσαι ουσία για τους άλλους. Και αυτή η μεγάλη ανάγκη που έχει ο Ελληνισμός, στην πραγματικότητα αποτέλεσε και αποτελεί ένα δώρο για την Ανθρωπότητα.

Νίκος Λυγερός
Σκίτσο (Ν. Λυγερός) - Guerrier grec : http://www.lygeros.org/articles?n=8908&l=fr

Δεν είμαστε ποτέ οι ίδιοι μετά από την ανάγνωση ενός βιβλίου - Οι μικρότητες της κοινωνίας

Η Ανθρωπότητα διαβάζει όλο και περισσότερο και γράφει όλο και περισσότερο. Οι κοινωνίες διαβάζουν και γράφουν τα ίδια με τον ίδιο τρόπο, αλλά μόνο και μόνο για το παρόν και για την καθημερινότητα. Άρα, μερικές φορές, γεμίζουμε με γραπτά που δεν έχουν κανένα νόημα, αλλά δεν πειράζει, γιατί η Ανθρωπότητα τα φιλτράρει και στο τέλος απλώς μένουν. Στο επίπεδο της ημέρας όλοι δίνουν σημασία στην εφημερίδα. Η εφημερίδα έχει αξία μιας μέρας. Άρα, αν το σημείο αναφοράς για τη σκέψη είναι μόνον η ημέρα, το βιβλίο είναι πάντα άχρηστο. Αν το σημείο αναφοράς είναι ο χρόνος, τότε η εφημερίδα είναι πάντα άχρηστη. Αν το σκεφτούμε, ακόμα και το περιοδικό που είχε διαλέξει ο Достое́вский, το περιοδικό του οποίου διάλεξε και επέλεξε τον τίτλο, για να γράφει τα πρώτα του έργα και να μπαίνουν μέσα σιγά σιγά σαν επεισόδια, ήταν «Ο Χρόνος». Τόσο απλά! Δεν μπορούσε να το κάνει πιο απλό και δεν μπορούσε να κάνει κάτι που είναι αμφίσημο. Το ξέρουμε ακριβώς, δεν έγραψε ούτε «ο καιρός», ούτε «η ημέρα», ούτε «ημερησία». Αυτό που έχει σημασία είναι το ίδιο και με τις εκπομπές, όταν καταφέρνουμε και κάνουμε κάτι το διαχρονικό, μένει. Όταν μένει, σημαίνει ότι υπάρχει ένα πριν και ένα μετά. Αυτό γίνεται με το βιβλίο. Δεν είμαστε ποτέ οι ίδιοι μετά από την ανάγνωση ενός βιβλίου, ενώ είμαστε ακριβώς ο ίδιοι μετά από την ανάγνωση μιας εφημερίδας.

Νίκος Λυγερός
http://lygeros.org/articles?n=15959&l=gr

Ν. Λυγερός - Οι μικρότητες της κοινωνίας

Πώς να ζήσει μια κοινωνία

δίχως μικρότητες;

Όταν δεν έχεις τίποτα άλλο

από το κενό και τη λήθη

πώς να περνά ο χρόνος;

Ευτυχώς υπάρχουν

οι μικρότητες

για να δικαιολογήσεις

την ύπαρξή σου.

Ο δίκαιος είναι αυτός που προστατεύει τους άλλους

Αυτό που έχει σημασία με τον Προμηθέα είναι το εξής, που δυστυχώς ακόμα και θεατρικά δεν το κατανοούμε, συνήθως όταν θα βάλουμε τον Προμηθέα Δεσμώτη θα τον βάλουμε με αλυσίδες. Σε μία αληθινή παράσταση που θα ήταν το πνεύμα του Προμηθέα θα έπρεπε ο Προμηθέας να μην είναι καθόλου με αλυσίδες. Ο Προμηθέας πηγαίνει μόνος του. Ο Προμηθέας ξέρει ήδη ότι θα τον καταδικάσουν για την πράξη. Γιατί ο Προμηθέας είναι δίκαιος. Ο Ελληνισμός είναι σπάνια αθώος, γιατί αθωότητα σημαίνει μερικές φορές έλλειψη νοημοσύνης. Ο Ελληνισμός επειδή αποτελεί ένα κράμα νοημοσύνης όταν λειτουργεί σωστά, ορθολογικά με το πρέπον γίνεται δίκαιος. Ο δίκαιος κατηγορείται από τις πράξεις του, δηλαδή από την τελεολογία του και όχι την οντολογία του. Ο δίκαιος δεν μπορεί να γεννηθεί δίκαιος, πρέπει να κάνει κάτι για να ονομαστεί δίκαιος. Ο Προμηθέας πριν κάνει την πράξη που έκανε δεν ήταν αυτό που ονομάζουμε Προμηθέας. Πρέπει να γίνει αυτή η πράξη. Άρα αυτό που έχει σημασία είναι ότι ο Ελληνισμός σιγά-σιγά ανακάλυψε, κάτι που είναι εντυπωσιακό, το διαχρονικό στοιχείο, την ανθεκτικότητα. Ξέρω ότι δεν υπάρχουν τα δικαιώματα, αν δεν τα διεκδικώ. Ξέρω ότι αν δεν προστατεύω τους άλλους, δεν είμαι δίκαιος. Δηλαδή προσέξτε ο δίκαιος είναι ο άλλος, δεν είναι ο ένας. Ο δίκαιος είναι αυτός που ασχολείται με τον άλλον άλλον, γιατί άμα είναι να ασχοληθεί με αυτόν απλώς προστατεύεται. Ο δίκαιος είναι αυτός που προστατεύει τους άλλους. Αυτό το στοιχείο είναι πάρα πολύ σημαντικό στην έννοια του Προμηθέα. Ο Προμηθέας όταν κλέβει την φωτιά δεν την κλέβει γι’ αυτόν και άμα το σκεφτείτε την παραδίδει αμέσως. Όταν κοιτάζουμε τώρα τις τέχνες, που μας έχει μάθει ο Προμηθέας, έχουμε μέσα και τα ναυτιλιακά, έχουμε μέσα βέβαια την τεχνολογία, γιατί ξέρετε όλα αυτά που μας μαθαίνει χρειάζονται ενέργεια. Χωρίς ενέργεια, δεν υπάρχει δράση. Άρα έχει μεγάλη σημασία όταν βλέπουμε τη νέα προσέγγιση ακόμα και στην μουσειολογία. Παλαιότερα θεωρούσαμε ότι το μουσείο είναι απλώς μία αποθήκη του παρελθόντος. Τώρα έχουμε μουσεία που είναι διαδραστικά. Γιατί; Γιατί μπαίνει το παρόν και παράγει ιστορία μέσα στον χώρο του παρελθόντος. Ο Προμηθέας αυτό που μας δείχνει είναι ότι η νοημοσύνη είναι εγκλωβισμένο μέλλον μέσα στο παρελθόν. Γιατί; Γιατί είναι αυτό που σου επιτρέπει να προβλέψεις. Όταν οι άνθρωποι δεν προβλέπουν δεν καταλαβαίνουν στην ουσία τι είναι «βλέπω». Γιατί αυτός που βλέπει, δεν έχει ανάγκη να προβλέπει. Το πρόβλημα είναι ότι βλέπει, ενώ οι πολλοί κοιτάζουν.

Νίκος Λυγερός
Σκίτσο (Ν. Λυγερός) - Prométhée enchaîné sur le mur
http://lygeros.org/articles?n=8684&l=fr

Νίκος Λυγερός - Η Δύναμη της Αισιοδοξίας σε Περίοδο Κρίσης

Η διάλεξη του Νίκου Λυγερού με θέμα: "Η Δύναμη της Αισιοδοξίας σε Περίοδο Κρίσης". Συνεδριακό Κέντρο Εθνικής Ασφαλιστικής, Αθήνα. Πέμπτη 16 Οκτωβρίου 2014.

Άμα θέλετε να έχετε σχέση διάρκειας, πρώτα κοιτάξτε τα ελαττώματα

Όταν θέλετε μια διαχρονική σχέση ή θέλετε μια βραχύχρονη σχέση υπάρχει μια διαφορετική προσέγγιση. Όταν βλέπετε μια σχέση που κρατάει πολύ λίγο, συμφέρει να δείτε τα πλεονεκτήματα του άλλου ή της άλλης, γιατί θα έχετε τη μικρή απόλαυση, ούτως ή άλλως, άρα κοιτάξτε τα πλεονεκτήματα. Άμα θέλετε να έχετε μια σχέση διάρκειας, συμφέρει στρατηγικά, να κοιτάξετε τα ελαττώματα. Θα πείτε, γιατί; Γιατί θα πρέπει να δείτε, αν θα τα αντέχετε. Τώρα, αν αντέχετε τα ελαττώματα, τότε τα άλλα θα σας φανούν πλεονεκτήματα. Αν δεν τα αντέχετε, όσα πλεονεκτήματα και να υπάρχουν, μόλις υπάρχει ένα που δεν αντέχετε, ξαφνικά καταρρέει το σύστημα. Όταν έχουμε μία σχέση με έναν άνθρωπο κι έχει πεθάνει ο άλλος, το πρώτο πράγμα που μας λείπει είναι τα ελαττώματά του. Δεν θυμόμαστε αυτά που έκανε σωστά, θυμόμαστε αυτά που έκανε στραβά και τον χαρακτήριζαν. Αυτό μπορείτε να το νιώσετε με τους γονείς σας, με τους παππούδες. Ξέρετε ότι είχαν μερικά ελαττώματα, που σας εκνεύριζαν και τώρα δεν υπάρχει πια κανένας να κάνει αυτό το ελάττωμα. Αυτό σας λείπει. Φτιαχνόμαστε από τις σχέσεις μας με τους άλλους και είμαστε μια πολλαπλότητα. Για να πετύχουμε την ολότητα, είναι το πρόσωπο με τις σχέσεις. Άμα είναι μόνο οι σχέσεις, είναι πολλαπλότητα. Μετά εμείς στα μαθηματικά, χρησιμοποιούμε τους άτλαντες, δηλαδή, πως από μια πολλαπλότητα και μια περιοχή μπορούμε να περάσουμε στην άλλη.

Νίκος Λυγερός

Νίκος Λυγερός - Ημέρα Μνήμης Γενοκτονίας Ποντιακού Ελληνισμού

Η διάλεξη του Νίκου Λυγερού στην κεντρική εκδήλωση της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος για την ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού. Πλατεία Αγ. Σοφίας, Θεσσαλονίκη. Δευτέρα 19 Μαΐου 2014.

Θα ήθελα πρώτα να σας πω ότι είναι τιμή να βρισκόμαστε εδώ. Δεν θέλω να σας ευχαριστήσω ότι είσαστε εδώ. Γιατί είναι καθήκον. Είναι λογικό να είστε εδώ. Eίναι αναμενόμενο. Απλώς, πολλοί δεν το πιστεύουν και έρχονται εδώ για άλλους λόγους. Δεν μας πειράζει. Ποτέ δεν μας πείραξε. Για έναν πολύ απλό λόγο: Οι νεκροί δεν ψηφίζουν. Άρα ας ασχοληθούμε μ’ αυτούς, γιατί είμαστε επί της ουσίας. Χαίρομαι πάρα πολύ γιατί σήμερα με αυτά που είδα, μ’ αυτά που είναι πίσω μου, γιατί είναι και μπροστά βέβαια. Ξέρετε, με τους Πόντιους όλα γίνονται παράξενα. Μπροστά στο μνημείο με έβαλαν πίσω από τον παπά και τώρα στην εκδήλωση μ’ έβαλαν μπροστά στη νεολαία. Άρα κάποιο ενδιάμεσο θα υπάρχει. Θα το καταλάβετε κι εσείς. Η ιδέα είναι απλή. Δεν ερχόμαστε εδώ μόνο και μόνο για να πούμε ότι ήρθαμε κι ότι θα ξαναέρθουμε την επόμενη χρονιά. Ερχόμαστε εδώ επειδή υπάρχει μια ανάγκη. Ακούμε πολλά, βλέπουμε λίγα. Πολλές κινήσεις, λίγες πράξεις. Οι Έλληνες είναι της αξίας, όχι των αρχών. Κανένας στην Ελλάδα δεν πιστεύει στις αρχές. Ούτε πριν, ούτε τώρα, ούτε στο μέλλον. Γι’ αυτό είμαστε διαχρονικοί. Οι αρχές αλλάζουν. Μερικές φορές συνεργάζονται. Μερικές φορές μας βασανίζουν. Μερικές φορές μας καταπιέζουν. Σ’ εμάς, ο νόμος είναι νόμος μόνο όταν είναι ανθρώπινος. Δεν είμαστε του Ρωμαϊκού Δικαίου. Ο νόμος όταν είναι σκληρός, δεν τον δεχόμαστε. Πρέπει να καταλάβουμε, επιτέλους, ότι το θέμα της γενοκτονίας δεν είναι πια ιστορικό. Η ιστορία το κατέγραψε. Το πρόβλημα τώρα είναι ότι είναι ανθρώπινο. Αν εμείς το ξεχάσουμε, αν δεν διεκδικήσουμε την ύπαρξή του, τότε εξαφανίζεται. Μην περιμένετε τίποτα, μα τίποτα από τους ακαδημαϊκούς. Ποτέ! Αυτοί έρχονται πάντα μετά. Όταν μελετούν το πρόβλημα. Μην περιμένετε τίποτα από τους ιστορικούς. Και αυτοί έρχονται μετά, για να μας εξηγήσουν τι πάθαμε. Η ιστορία γράφεται με ανθρώπους, όχι με τους ειδικούς. Αυτό που έγραψαν οι Πόντιοι κι αποτέλεσε την έμπνευση για τον Lemkin για να επινοήσει τη λέξη Γενοκτονία, συνδυάζοντας μία λέξη Ελληνική και μία λέξη Λατινική, για να δείξει σε όλους ότι δεν είναι κάτι το τοπικό. Δεν είναι κάτι το εθνικιστικό. Είναι κάτι το πανανθρώπινο. Μας λείπει τόσο πολύ η νοημοσύνη που δεν καταλαβαίνουμε ότι κάθε φορά που κάποιος χρησιμοποιεί τη λέξη γενοκτονία, αναγνωρίζει αυτόματα τη Γενοκτονία των Ποντίων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων. Γιατί είναι αυτές οι γενοκτονίες που αποτέλεσαν το παράδειγμα για τον Lemkin και βρήκε αυτή τη λέξη. 

Γιατί δεν υπήρχαν λόγια. Υπάρχει τόση έλλειψη που συνεχίζουμε την ώρα της ημέρας της Γενοκτονίας, να ζητάμε ενός λεπτού σιωπή. Δεν έχουμε καταλάβει τίποτα. Οι γενοκτόνοι αυτό ήθελαν. Να σωπάσουμε. Γι’ αυτό το βλέπουμε και στη Βίβλο και λένε τα λόγια, είναι απλά: Ακόμα κι αν σωπάσουν οι άνθρωποι, θα βγάλουν κραυγή οι πέτρες. Κανένας δεν μπορεί να μας επιβάλει να σωπάσουμε. Σωπαίνουμε για έναν, όχι για μια γενοκτονία. Ο στόχος της γενοκτονίας είναι να μη μιλάμε. Κανονικά θα έπρεπε να βγάζουμε μια κραυγή. Για να δείξουμε στους γενοκτόνους ότι δεν έκαναν καλά τη δουλειά τους. Ότι είμαστε ακόμα εδώ, μετά από χρόνια, και δεν πρόκειται να φύγουμε. Δεν πρόκειται να κοιτάμε τον Πόντο από μακριά. Ο Πόντος είναι κατεχόμενα. Πρέπει λοιπόν να συνεχίσουμε αυτόν τον αγώνα για να προετοιμαστούμε. Το θέμα δεν είναι μόνο η συγνώμη. Συγνώμη λένε πολλοί. Δεν κάνουν τίποτε άλλο. Και να πουν συγνώμη, τι θα γίνει; Και να το ξέρετε - για όσους ξέρουν από στρατηγική - σε κάποια φάση θα πουν συγνώμη και μερικοί από μας θα σταματήσουν. Και δεν έχουν καταλάβει ότι είναι η αρχή. Η διαδικασία διόρθωσης έχει πολλά στάδια. Η αναγνώριση είναι το πρώτο στάδιο. Τίποτε άλλο. Στη διόρθωση, η συγνώμη δεν φτάνει. Γιατί; Γιατί δεν μπορείς να γενοκτονήσεις τόσους ανθρώπους και μετά να πεις συγνώμη. Μην μείνετε μόνο πάνω σε αυτή τη λέξη. Αυτή η λέξη είναι η πρώτη μόνο, δεν είναι η τελευταία. Πρέπει κι εμείς να καταλάβουμε ότι, αν θέλουμε διεθνή αναγνώριση, πρέπει κι εμείς να αναγνωρίσουμε τους άλλους. Χαίρομαι γιατί φέτος, η Παμποντιακή αποφάσισε να αναγνωρίσει την Γενοκτονία των Ασσυρίων. Είναι ένα έλλειμμα και για την Ελλάδα. Γιατί είμαστε τρεις γενοκτονίες. Μια τριάδα γενοκτονίας με τον ίδιο θύτη. Με την ίδια στρατηγική κι εμείς έχουμε αναγνωρίσει τις δύο πρώτες και δεν μπορούμε να καταλάβουμε ότι, όταν πηγαίνουμε στα δικαστήρια, μας λένε: Μα εσείς οι ίδιοι δεν αναγνωρίζετε αυτό που λέτε. Είμαστε τρεις. Όχι ξεχωριστά. Τρεις, όπως το λέει η θρησκεία. Μια τριάδα. Αυτή η τριάδα είναι που πέτυχε τα αποτελέσματα. Και στη Σουηδία. Και στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Αυστραλία. Μεμονωμένοι δεν πετυχαίνουμε. Ο γενοκτόνος έχει σχέδιο, έχει στρατηγική, έχει γεωπολιτική. Το θύμα δεν καταλαβαίνει πού το πάνε. Κι ακόμα κι αν τους προειδοποιήσουμε, λένε: Δεν μπορεί να συμβαίνει αυτό. Κι όμως γίνεται. Πρέπει να είμαστε σοβαροί. Είναι πραγματικά μερικοί εδώ που πιστεύουν ότι κάνοντας αυτές τις εκδηλώσεις επαρκεί για να μην ξαναγίνει γενοκτονία. Μα ακόμα και τώρα γίνονται γενοκτονίες. Αυτές οι εκδηλώσεις είναι απλώς για να ενεργοποιήσουμε τη νεολαία. Πόσες φορές έχετε δει νεολαία με μαύρα; Κι όμως, είναι αυτό που τους περιμένει, γιατί στις γενοκτονίες δεν υπάρχει νεολαία, υπάρχουν μόνο γέροι. Οι γενοκτονίες λειτουργούν με τους αιώνες. Πολύ σωστά το είπατε: Μιλάμε και στους αγέννητους. Είναι αυτό που θα θυμούνται. Το τι κάναμε εμείς, το τι θα κάνουμε, το τι θα τους παραδώσουμε. Δεν αρκεί πια να λέμε ότι ήμασταν θύματα. Οι Έλληνες του Πόντου δεν γεννήθηκαν θύματα. Είχαν ήδη πολιτισμό και επειδή είχαν πολιτισμό έγιναν θύματα της βαρβαρότητας. Γιατί πρόκειται περί βαρβαρότητας. Το άκουγα το έλεγε ένας κύριος, πολύ απλά, για ποιο πράγμα μιλάμε όταν ακούμε για την ενταξιακή πορεία; Είναι απαράδεκτο.

Είναι πολύ απλό, η γενοκτονία είναι κριτήριο, δεν μπορούμε να έχουμε μια βαρβαρότητα ενσωματωμένη στον πολιτισμό. Είναι πολύ ξεκάθαρο το πλαίσιο, δεν υπάρχει καμία διπλωματία πάνω σ' αυτό, δεν είμαστε σε πλαίσιο συζήτησης αν υπάρχει ή όχι γενοκτονία, η γενοκτονία υπάρχει. Εν αρχή η γενοκτονία, και μετά συζητάμε. Αλλιώς δεν έχει νόημα. Απορρίπτουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Συνεχίζουμε να κάνουμε τα ίδια με τους προηγούμενους, ενώ δεν έχουν κάνει τίποτα. Η γενοκτονία των Αρμενίων είναι απαγορευμένη στην Τουρκία. Μπορεί να έχεις φυλάκιση δέκα χρόνια μόνο και μόνο επειδή το λες. Το ίδιο για τα κατεχόμενα στην Κύπρο. Κι εμείς αναρωτιόμαστε ακόμα τι πρέπει να κάνουμε. Είναι πολύ απλό, πρέπει να είμαστε κι εμείς σ’ αυτό το άρθρο. Πρέπει και η γενοκτονία των Ποντίων να είναι και αυτή απαγορευμένη, αλλιώς δεν έχουμε ενοχλήσει τη βαρβαρότητα. Η βαρβαρότητα είναι απλή, όταν την κοιτάζετε κατάματα ξέρετε τι είστε. Δεν είναι ανάγκη να κλαίμε κάθε φορά. Όμως υπάρχει ανάγκη να παλεύουμε, υπάρχει ανάγκη να υπάρχει αγώνας, και αυτός ο αγώνας πρέπει να έχει συνεχιστές. Δεν μπορεί να είμαστε μόνο εμείς, οι γέροι πάντα. Και μετά; Εδώ έχουμε ήδη γριές μαζί μας τώρα. Είναι νέες, αλλά φόρεσαν το μαύρο, το φως του μαύρου, αυτό που επιτρέπει στους ανθρώπους να καταλάβουν τι είναι το χρώμα. Βάζουμε φορεσιές και νομίζουμε ότι έχουν κάποια αξία, ενώ είμαστε σε καρναβάλι. Πρέπει να καταλάβουμε ότι κάθε λεπτομέρεια έχει σημασία, κάθε λεπτομέρεια. Εδώ είμαστε όλοι μαζί, γιατί δεν ξεχάσαμε τους νεκρούς. Πολύ συχνά όμως ξεχνάμε τους αγέννητους. Είμαστε κουρασμένοι μερικές φορές, αλλά ποιος μπορεί να πει σ’ ένα θύμα της γενοκτονίας ότι κουράστηκα για ‘σένα. Αυτοί δεν είχαν καν το δικαίωμα να κουραστούν. Δεν είχαν καν το δικαίωμα να κλάψουν. Δεν φτάνει. Είμαστε εδώ λόγω ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Αν δεν κάνουμε τίποτα εμείς, θα τους ξεχάσουν όλοι. Είμαστε αυτοί που αντιπροσωπεύουν την Ανθρωπότητα, όπως και αυτοί αντιπροσώπευσαν την Ανθρωπότητα. Είναι εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας, δεν έχουν τίποτα το τοπικό. Πρέπει λοιπόν να καταλάβουμε ότι όταν είμαστε ενωμένοι, τότε υπάρχουν αληθινές δυσκολίες. Όταν έγινε αυτό το μνημείο, είχαμε προβλήματα. Καλώς! Πήραμε πόντο! Άμα βάζετε μνημεία και δεν έχετε προβλήματα, δεν ήταν ανάγκη να τα βάλετε. (Στον Κωνσταντίνο Φωτιάδη) Έγραψες βιβλία και είχες προβλήματα. Καλώς! Πήρες πόντο. Δεν υπάρχει κανένας που να παλεύει ενάντια στην βαρβαρότητα και να μην έχει προβλήματα. Όσοι δεν έχουν προβλήματα, είναι πολύ απλό, είναι επειδή δεν κάνουν τίποτα που να ενοχλεί. Ο Lasker το έλεγε στο σκάκι, πρωταθλητής του κόσμου, «μην ψάχνεις την καλύτερη κίνηση, βρες την καλή, εκείνη που ενοχλεί τον αντίπαλο». Θα ήθελα να αναρωτηθείτε πόσες φορές έχετε ενοχλήσει την βαρβαρότητα, σε πόσες μαύρες λίστες ανήκετε, επειδή θεωρούνε ότι είναι απαράδεκτο αυτό που κάνετε, ότι προωθείτε το θέμα της γενοκτονίας. Αν το αξιολογήσετε σιγά-σιγά, θα καταλάβετε γιατί εμείς στην Ελλάδα όταν έχουμε έναν νεκρό που παρήγε ένα έργο, λέμε απλώς «άξιος» όταν πέθανε. Πρέπει λοιπόν να καταλάβουμε ότι, αν ο Πόντος έγινε θύμα της βαρβαρότητας, είναι επειδή ο πολιτισμός που είχε δημιουργήσει ήταν σημαντικός. Ενοχλούσε και παρενοχλούσε. Έχουμε περάσει από πολλά στάδια στην Ελλάδα για το θέμα του Πόντου. Έχουμε περάσει από το ανύπαρκτο, σιγά-σιγά φτάσαμε στο ανέκδοτο. Τώρα φτάνουμε στην διεκδίκηση. Χρειάζεται όμως και περηφάνια, χρειάζεται ενθουσιασμός, χρειάζεται αντοχές και ανθεκτικότητα. Δεν θα τελειώσουμε τώρα. Όταν ακούτε ότι όλος αυτός ο αγώνας γίνεται για να αναγνωριστεί από την Τουρκία, αυτό θα είναι στο τέλος. Αυτό που θέλουμε, το είπε ο πρόεδρος πολύ σωστά, είναι τη διεθνή αναγνώριση. Η διεθνής αναγνώριση δεν θα γίνει από την Τουρκία. Θα γίνει από όλα τα κράτη που σέβονται τον πολιτισμό, που θεωρούν ότι είναι απαράδεκτος όποιος και να προωθεί οποιαδήποτε βαρβαρότητα και γι’ αυτό το λόγο πρέπει τώρα επιτέλους να περάσουμε και στο επόμενο στάδιο και να απαγορεύσουμε την βαρβαρότητα. Δεν υπάρχει Έλληνας που να αποδέχεται την βαρβαρότητα, είναι εναντίον του Ελληνισμού. Δεν μπορεί απλώς να λέμε ότι δεν μας ενοχλεί, αφού εμείς το πιστεύουμε. Αντιθέτως μας ενοχλεί, γιατί κάθε φορά που κάποιος βρίζει την γενοκτονία, βρίζει τους προγόνους μας και δεν λέμε τίποτα. Το ονομάζουμε ελεύθερη έκφραση. Είναι ελεύθερη αηδία. Είναι ελεύθερη δειλία, γιατί απλώς δεν έχουμε τα κότσια, γιατί δεν υπάρχουν μαγαζιά που να αγοράζεις κότσια. Αλλά ευτυχώς, αυτοί που ήρθαν από τον Πόντο, ήρθαν με κότσια. Άρα πρέπει όλοι εμείς να καταλάβουμε, και να μην είμαστε Πόντιοι, δεν πειράζει, δεν είμαστε όλοι τέλειοι, πρέπει να καταλάβουμε το εξής: η προσφορά του Πόντου στον Ελληνισμό είναι ένα τεράστιο θέμα και νομίζουμε απλώς ότι είναι ένα θέμα με ένα κομμάτι του πληθυσμού. Καμία σχέση. Ο Πόντος είναι ένα σημείο αναφοράς. Κι αν δεν ήταν, δεν θα είχε γενοκτονηθεί. Θέλω να δείτε κι εσείς κάτι το πολύ απλό: Όταν μιλάμε για την γενοκτονία των Ποντίων, οι Πόντιοι μιλάνε για την Ρωμανία. Οι Πόντιοι μιλάνε για την Ρωμανία, γιατί ήταν ακόμα και μετά από αυτήν εκεί. Οι Πόντιοι τραγούδησαν την Κωνσταντινούπολη, γιατί ήταν ακόμα εκεί. Το θέμα εδώ ποιο είναι; Είναι ότι μετά τους Πόντιους, δεν υπήρχε κανένας άλλος. Ποιος τραγουδάει για τον Πόντο; Γι’ αυτό που έζησε; Και είναι το πρόβλημα του τελευταίου. Όταν είσαι τελευταίος, μιλάς για τον προτελευταίο. Όταν όμως είσαι τελευταίος, ποιος θα μιλήσει για σένα; Πρέπει λοιπόν πολύ απλά - είναι μια συμβουλή του ίδιου του Χριστού - οι τελευταίοι θα είναι οι πρώτοι. Αν δεν καταλάβουν οι Πόντιοι, ότι δεν είναι πια οι τελευταίοι, αλλά είναι οι πρώτοι που θα διεκδικήσουν πράγματα συγκεκριμένα, για να δείξουν ως αιχμή του δόρατος και στους άλλους ότι δεν γονάτισαν, ότι ακόμα και μία γενοκτονία, δεν τους καθήλωσε, ότι είναι ακόμα εδώ και συνεχίζουν, γιατί πολύ απλά δεν τα κατάφεραν οι γενοκτόνοι. Οι Οθωμανοί, οι Νεότουρκοι, ο Κεμάλ δεν ήταν αρκετοί για να μας εξοντώσουν. Θα μου πείτε είναι λογικό, με τους Έλληνες, πάντοτε ο εχθρός πρέπει να είναι ισχυρότερος, αλλιώς δεν παίζουμε. Άρα κάθε φορά που ακούω κάποιον που μου λέει «μα είναι δυνατόν ν' αντισταθούμε σ’ αυτούς, που είναι αυτή η δύναμη, που είναι αυτός ο πληθυσμός, που είναι αυτή η οικονομία»; Και βέβαια είναι δυνατόν, γιατί εμείς δεν κάνουμε τίποτα άλλο εδώ και αιώνες. Πάντοτε ήμασταν αδύναμοι, πάντοτε γκρινιάζαμε και είμαστε πάντα εδώ. Και γι’ αυτό έχουμε επιλέξει σαν σύνθημα για την Ελλάδα «Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει». Άρα όσοι νομίζουν ότι πρόκειται να πεθάνουμε, όσοι έχουν το σύνδρομο της Στοκχόλμης, όσοι είναι ραγιάδες, όσοι είναι προδότες, δεν μας πειράζουν. Έχουμε αιώνες που ζούμε με όλους αυτούς. Πότε δεν μας ενόχλησαν, για να αποτελέσουμε ένα δώρο για την Ανθρωπότητα. Ο Ελληνισμός είναι αυτό το δώρο. Το ποντιακό στοιχείο είναι ένα κομμάτι από αυτό το δώρο. Μην βλέπετε τους Πόντιους με μίζερο τρόπο. Άμα κάνουν λάθη, όταν διεκδικούν κάτι, να το λέτε. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Σ’ αυτά που βλέπετε, κάποιοι έβαλαν τον μονοκέφαλο αετό ανάποδα. Αν νόμιζαν ότι δεν θα τους έλεγα τίποτα, κάνουν λάθος. Να αλλάξουν τις σημαίες, να τις κατεβάζουν όταν είναι ανάποδα γιατί δεν αποτελούν πια σύνθημα. Ο Πόντος κοιτάει την Κωνσταντινούπολη. O Πόντος κοιτάζει αυτό που πρέπει να κοιτάζουμε κι εμείς. Η Κωνσταντινούπολη είναι το κέντρο εδώ και αιώνες. Δεν έχουμε επιλέξει καμία άλλη πόλη που να την ονομάζουμε Πόλη. Καμία άλλη. Μία είναι η Πόλη. Κι αν τώρα είναι κατεχόμενα, δεν μας πειράζει, πάλι θα είναι δική μας. Ευχαριστώ πολύ.

Νίκος Λυγερός - Δίνω αυτό που είμαι και όχι αυτό που έχω

Η διάλεξη του Νίκου Λυγερού με θέμα: "Δίνω αυτό που είμαι και όχι αυτό που έχω". Παλαιό μηχανουργείο Λαυρίου. Σάββατο 22 Νοεμβρίου 2014.

Δεν ερχόμαστε επειδή γνωρίζουμε συγκεκριμένα την πόλη, αλλά επειδή έχουν γίνει πράξεις εδώ, υπό την έννοια, αν θέλετε και την αποστολική, εφόσον κάνατε την πολύ ωραία αναφορά στον Χριστό. Έχει σημασία να δούμε ότι πολύ συχνά κάνουμε πολλές κινήσεις μέσα στη ζωή μας, για να γεμίσουμε το κενό, γιατί δε ξέρουμε πώς να το γεμίσουμε. Ενώ αν έχουμε μερικές γνώσεις για την κενότητα, βλέπουμε ότι οι πράξεις είναι πολύ σημαντικές. Άρα, θα αρχίσουμε με το θέμα της προσφοράς, της αιμοδοσίας. Για όσους έχουν παρακολουθήσει πράγματα συγκεκριμένα και τοποθετημένα με έναν κλασσικό τρόπο, θα ξαφνιαστούν. Άρα εγώ σας προειδοποίησα, όσοι θέλετε το ακούτε. Για μένα το αίμα είναι πάρα πολύ σημαντικό, όχι μόνο ως βιολογικό προϊόν, το οποίο είναι ούτως ή άλλως, αλλά επειδή ανήκει σ’αυτές τις τρεις ουσίες, οι οποίες χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο. Άρα έχουμε το αίμα –και ξέρετε ότι μέχρι να βρούμε τις ομάδες παιδευτήκαμε λίγο. Υπάρχουν και άνθρωποι που πέθαναν από μετάγγιση που δεν ξέραμε γιατί δε λειτουργεί. Έχει ενδιαφέρον λοιπόν, άμα το συνδυάσουμε και με το γάλα και με το σπέρμα. Θα μου πείτε πώς αυτές οι τρεις ουσίες συνδυάζονται. Στην πραγματικότητα θα δείτε ότι σε πρώτο επίπεδο, το πιο κλασσικό, είναι ότι έχουμε το ζευγάρι, μετά το ζευγάρι έχουμε την μάνα και το παιδί, και μετά έχουμε τον κόσμο. Στο ζευγάρι λοιπόν είναι μία από τις ουσίες, μετά είναι η μάνα με το παιδί η δεύτερη ουσία και η πιο αφαιρετική κι επί του πρακτέου η πιο αλτρουιστική είναι το αίμα. Η διαφορά με τις δύο πρώτες είναι ότι τις δύο πρώτες συνήθως ξέρουμε πού τις δίνουμε. Ενώ στην τρίτη εκ φύσης όπως το ‘χει κάνει η Ανθρωπότητα δεν ξέρουμε. Και είναι βέβαια ανώνυμη αυτή η δωρεά. Έχει ενδιαφέρον άμα το προσεγγίσουμε έτσι το θέμα, γιατί πολύ συχνά αναρωτιόμαστε αν είναι υποχρεωτικό, αν πρέπει να το κάνουμε ή αν δεν πρέπει, ή αν είναι σε ένα πλαίσιο θρησκευτικό. Θα μιλήσουμε λοιπόν πολύ απλά γι’αυτό το θέμα απ’την αρχή. Πρώτα απ’όλα είναι πολύ δύσκολο στη ζωή μας να αφήσουμε κάτι. Όταν είμαστε μικροί αυτό που θέλουμε είναι να πάρουμε κάτι. Όταν μεγαλώνουμε και καταλαβαίνουμε ότι είμαστε θνητοί και μπορεί να μη μείνει και τίποτα από αυτά που πήραμε, μετά προσπαθούμε να δούμε τι θα αφήσουμε. Συνήθως το κάνουμε με τα παιδιά μας, με την οικογένειά μας. Μπορεί να είναι μια προσφορά πιο γενικευμένη. Αλλά η ιδέα είναι ότι συνειδητοποιούμε ότι είμαστε μια σκυτάλη, ένας κρίκος από ένα ενδιάμεσο, παρελθόν και μέλλον. Στην αρχή, όπως είπα θυμόμαστε ότι είμαστε αθάνατοι, εφόσον είμαστε αθάνατοι δεν έχουμε ανάγκη από αίμα. Κι επειδή κάνουμε προβολή λέμε ούτε οι άλλοι έχουν ανάγκη. Μόνο άμα σας συμβεί μες στην οικογένεια κάτι το σοβαρό ξαφνικά ενεργοποιείται μια ανάδραση και λέτε τελικά είναι διαφορετικά τα πράγματα. Όσο δεν έχει γίνει αυτό, θα λειτουργήσουμε πάνω -κάτω όπως όλοι οι άνθρωποι. Ξέρετε, όταν υπάρχουν σύλλογοι που ασχολούνται με ανθρώπους που έχουν κάποιες ειδικές ανάγκες σε έναν τομέα, πολύ συχνά θα βρείτε γονείς παιδιών που έχουν αυτό το πρόβλημα. Γιατί αυτοί ενεργοποιήθηκαν και μετά ήρθανε και οι άλλοι. Εδώ λοιπόν με το αίμα στην αρχή θεωρούμε ότι δεν είναι σημαντικό. Μετά, όταν μεγαλώνουμε καταλαβαίνουμε ότι θα είμαστε οι επόμενοι. Αυτό το βλέπουμε συνήθως αρχικά με το πρώτο σοκ που είναι όταν πεθαίνουν ο παππούς και η γιαγιά, αλλά δεν είναι ακόμα τόσο πρακτικό. Όταν πεθαίνουν οι γονείς τότε ξέρουμε ότι είμαστε οι επόμενοι.

Μόλις ξέρουμε ότι είμαστε οι επόμενοι αναρωτιόμαστε αν θα είμαστε οι προηγούμενοι. Δηλαδή αν στα παιδιά μας θα αφήσουμε κάτι. Η ιδέα είναι λοιπόν ότι μόλις καταλαβαίνουμε αυτό, θέλουμε να βρούμε στοιχεία που θα αφήσουμε. Άρα είναι μερικοί από μας που θα αφήσουν χρήματα. Άλλοι θα αφήσουν σπίτι. Μιλάμε και για την παράδοση στην Ελλάδα. Μετά θα το αφήσουμε το σπίτι, μπορεί να είναι και το μισό σπίτι, μετά μπορεί να διαχωριστεί. Ξέρετε στην Ελλάδα είχαμε τον Μέγα Αλέξανδρο και μετά είχαμε τους διάδοχους. Οι διάδοχοι μόνο διάδοχοι δεν ήτανε. Είναι ακριβώς το ίδιο. Εσείς πασχίζετε για να κάνετε κάτι, το δίνετε, φτάνει στα παιδιά σας, το κομματιάζουν, τα εγγόνια δεν το ‘χουν καν δει. Ένας άλλος τομέας που θέλω να σας δώσω ως παράδειγμα είναι ακριβώς αυτό: όταν φτιάχνουμε ένα σπίτι, θεωρούμε ότι θα είναι εδώ. Να ξέρετε ότι τα μόνα σπίτια που θεωρούμε ορθολογικά και στρατηγικά ότι θα είναι ακόμα εδώ πολλά χρόνια μετά, λέγονται εκκλησίες. Όλα τα άλλα σπίτια πολύ όμορφα μπορεί να είναι, μετά από μια εικοσαετία, πεντηκονταετία, μπορεί να μην υπάρχει τίποτα, ούτε καν θεμέλια, δηλαδή να έχει εξαφανιστεί εντελώς. Αυτό σημαίνει τελικά ότι είναι δύσκολο να αφήσουμε στους άλλους κάτι. Ενώ στην αρχή ο στόχος μας όπως είπαμε ήταν να πάρουμε. Όταν το παίρνουμε, είμαστε ικανοί να πάρουμε ό,τι να’ναι. Ενώ όταν αφήνουμε, δε μπορούμε να αφήσουμε ό,τι να’ναι. Εδώ μπαίνει λοιπόν το πλαίσιο της γενναιοδωρίας. Άρα η γενναιοδωρία συνήθως χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι είναι αυτός που δίνει στους άλλους χωρίς να περιμένει κάτι. Εδώ όμως υπάρχουν δύο χαρακτηριστικά της γενναιοδωρίας. Μπορεί να σας ξαφνιάσω. Υπάρχει η γενναιοδωρία του «έχω» και η γενναιοδωρία του «είμαι». Η διαφορά ποια είναι; Είναι πολλοί που είναι γενναιόδωροι με αυτά που έχουν, αλλά όχι με αυτά που είναι. Θα μου πείτε «τι σημαίνει αυτό;». Σημαίνει πρακτικά ότι έχουμε ανθρώπους που είναι ικανοί να δώσουν πολλά χρήματα σε κάποιον άλλον, ακόμη και σε έναν φίλο, αλλά άμα τους ζητήσουμε ένα νεφρό, ακόμη και μες στην οικογένεια, ακόμη και για τον αδελφό, τον πατέρα, τον γιο, εντάξει… Αμφιταλαντευόμαστε και να ξέρετε ότι δεν παίρνουν όλοι την θετική απάντηση. Εκεί πέρα καταλαβαίνετε αμέσως ότι τελικά από τις πιο δύσκολες γενναιοδωρίες που υπάρχουν στον κόσμο δεν είναι να δίνεις αυτό που έχεις, είναι να δίνεις αυτό που είσαι. Άρα θα μου πείτε «πώς μπορώ να το κάνω;». Αρχικά μπορείτε να σκεφτείτε τον τομέα της εκπαίδευσης. Στον τομέα της εκπαίδευσης -γιατί το είπατε πολύ σωστά- είναι και θέμα παιδείας. Δηλαδή άμα δε το ‘χουμε ακούσει ποτέ λέμε «γιατί να πάω να κάνω αυτό το πράγμα; Μπορεί και να με πληγώσουν, μπορεί και να μη τραυματιστώ ποτέ». Άρα, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Δάσκαλος. Ο Δάσκαλος είναι αυτός που χάνει χρόνο για να μάθει κάτι στον μαθητή, χωρίς να τον σπαταλήσει αυτό τον χρόνο γιατί είναι μια επένδυση κι είναι ο μόνος τρόπος να αφήσει κάτι. Η αξιολόγησή του είναι πάντοτε δύσκολη, γιατί δε βλέπετε κάτι το χειροπιαστό. Όταν λέει ένας δάσκαλος «εγώ έμαθα σ’αυτόν κάτι» θα δυσκολευτείτε να το αξιολογήσετε. Ενώ μετά από πολλά χρόνια μπορεί να δείτε το ίδιο παιδί που έγινε μεγάλος και ξαφνικά λέει στον δάσκαλο «Δάσκαλε». Με το χαρακτηριστικό «δε μ’αναγνωρίζεις;» (Δείχνει με το χέρι του ότι κάποτε το παιδί ήταν κοντό) «τόσο» δηλαδή κι έγινε ολόκληρος μαντράχαλος. Πού να σ’αναγνωρίσει; Εδώ είναι ακριβώς το

Νίκος Λυγερός - Στρατηγική της βελτίωσης και ανάπτυξης μέσω αξιολογίας

Η διάλεξη του Νίκου Λυγερού: ''Στρατηγική της βελτίωσης και ανάπτυξης μέσω αξιολογίας''. Κεντρικό κτήριο Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημίου 30, αίθουσα Άλκης Αργυριάδης. Σάββατο 22 Νοεμβρίου 2014. (Βίντεο + απομαγνητοφώνηση)

Δε θα μπω σε ένα πλαίσιο σημερινό, συγχρονικό, θα μπω σε ένα πλαίσιο διαχρονικό. Ο δάσκαλος, που μπορεί μερικές φορές να είναι και δάσκαλος του γένους, μπορεί να είναι και δάσκαλος της ανθρωπότητας, αδιαφορεί παντελώς για το θέμα της αξιολόγησης. Τόσο απλά. Θα ήταν καλό να το πούμε μια φορά. Είναι καλό να το μελετάμε αλλά να το έχουμε κι αυτό στο σκεπτικό μας. Γι'αυτό επιλέξαμε το πλαίσιο της αξιολογίας. Είναι απίστευτο οτι είμαστε μια χώρα που έχει γεννήσει τον Ελληνισμό. Θα ήταν καλό να αναρωτηθείτε αν αξιολογούσαμε τον Ελληνισμό τι θα είχε βαθμολογία. Προσπαθώ να σας πω οτι στο επίπεδο της Ανθρωπότητας η αξιολογία είναι πολύ απλά 0 και 1. Και ο Ελληνισμός έχει πάρει 1. Είναι δύσκολο να πάρεις 1 για την Ανθρωπότητα. Ο πήχης είναι πολύ ψηλά. Και γι'αυτό ο Ελληνισμός θεωρείται οτι είναι κάτι που προσφέρει, ακόμα και τώρα. Ενώ έχουμε πολλούς "-ισμούς" που δεν προσφέρουν πια τίποτα, κι έχουν πάρει 0. 

Ο Δάσκαλος σ'αυτό το πλαίσιο δεν είναι εκπαιδευτικός. Και νομίζω πως πολλά απ'τα προβλήματα που έχουμε είναι επειδή έχουμε μετατρέψει τον Δάσκαλο σε εκπαιδευτικό. Γιατί μόλις τον μετατρέψαμε σε εκπαιδευτικό τον κάναμε επαγγελματία. Να θυμόμαστε οτι η ανάλογη κοινωνία έχει κατηγορήσει τον Σωκράτη γιατί έκανε μαθήματα τζάμπα. Ναι, ήταν μια μορφή αξιολόγησης. Ενώ οι άλλοι βέβαια τα έκαναν πανάκριβα γιατί ήταν θέμα αξίας του μαθήματος. Άρα η αξία δίνεται απο το μάθημα κι όχι απο τον Δάσκαλο. Ενώ ο Σωκράτης έλεγε απ'τον Δάσκαλο και μετά βλέπουμε το μάθημα ανάλογα πόσο είναι ο μαθητής. Το ντουέτο Δάσκαλος-Μαθητής δε διδάσκεται κοινωνικά. Και θα'ταν καλό να το ακούμε κάπου-κάπου αυτό γιατί κι εγώ έχω κουραστεί να ακούω συνεχώς "κοινωνικοποίηση, κανονικοποίηση κτλ" και έχει ενδιαφέρον γιατί το θέμα της διδασκαλίας δεν είναι μόνο σε μία κοινωνία, υπάρχει σε όλη την Ανθρωπότητα η έννοια του Δασκάλου. Ενώ η έννοια του εκπαιδευτικού δε μεταφράζεται εύκολα γιατί ανάλογα με την κοινωνία, δεν είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα που εννοούμε. Άμα κάνετε ας πούμε "δάσκαλος στην Κίνα, δάσκαλος στις πολεμικές τέχνες, δάσκαλος στη μουσική" όλα αυτά τα λέμε δάσκαλος, δε τα λέμε εκπαιδευτικός, γιατί δεν είναι συγκρίσιμα. 

Αυτό που προβλέπει η αξιολόγηση είναι ότι υπάρχει συγκρίσιμο πλαίσιο το οποίο μπορούμε μετά να κάνουμε μια αξιολόγηση. Η αξιολογία που βασίζεται μόνο στις αξίες είναι ότι δε συγκρίνουμε τις αξίες, δε λέμε η μία αξία είναι καλύτερη απ'την άλλη, είναι αξίες. Η αξιολόγηση επειδή θα θέλει να κάνει ποσοτικές μετρήσεις θα περάσει πολύ γρήγορα σε αρχές, παρά αξίες. Άρα θα έχουμε ένα θεσμικό πλαίσιο που θα καθορίζει "φέτος οι αξίες μας θα είναι αυτές", Στην πραγματικότητα είναι αρχές. Οι αρχές είναι συγχρονικές ενώ οι αξίες είναι διαχρονικές. Όταν βλέπουμε λοιπόν το θέμα μας αυτό και το κοιτάζουμε από την πλευρά μας, εμείς τώρα, που είμαστε από τους παλιούς της Ανθρωπότητας. Είμαστε τόσο παλιοί που δεν έχουμε γεράσει. Ο Ελληνισμός δεν έχει γεράσει. Στην αρχή όταν γεννήθηκε μας έλεγαν ότι "δεν έχετε άσπρα μαλλιά", οι Αιγύπτιοι. Έχει συνεχίσει αυτό, παρ'όλο που μερικοί έχουν. Η ιδέα ποιά είναι: όταν προσφέρεις πραγματικά αυτό που είσαι κι όχι αυτό που έχεις τότε μπαίνεις στο πλαίσιο της διδασκαλίας. Ο δάσκαλος είναι ο ειδικός για χάσιμο χρόνου. Αλλά μη το παρεξηγήσετε. Με ποια έννοια το λέω: ο δάσκαλος ξέρει ήδη το μάθημα κι όμως θα το παλέψει για να το μάθει ο μαθητής. Χάνει χρόνο για να εξηγήσει αυτό που ξέρει ήδη. Αυτό δεν είναι σπατάλη. Αλλά το χάσιμο χρόνου είναι μια απαραίτητη προϋπόθεση στο θέμα της διδασκαλίας. Δεν υπάρχει Δάσκαλος που δε χάνει χρόνο για τους μαθητές του. Άρα έχει ενδιαφέρον, γιατί δε προσφέρει κάτι που έχει, προσφέρει κάτι που είναι. Είναι το μεγαλύτερο δείγμα της γενναιοδωρίας. 

Πολύ συχνά λέμε ότι είναι σημαντικό, αυτός είναι γενναιόδωρος γιατί δίνει λεφτά. Ξέρετε η γενναιοδωρία θα εμφανιστεί ας πούμε όταν θα σας πούν "δώσε το νεφρό σου". Άμα έχεις δύο θα το δώσεις αλλά ακόμη κι όταν έχεις δύο το σκέφτεσαι. Ενώ όταν έχεις λεφτά λες θα δώσω, και λες αυτό λέγεται γενναιοδωρία. Δεν είναι ακριβώς αυτό. Άρα το δείλημα αν θέλετε που δίνει ο Δάσκαλος, ο Ελληνισμός, είναι "δίνω αυτό που είμαι και δεν δίνω αυτό που έχω". Μεγάλη διαφορά. Και αυτό, άμα θέλετε να το συγκρίνετε με πολλά επαγγέλματα. Κι είναι καλό να θυμόμαστε αυτό που έλεγε ένας γέρος φούρναρης: αυτός που επιλέγει σωστά το επάγγελμά του δεν πάει ποτέ στη δουλειά. Γιατί δεν το βλέπει ως δουλειά, είναι η ζωή του. Έχει επιλέξει σωστά τη ζωή του, ορθολογικά και στρατηγικά και δε το κάνει επειδή του έχουν βάλει βάσεις επειδή έχει περάσει σε έναν διαγωνισμό και στο τέλος γύρω στα 30-35 τον πιάνει κατάθλιψη γιατί είναι σε λάθος κλάδο. Τώρα έχουμε και νεοτερισμό, αρχίζουμε από τα 18 κι αναρωτιόμαστε αν θα έχουμε σύνταξη, ενώ απ' ότι φαίνεται δεν υπάρχει πια αυτό το πρόβλημα. (Γέλια απ'τους ακροατές).

Νίκος Λυγερός : Ο Χιλιάνθρωπος

Ο Χιλιάνθρωπος
Ν. Λυγερός 

Το μοναστήρι είχε κλείσει.
Δεν περίμενε κανένα πια.
Αυτό πίστευαν τουλάχιστον οι καλόγριες.
Δεν είχε πει τίποτα.
Κοίταξε τον ουρανό.
Αυτός θα ήταν ο τρούλος της εκκλησίας.
Είχε μάθει για την απαγόρευση.
Κι έπρεπε να βρει τον Πέτρο.
Όσο πιο γρήγορα γίνεται, σκέφτηκε.
Έτσι άρχισε ένα από τα μεγαλύτερα παράδοξα του Χρόνου.
Έπρεπε να τρέξουν για να περπατήσουν
όσο πιο αργά γινόταν πάνω στους αιώνες,
λες κι ήταν θάλασσα.
Ποιος θα μπορούσε να προετοιμαστεί
για μια τέτοια πορεία;
Ποιος θα μπορούσε να ήταν στην αρχή;
Αυτός που ήταν ήδη έτοιμος.
Αυτός που είχε ζήσει το τέλος.
Αυτός ήταν ο Χιλιάνθρωπος.

Η βάρβαρη επίθεση
Ν. Λυγερός 

Η βάρβαρη επίθεση χτύπησε τους προσκυνητές.
Ή μάλλον αυτούς που δεν είχαν αποδεχθεί την απαγόρευση.
Οι δικοί μας δεν μπορούσαν να γονατίσουν.
Κανείς δεν είχε δικαίωμα να απαγορεύσει τον Σταυρό.
Εδώ και αιώνες οι δικοί μας τον τιμούσαν.
Και οι τόποι είχαν αγιάσει.
Η συνέχεια δεν είχε σταματήσει.
Έως την απαγόρευση.
Η βαρβαρότητα ήθελε να σπάσει τη συνέχεια.
Δεν ήθελε να υπάρχει το μονοπάτι του φωτός.
Ακόμα και τη νύχτα όταν ο Θεός φώτιζε το σπίτι του.
Έτσι χτύπησαν τους αθώους που ήταν άοπλοι.
Και σκότωσαν όσους αντιστάθηκαν.
Σπάνιοι ήταν αυτοί που τα κατάφεραν.
Κι ο Πέτρος ήταν ένας από αυτούς.
Αυτό είχε μάθει ο Δάσκαλος των αρμάτων.
Δεν είχε στενοχωρηθεί.
Αλλά ένιωθε την πληγή.
Και κάθε αθώος ήταν μια πληγή.
Θυμήθηκε παλιότερες μάχες.

Πριν αρχίσουν τα χίλια
Ν. Λυγερός 

Ήταν πριν αρχίσουν τα χίλια.
Είχε γίνει μια προσπάθεια.
Η βαρβαρότητα νόμιζε ότι δεν είχε όρια.
Κι όμως αυτά τα όρια τέθηκαν.
Είχε παρθεί η απόφαση.
Κανείς δεν θα περνούσε.
Τα ποτάμια θα παρέμεναν ακίνητα.
Όποια και να ήταν η ορμή των εχθρών
θα στέκονταν όλοι τους ακίνητοι.
Ούτε ένα βήμα πίσω.
Κι έτσι κι έγινε.
Αλλά ποιος μπορούσε να το πιστέψει;
Κανένας βέβαια.
Εκτός από αυτούς που το είχαν ζήσει.
Και δεν είχαν πεθάνει στη μάχη.
Το σφυροκόπημα ήταν ακάθεκτο.
Διότι δεν υπήρχε καμία άλλη επιλογή.
Ο Δάσκαλος είχε δει αυτούς τους ανθρώπους
που είχαν θυσιαστεί έως τον τελευταίο
για να μην περάσει η βαρβαρότητα.
Κι είχαν νικήσει.

Είχαν κατεβεί στον ήλιο
Ν. Λυγερός 

Είχαν κατεβεί στον ήλιο.
Γιατί δεν έφτανε το όριο.
Έπρεπε να συνεχίσουν τον αγώνα.
Και να απελευθερώσουν τα κατεχόμενα.
Κάθε άγιος έκανε και τα δικά του θαύματα.
Ο λευκός ίππος είχε παίξει το ρόλο του.
Σιγά σιγά η σκακιέρα είχε αλλάξει.
Οι αθάνατοι μάθαιναν να πεθαίνουν.
Ενώ οι θνητοί με τις πράξεις τους
άγγιζαν για πρώτη φορά την αθανασία.
Όχι ως ένα τέχνασμα.
Αλλά μέσω του θανάτου και της μνήμης.
Η συλλογική μνήμη μάθαινε για τις υπερβάσεις.
Δεν υπήρχαν μόνο οι παραβολές.
Ήταν και οι υπερβολές.
Μόνο που ήταν η αλήθεια.
Γιατί κανείς άλλος δεν θα άντεχε τα γεγονότα.
Έτσι άρχισαν και οι θρύλοι.
Μόνο που ο Δάσκαλος ήξερε για την ιστορία.
Κι αυτό επαρκούσε, προς το παρόν.

Η πτέρυγα της Βασίλισσας
Ν. Λυγερός 

Η σκακιέρα είχε μεγαλώσει με τους αιώνες.
Η εμβέλειά της άγγιζε όχι μόνο τις μεσοθάλασσες
αλλά και την Μεσόγειο.
Το απέραντο γαλάζιο είχε αποκτήσει νόημα.
Και δεν ήταν πια ουρανός.
Μετά τον τρούλο, το βάπτισμα.
Η καινοτομία είχε αγγίξει τα χίλια χρόνια.
Όμως τώρα κινδύνευε και πάλι.
Κι έπρεπε να δοθεί νέος αγώνας.
Όλοι πίστευαν ότι ήταν της στιγμής.
Μόνο ο Πέτρος κι ο Δάσκαλος κατάλαβαν.
Χωρίς να το αντιληφθούν είχαν φτάσει.
Αλλαγή φάσης.
Νοητικό σοκ.
Η πτέρυγα της Βασίλισσας είχε αναπτυχθεί
και κανείς δεν είχε προβλέψει τη συνέχεια.
Τώρα δεχόταν πιέσεις και καταπιέσεις
από την πλευρά του Βασιλιά.
Του μοναδικού που όριζε την ταχύτητα
του Χρόνου και της μνήμης.

Νίκος Λυγερός - Το έργο της Φιλικής Εταιρείας μετά από 200 Χρόνια

Η διάλεξη του Νίκου Λυγερού με θέμα: Το έργο της Φιλικής Εταιρείας μετά από 200 Χρόνια. Βιβλιοθήκη Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ν. Ορεστιάδας. Κυριακή 5 Οκτωβρίου 2014. 

Το έλεγα και προηγουμένως ότι θα είναι λίγο πιο βαρύ το κλίμα, γιατί έχετε συνηθίσει, άλλα εσείς αντέχετε. Θέλω να πω ότι δεν είναι τυχαίο που προτείνουμε κάτι σε σχέση με τη Φιλική Εταιρεία εδώ. Ένας από τους λόγους είναι ακριβώς αυτά τα ονόματα κι αυτοί οι άνθρωποι που συμμετείχαν ως Έλληνες. Το λεξιλόγιο που τους ενοχλούσε όσον αφορά την Ανδριανούπολη και τους Ανδριανουπολίτες, είναι πάρα πολύ απλό, εκείνη την εποχή δεν κοιτάζουμε τις πόλεις, κοιτάζουμε τους ανθρώπους. Άρα, είναι οι άνθρωποι ανά μονάδα που προσπαθούν να κάνουν κάτι, γιατί βέβαια δεν υπάρχει θεσμικό πλαίσιο. Είναι ακριβώς το ίδιο με τους Έλληνες. Όταν δεν υπάρχει Ελλάδα, ο Έλληνας δεν είναι αυτός που χαρακτηρίζεται επειδή ανήκει στο κράτος, εφόσον δεν έχουμε κράτος. Παρ’ όλα αυτά είχαμε Έλληνες.

Θα αρχίσουμε με μία καταγραφή που κάναμε από τη μετάφραση του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή. Ο Αλέξανδρος είναι ο θείος του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Είναι πολύ γνωστός στο χώρο της διπλωματίας, ήταν ο πρώτος Πληρεξούσιος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο Συνέδριο του Βερολίνου το 1878 και ένα από τα πράγματα, τα παράξενα, που έκανε εκείνη τη στιγμή, ενώ υποτίθεται ήταν ξεκάθαρο το πλαίσιο και υπηρετούσε, αν θέλετε, την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ήταν ότι άρχιζε να μεταφράζει κείμενα, τα οποία κανονικά ήταν βέβαια μόνο στα οθωμανικά, αυτός τα μετέφραζε ή στα γαλλικά ή στα ελληνικά κι αυτά τα κείμενα είναι κομμάτια της ελληνικής ιστορίας. Άρα καταλαβαίνετε ότι την ώρα που υποτίθεται ήταν μέσα στο σύστημα, προσπαθούσε να βρει μερικά στοιχεία. Είναι ο ίδιος που κατάφερε, ως νομικός, να καταγράψει το θέμα του μουσουλμανικού δικαίου και να αποδείξει μερικά πράγματα, τα οποία είναι βέβαια απαράδεκτα. Και αυτά τα έκανε στα γαλλικά. Εδώ είναι ένα κομμάτι που έχει κάνει στα ελληνικά και το λέω γιατί άμα το σκεφτείτε καλά, φανταστείτε ότι είμαστε, τότε, πενήντα χρόνια μετά την επανάσταση και πώς βλέπουν τα πράγματα μετά από πενήντα χρόνια και πώς τα βλέπουμε εμείς μετά από εκατόν πενήντα χρόνια, δηλαδή συνολικά διακόσια χρόνια. Άρα αυτό που έχει ενδιαφέρον, πρώτα απ’ όλα, είναι ότι μερικοί στην Ελλάδα λένε ‘ήταν η Φιλική Εταιρεία αυτή που κατάφερε να κάνει όλα αυτά ή δεν ήταν ή είναι υπερβολές’, γιατί εμείς είμαστε πάντοτε έτσι, ενώ έχει γίνει προσπαθούμε να το αμφισβητήσουμε. Είχα τη χαρά να βρίσκομαι στις 14 Σεπτεμβρίου του 2014, ακριβώς 200 χρόνια μετά την ίδρυση της Φιλικης Εταιρείας, στην Αυστραλία. Άρα, με τους ομογενείς εκεί πέρα. Κι έχει ενδιαφέρον γιατί πάλι θα μου πείτε ‘μα δεν είναι ακριβώς Έλληνες επειδή είναι στην Αυστραλία’ άρα μπορώ να σας πω πως πάντα για το εξωτερικό ότι πολλοί απ’ αυτούς τους Έλληνες είναι πιο Έλληνες απ’ τους Έλληνες, γιατί ξέρετε ο Έλληνας εδώ τοπικά θεωρεί ότι είναι αυτονόητο το ελληνικό στοιχείο, ενώ αυτός ξέρει ότι δεν είναι αυτονόητο κι ότι αν δεν το παλέψει, θα σβήσει η κοινότητα, δεν θα υπάρχει πια σχολείο, δεν θα υπάρχει εκκλησία και τέλειωσε. Άρα, δεν περιμένουν κάτι από έναν κρατικό φορέα επίσημο, λένε, ‘άμα δεν το κάνουμε εμείς, δεν θα υπάρχει’. Άρα, όταν μιλήσαμε για τη Φιλική Εταιρεία, πρέπει να σκεφτείτε ότι είμαστε διακόσια χρόνια μετά, αλλά για μένα θα ήθελα να σκεφτείτε, ότι είμαστε εφτά χρόνια πριν. Δηλαδή, είμαστε το 1814 και αρχίζουν μερικοί άνθρωποι να σκέφτονται ότι θα μπορούσε να γίνει κάτι μετά από εφτά χρόνια. Είναι δύσκολο. Δηλαδή, ακόμα και τώρα που έχουμε θεσμούς, που έχουμε ελληνικό κράτος και σας πω ‘ωραία εμείς εδώ τώρα, θα σκεφτούμε τι μπορούμε να κάνουμε για το 2021’. Όχι να μου πείτε ‘εντάξει θα κάνουμε μία μεγάλη γιορτή και θα είναι τα διακόσια χρόνια της Επανάστασης’, αλλά πώς θα βλέπατε την Ελλάδα το 2021. Ενώ είμαστε το 2014. Είναι ακριβώς το ανάλογο. Τότε είμαστε το 1814, δεν υπάρχει η Ελλάδα κι έχουμε μερικούς ανθρώπους που παρ’ όλα αυτά θεωρούν ότι πρέπει να κάνουν κάτι. Αυτό που έχει σημασία αν θέλετε να αξιολογήσετε ένα γεγονός ή μία πράξη, είναι να δείτε πώς τη βλέπουν οι άλλοι. Δηλαδή, αν μερικοί από σας αναρωτιούνται αν είχε κάποια αξία η Φιλική Εταιρεία, ακόμα και μετά από διακόσια χρόνια και θέλουν να βρουν πηγές, μία από τις πολύ ωραίες πηγές είναι οι Οθωμανοί. Και οι Οθωμανοί, τη Φιλική Εταιρεία την ονομάζουν Μυστική Εταιρεία. Κι όταν βλέπετε πώς μιλάνε για τη Μυστική Εταιρεία, δεν τους αρέσει καθόλου. Και δεν τους αρέσει καθόλου, μετά από πενήντα χρόνια. Υπάρχουν μερικοί από τους δικούς μας που ακόμα και τώρα αποφεύγουν να μιλήσουν για τη Φιλική Εταιρεία και το ρόλο της για να μην δυσαρεστήσουν την Τουρκία. Δηλαδή καταλαβαίνετε τώρα το impact και την προσφορά. Άρα εδώ στην καταγραφή κάνει την ιστορία του Λουτφή Εφέντη, είναι ο τόμος Α΄. Θέλω να σας πω ότι αυτό είναι το γνήσιο κείμενο του Αλεξάνδρου Καραθεοδωρή, το οποίο είναι μεταφράσεις, στις οποίες παίρνει το αρχικό υλικό ή από το Μυστικοφυλάκιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κι επειδή αυτός μιλάει δεκαεφτά γλώσσες, μία απ’ αυτές που μιλάει με άνεση βέβαια, είναι τα οθωμανικά μπορεί να τα μεταφράσει.

Νίκος Λυγερός - Από την Ανθρωπότητα στην Ανθρωπιά

Η διάλεξη του Νίκου Λυγερού με θέμα: «Από την Ανθρωπότητα στην Ανθρωπιά» ΚΕΘΕΑ. Ηράκλειο, Κρήτη στις 11/12/2013. 

Εν αρχή το πρόβλημα. Το πρώτο θέμα που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι είναι ότι μόνο οι νεκροί δεν έχουν προβλήματα. Άρα όσοι έχουν ως μοναδικό στόχο της ζωής τους να μην έχουν προβλήματα, υπάρχει λύση. Το θέμα είναι να το πάρουμε κάπως αλλιώς. Χαίρομαι που μιλήσατε κι έτσι αυθόρμητα μεταξύ σας, αυτό μου επιτρέπει να δράσω και πάνω στη σχέση σας. Δίνουμε πολύ μεγάλη σημασία στο άτομο και λιγότερο στις σχέσεις. Και θα ήθελα να δώσω μια διάσταση στο νόημα της προετοιμασίας. Μερικές φορές λέμε ότι «δεν ήμασταν προετοιμασμένοι και συνέβη». Συνήθως το λέμε για κακό. Εγώ λέω ότι είναι χειρότερα τα πράγματα. Δεν είμαστε προετοιμασμένοι ούτε για τη χαρά. Ποια είναι η ιδέα; Θέλουμε να κάνουμε κάτι το οποίο θεωρούμε ότι είναι καλό, αλλά το κάνουμε από αγγαρεία, γιατί μας είπαν ότι «πρέπει να το κάνεις» και δεν προλαβαίνεις να προετοιμαστείς. Στο θέατρο χρησιμοποιούμε πάρα πολύ την έννοια της πρόβας και πολύ συχνά οι άνθρωποι που κοιτάζουν το θέατρο νομίζουν ότι έχει νόημα μόνο η παράσταση. Η ουσία της παράστασης βρίσκεται στην πρόβα και όχι στην παράσταση. Ξέρετε, άμα δεν είσαι προετοιμασμένος να σηκώσεις μια σημαία, σηκώνεις μια κουρτίνα. Κι είναι μερικοί που δεν καταλαβαίνουν ότι χωρίς προετοιμασία δεν νιώθουν την αξία της πράξης. Σε φάσεις κρίσης βλέπουμε συχνά πολλές κινήσεις, oι οποίες είναι αναστρέψιμες, αλλά μας δίνουν την εντύπωση ότι γεμίζουμε το κενό μας. Και μετά όταν ρωτάει κάποιος στο τέλος της ημέρας «τι έκανες ακριβώς;», περιγράφεις το πρόγραμμα και συνειδητοποιείς εκείνη τη στιγμή ότι απλώς κινήθηκες μέσα στην πόλη -μπορεί η πόλη να είναι ο χώρος σου, μπορεί να είναι το δωμάτιό σου- και στο τέλος λες «αν πραγματικά το καταλάβαινα, ποια είναι η διαφορά με τον καναπέ;»

Είναι μερικοί που νομίζουν ότι επειδή βγαίνουν απ’ το σπίτι, πηγαίνουν στο καφενείο, συζητάν, ξανά έρχονται στο σπίτι, έχουν κάνει κάτι το ουσιαστικό. Κι είναι ριζικά διαφορετικό γι’ αυτούς απ’ το να κάθεσαι στον καναπέ. Άμα συνειδητοποιήσουν τι άσκοπη είναι η συζήτηση που έχουν στο καφενείο, τότε θα μπορούσαν να σκεφτούν ότι μπορεί και στον καναπέ να ήτανε καλύτερα. Βλέπετε, επειδή υπάρχει, υποτίθεται, μια ζώνη επαφής με τους άλλους, νομίζουμε ότι έχουμε κάνει κάτι. Και μπερδεύουμε -εφόσον είμαστε και των ορισμών- το «κοιτάζω» με το «βλέπω». Το ερώτημα που πρέπει να θέσουμε στον εαυτό μας είναι «είμαστε έτοιμοι να δώσουμε έναν αγώνα, ακόμη κι αν αυτός ο αγώνας είναι της χαράς;» Δηλαδή, - γιατί σας βλέπω κατσούφηδες- θέλουμε να κάνουμε μια έκπληξη σε κάποιον. Δεν προετοιμαζόμαστε να κάνουμε την έκπληξη, όλη η ιδέα μας είναι να γίνει η έκπληξη από τον άλλον. Άρα το κάνουμε αυτό, προετοιμαζόμαστε υποτίθεται να κάνουμε την έκπληξη, του δίνουμε το δώρο και δεν έχει καμία αντίδραση. Μη μου πείτε ότι δεν έχει συμβεί αυτό. Και λες τελικά, το προετοίμαζα για να δεχτεί αυτό; Μιλάμε για δώρο, δηλαδή είναι αντικειμενικά. Ας πούμε ο Μιχάλης -εγώ τον νιώθω και φίλο μου- και θέλω απλώς να του δώσω ένα δώρο, αλλά δεν το κάνω ούτε με ιδιοτέλεια, δεν υπάρχει τίποτα το παράξενο. Παρόλα αυτά ο Μιχάλης μου λέει «ευχαριστώ». Σκέτο; Ναι σκέτο, σκέτο, όπως πίνει τον καφέ. Τι θέλω να πω; Μετά δεν έχω καμία απόδοση της πράξης, γιατί δεν τον είχα προετοιμάσει.

(Τοποθετώντας το κινητό στο αυτί του κάνει πως μιλάει)

«-Μιχάλη τι κάνεις το βράδυ;

-Γιατί ρωτάς;

-Θα σου πω μετά, θα σου πω. Σίγουρα μπορώ να ‘ρθω;»

Βλέπετε, δεν έχω πει τίποτα, αλλά ο άλλος αναγκάζεται να προετοιμαστεί, σου λέει «τι θα κάνει;» Άρα, αν θέλετε, είναι το σύνδρομο της αλεπούς. Η αλεπού λέει στον Μικρό Πρίγκιπα «πρέπει να έχω μια συγκεκριμένη ώρα που θα βρεθούμε, έτσι ώστε να προετοιμαστώ και να ξέρω. Άμα τώρα εγώ πάω -όπως πηγαίναμε και παλιά, γιατί ο Μιχάλης είναι και παραδοσιακός- σε επίσκεψη χωρίς να προετοιμάσω καθόλου την επίσκεψη -μη μου πείτε ότι δε το ‘χετε κάνει, εμείς το κάναμε συνήθως με τη γιαγιά. Άρα, έλεγε «σήμερα, παιδιά, επίσκεψη». Άρα ξαφνικά ντυνόμασταν και πηγαίναμε στην επίσκεψη. Χωρίς καμία προετοιμασία. Συνήθως βλέπαμε μια κυρία με πιτζάμες, το κλασσικό που είχαμε, μας έβλεπε απ’ το μπαλκόνι, μετά ξαναέφευγε, μετά πήγαινε να ντυθεί, προσπαθούσε να γίνει ωραία μέχρι να φτάσουμε εμείς, βέβαια εμείς ήμασταν ήδη εκεί άρα δε μπορούσε να γίνει ωραία, γιατί είχαμε φτάσει ήδη… και πατάω το κουμπί και χτυπάει το κουδούνι. Άρα, όταν βλέπουμε λοιπόν την κυρία, αμέσως το θέμα της είναι «γιατί δεν πήρατε τηλέφωνο;» Όλες οι συζητήσεις στις απρόοπτες επισκέψεις άρχιζαν μ’ αυτό. Τώρα βέβαια είμαστε πιο ευγενικοί, τώρα παίρνουμε τηλέφωνο. Και οι άλλοι είναι ακόμη πιο ευγενικοί, λένε «δεν μπορώ». Τι θέλω να σας πω; Θυμάμαι μια μεγάλη καταπίεση που ‘χαμε απ’ τη γιαγιά μας είναι ότι δε μας άφηνε να πιούμε την πορτοκαλάδα του ψυγείου. Όλες τις άλλες ήταν μια χαρά, η πορτοκαλάδα του ψυγείου ήταν για τον επισκέπτη. Τι θέλω να σας πω σε φάση της κρίσης; Εμείς βλέπαμε συνεχώς αυτή την πορτοκαλάδα -βέβαια μερικές φορές κάναμε και κομπίνες, την πίναμε και βάζαμε άλλη- αλλά η ιδέα ήταν να υπάρχει. Φάση κρίσης τώρα. Πεθαίνει ο κόσμος κι η πορτοκαλάδα μένει στο ψυγείο. Τι εννοώ μ’ αυτό; Μετά κανένας δεν ερχόταν να την κάνει επίσκεψη. Και σε κάποια φάση έπρεπε να της εξηγήσουμε ότι «δεν είναι ανάγκη να την κρατάς την πορτοκαλάδα, έτσι όπως είναι η κοινωνία δεν θα έρθουν». Άρα, λοιπόν, από την πορτοκαλάδα και μετά να αναρωτηθείτε αν έχετε πορτοκαλάδα στο σπίτι σας. Να αναρωτηθείτε αν εσείς που βλέπεστε εδώ, θα χαιρόσασταν να δείτε τον άλλον στο σπίτι σας. Ή αν έχετε κουρτίνες στο σπίτι σας. Γιατί μπορεί εδώ να είναι ωραίος ο χώρος γιατί δεν έχει κουρτίνες και έχει πολλές πορτοκαλάδες.

Προσπαθώ να σας πω το εξής. Άμα δεν είμαστε ετοιμασμένοι να δεχτούμε την ύπαρξη του άλλου, αυτή η ύπαρξη μας ενοχλεί. Γιατί νιώθουμε μια πληρότητα με τη ζωή μας και λέμε «τι έρχεται τώρα;». Ενώ αν ξέραμε απ’ την αρχή ότι ζούμε σ’ ένα πλαίσιο κενότητας κι ότι υπάρχουμε μέσα απ’ το συνυπάρχουμε θα καταλαβαίναμε ότι όταν είμαστε ακόμη και μέσα στο σπίτι μας, μάς λείπει κάποιος. Ποιος; Ο επισκέπτης. Παλαιότερα υπήρχαν παραδόσεις σε διάφορες κοινωνίες, όπου όταν στήναμε το τραπέζι βάζαμε κι ένα άλλο πιάτο. Προσπαθήστε να το κάνετε το βράδυ όταν θα επιστρέψετε, να δείτε τις αντιδράσεις. Αυτό νομίζω που έχει σημασία είναι ότι σε φάση κρίσης αυτό το πιάτο αποκτάει μεγαλύτερη σημασία από το πιάτο που είναι μπροστά σας. Να θυμόμαστε λοιπόν ότι αυτά τα πιάτα που θα παραμείνουν κενά μπορεί να είναι ενδεικτικά του τι θα γίνει στο μέλλον. Μας συμβαίνει να έχουμε ανθρώπους που πεθαίνουν, να έχουμε δικούς μας που πεθαίνουν, λόγω ηλικίας, λόγω ασθένειας κτλ. Δε μιλάω αναγκαστικά στο πλαίσιο της εξάρτησης άρα μη μου το βάζετε εκεί, είμαστε σε πιο γενικό πλαίσιο. Ας πούμε ότι έχετε έναν παππού που συνήθως βάζει το πιάτο και επέμενε να το κάνει η γιαγιά. Μετά θα δείτε ότι όταν θα πεθάνει ο παππούς δε θα υπάρχει κανένας να επιμένει για το πιάτο. Σιγά-σιγά, αν νιώθετε την έννοια της παράδοσης, θα πείτε «βάλε το πιάτο και του παππού». Που δεν είναι του παππού, είναι αυτό που ήθελε να δίνει ο παππούς. Άμα έρθει πραγματικά κάποιος ο οποίος είναι φτωχός σ’ αυτή την οικογένεια, η οποία είναι ήδη προετοιμασμένη για να δεχτεί κάποιον, μπορεί και να ξαφνιαστεί, γιατί στην πραγματικότητα το αντικείμενο έχει γίνει κείμενο χωρίς υποκείμενο. Δηλαδή, βάζουν το πιάτο, αλλά δε πιστεύουν πραγματικά ότι θα υπάρχει κάποιος. Όσον αφορά το πιάτο, σας το λέω, επειδή το έζησα και στην Κύπρο με γυναίκες αγνοουμένων. Εκεί παίρνει μια άλλη διάσταση και βλέπετε μια γυναίκα που φοράει μαύρα και στο τραπέζι αφήνει πάλι ένα πιάτο, και ξέρετε όπως είναι λίγο πιο παραδοσιακό, βλέπετε αν το πιάτο είναι στην κεφαλή ή αν είναι αλλού. Ανάλογα με αυτό ξέρετε αν είναι για τον άνδρα ή για τα παιδιά. Έχετε φάει ποτέ σε σπίτι όπου να υπάρχει ένα κενό πιάτο για άλλον που δεν είναι το δικό σας; Ε αυτό είναι μια καλή προπόνηση. Γιατί το λέω αυτό; Γιατί ξαφνικά καταλαβαίνεις τι σημαίνει πόνος μέσα στη σιωπή. Δηλαδή η γυναίκα σε σερβίρει, δεν κάνει απολύτως τίποτα, δεν μιλάει για το πιάτο, δεν μιλάει για τη θέση, ενώ είναι πανταχού παρούσα η θέση αυτή και το πιάτο, και λες τώρα θα μιλήσουμε γι’ αυτό το θέμα ή δε θα μιλήσουμε; Απλώς, το δείχνει ότι υπάρχει. Οι κραυγές στον τομέα του πόνου είναι πάντα καλές. Γιατί υπάρχει μήνυμα. Είναι πιο σπάνιοι οι άνθρωποι που είναι ικανοί να ακούσουν τη σιωπή. Γιατί η σιωπή είναι αυτό που έχει μείνει στον άνθρωπο όταν έχει ξεπεράσει τα όρια του πόνου και δεν μπορεί καν να το εκφράσει. Έχει λοιπόν μεγάλη σημασία και ειδικά και ο ρόλος εδώ των ανθρώπων, και του Νίκου και του Μιχάλη, τους βάζω στο ίδιο πακέτο σήμερα - τον Μιχάλη βέβαια τον πιέζω περισσότερο γιατί γνωριζόμαστε- αλλά η ιδέα είναι ότι πρόσεχε, γιατί βοηθάς την βοήθεια. Αυτός που βοηθάει τον οδηγό του ασθενοφόρου πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός, γιατί άμα κάνει κάτι στραβό και μετά ο οδηγός είναι στο δρόμο… Για να το κάνω λίγο πιο απλό ας πούμε ότι είναι το συνεργείο του ασθενοφόρου. Είναι ένα αμάξι σαν όλα τα άλλα και λέτε εσείς «εντάξει, αφού είναι σοβαρός επαγγελματίας πρέπει να το προσέχει σαν όλα τα αμάξια». Εγώ λέω τώρα στον Μιχάλη «όχι, πρόσεχε, γιατί αυτό το αμάξι λειτουργεί πάντα σε ακραίες καταστάσεις, δεν πηγαίνει για βόλτα ποτέ, άρα άμα υπάρχει κάτι στη μηχανή ή στον κινητήρα, όπου να ’ναι, που να σε απασχολεί πες το». Δηλαδή ο άλλος, όταν θα το ζήσει, θα προσπαθεί να σώσει μια ζωή και θα πρέπει να προσπαθεί να σώσει και το αυτοκίνητο. Για μένα το θέμα της ευθύνης και της μετα-ευθύνης είναι πολύ σημαντικό. Δηλαδή ο διαχειριστής ενός νοσοκομείου δεν είναι απλώς ο διαχειριστής μιας επιχείρησης. Ενώ μοιάζει πάρα πολύ. Γιατί το θέμα είναι ότι η αξία παραμένει ο άνθρωπος κι όταν είναι ακραίες οι καταστάσεις δεν προλαβαίνουμε. Αυτό σας το λέω για το θέμα της προετοιμασίας.

Αδράνεια και απραξία - Δεν διαπραγματευόμαστε την ελληνική ΑΟΖ - Οι γενικόλογες δηλώσεις έχουν επιπτώσεις - Τα εθνικά θέματα

Αυτήν την περίοδο βλέπουμε μεγάλη αδράνεια και απραξία, λες και είναι όλοι σε φάση αναμονής. Πολλοί δεν έχουν ακόμα αντιληφθεί τι έγινε, τι γίνεται και τι θα γίνει. Άλλοι δεν περιμένουν τίποτα πια κι άλλοι περιμένουν τα πάντα. Το ερώτημα είναι γιατί να περιμένουμε; Πότε η αναμονή έκανε καλό στην πατρίδα μας; Πολύ απλά: ποτέ! Έχει λοιπόν σημασία να βγούμε από αυτήν την αδράνεια και την απραξία όχι μόνο για να λέμε ότι κάνουμε κινήσεις, αλλά για να δημιουργήσουμε ένα πλαίσιο δράσης με τις πράξεις μας. Υπάρχουν θέματα που είναι σημαντικά να σπρώξουμε, όπως είναι αυτό της Γενοκτονίας, της Ελληνικής ΑΟΖ, του Ελληνικού Ζεόλιθου, της Καινοτομίας, της εισαγωγής της σκακιστικής σκέψης στα σχολεία μας. Δεν είναι δυνατόν λοιπόν να περιμένουμε τα πάντα, ενώ ξέρουμε πού μπορούμε να προσφέρουμε. Υπάρχουν βέβαια κι άλλα πολλά παραδείγματα, όπως η επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, σημασία έχει ότι ο καθένας μπορεί να προσφέρει και να το συνειδητοποιήσει. Γιατί η απελευθέρωση αρχίζει από το μυαλό μας. Κι ένας λαός ελεύθερος δεν σταματά πάνω στα εμπόδια, κάνει υπερβάσεις για να δείξει το παράδειγμα. Έτσι αν ο καθένας έγραφε πάνω σ’ ένα χαρτί τα οράματά του κι εξέταζε στη συνέχεια τι κάνει για να γίνουν πραγματικότητα, τότε θα είχαμε όντως εξέλιξη, αφού η σκέψη μας θα είχε ανάδραση και ανατροφοδότηση, έτσι ώστε να περάσει στο στάδιο της ανέλιξης για να παράγει ένα έργο συνολικό, συλλογικό και ολιστικό, δίχως να περιμένει τίποτα από κανένα, αφού ο ρόλος του θα ήταν ξεκάθαρος πια.

http://www.lygeros.org/articles?n=18772&l=gr

Νίκος Λυγερός - Δεν διαπραγματευόμαστε την ελληνική ΑΟΖ

Δεν διαπραγματευόμαστε την ελληνική ΑΟΖ, ούτε ακούμε τα κούφια λόγια κάθε κυβέρνησης που καθυστερεί την ανακήρυξη και τις οριοθετήσεις μας, διότι πρόκειται για ένα εργαλείο απελευθέρωσης για την πατρίδα μας. Πρέπει λοιπόν ν’ αφήσουμε τις μικροπολιτικές και τις κομματικές προσεγγίσεις. Όσον αφορά στις ιδεολογίες του τύπου καπιταλισμού και κομματισμού, όχι μόνο μας αφήνουν αδιάφορους, αλλά θέλουμε να τις αποφύγουμε, διότι η ελληνική ΑΟΖ είναι κυριαρχικό δικαίωμα της πατρίδας μας, η οποία δεν καταπατά κανένα. Δεν μπορεί να έχουμε τη δεύτερη μεγαλύτερη ΑΟΖ της Μεσογείου και να κοιταζόμαστε ακόμα για να βρούμε έναν τρόπο σοβαρό να αντιμετωπίσουμε την οικονομική κρίση. Δεν μπορεί να έχουμε τέτοιες ποσότητες ορυκτού πλούτου και να σαλιαρίζουμε για μέτρα μιζέριας. Η ΑΟΖ δεν είναι μια άρνηση, αλλά μια στρατηγική εποικοδομητική λύση όχι μόνο για προσωρινά οικονομικά προβλήματα αλλά για τη δημιουργία της Ελλάδας του μέλλοντος κι όσες κυβερνήσεις και να χρειαστούν για να γίνει κατανοητό από όλες εκ των υστέρων, εμείς θα είμαστε εδώ για να λέμε τα ίδια με τον ίδιο τρόπο ακάθεκτα κι ασταμάτητα, διότι υποστηρίζουμε το δίκαιο και τίποτα άλλο. Η ελληνική ΑΟΖ είναι η μόνη δυνατότητα που έχουμε για την ανάκαμψη και αυτό είναι γνωστό σε όλο και περισσότερους δικούς μας κι αν υπάρχουν ραγιάδες που φοβούνται και τη σκιά τους, δεν πειράζει, θα συνεχίσουμε το έργο και για αυτούς, διότι είμαστε του Ελληνισμού και δεν σταματούμε σε τέτοια εμπόδια, γιατί επιλέξαμε να είμαστε ελεύθεροι.

http://www.lygeros.org/articles?n=18779&l=gr

Νίκος Λυγερός - Οι γενικόλογες δηλώσεις έχουν επιπτώσεις

Υπάρχουν άτομα που πιστεύουν ότι μπορούν να κάνουν γενικόλογες δηλώσεις δίχως να έχουν κανένα κόστος. Με αυτόν τον τρόπο, θεωρούν ότι ο λαϊκισμός δεν έχει όρια όσο είναι αποτελεσματικός. Το πρόβλημα όμως υπάρχει και είναι μάλιστα σοβαρό όταν είναι ειδικοί που ακούν αυτές τις δηλώσεις. Τώρα έχουμε ένα χειροπιαστό παράδειγμα με τους υδρογονάνθρακες. Όταν κάποιος δηλώνει ότι δεν θα αγγίξει ένα μικρό διαγωνισμό για τρία οικόπεδα θαλάσσια και μη, ενώ θα αλλάξει τον επίσημο μεγάλο διαγωνισμό για τα είκοσι θαλάσσια οικόπεδα της ελληνικής ΑΟΖ, για να μπορέσει να στριμώξει τους ξένους επενδυτές, δίνει την εντύπωση ότι δεν θα υπάρχει κανένα κόστος. Έχει λοιπόν ενδιαφέρον να αναλύσουμε τι έγινε με τον μικρό διαγωνισμό. Τα δεδομένα είναι απλά. Μόνο και μόνο οι δηλώσεις έφτασαν για να φύγουν τελικά όλες οι ξένες εταιρείες από τον διαγωνισμό. Πιο συγκεκριμένα, από τον διαγωνισμό έφυγε η ιταλική Enel, η αγγλοολλανδική Shell, η γαλλική Total και η ισπανική Repsol. Έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι είναι όλες ευρωπαϊκές εταιρείες. Πάντως ο διαγωνισμός δεν έχει πια ξένους υποψήφιους και αυτό από μόνο του κοστίζει στην Ελλάδα. Πρέπει αυτό το θέμα να γίνει απολύτως κατανοητό από όλους. Γιατί όσοι πιστεύουν ότι θα πιέσουν τους ξένους προς όφελός μας, τι θα κάνουν τώρα που δεν είναι καν υποψήφιοι. Όμως το πιο σοβαρό πρόβλημα είναι ο μεγάλος μας διαγωνισμός για τα είκοσι θαλάσσια οικόπεδα, διότι πρέπει να έχουμε μεγάλες υποψηφιότητες αν θέλουμε πραγματικά να αξιοποιήσουμε την ελληνική ΑΟΖ και σε αυτό το πλαίσιο να παίξουμε ένα σημαντικό ρόλο για την Ελλάδα, για το εργατικό δυναμικό, για την οικονομία μας. Γι’ αυτόν το λόγο χρειάζεται υψηλή στρατηγική.

http://www.lygeros.org/articles.php?n=18771&l=gr

Νίκος Λυγερός - Τα εθνικά θέματα

Τα εθνικά θέματα δεν είναι απλώς για λόγους, ειδικά αν είναι πολιτικοί. Τα εθνικά θέματα θέλουν πράξεις, όχι λόγω εθνικισμού, αλλά ανθρωπιάς, διότι υπάρχουν άνθρωποι που υποφέρουν, γιατί η κοινωνία τούς ξέχασε, ενώ ανήκουν στο έθνος και στην ιστορίας μας, ενώ η γη τους είναι κατεχόμενη από τη βαρβαρότητα. Κι αν μερικοί από τους δικούς μας επέλεξαν να ζήσουν ευτυχισμένοι μέσα στη λήθη, αυτό δεν ισχύει για τον Ελληνισμό, που δεν αφήνει κανέναν πίσω. Γι’ αυτόν το λόγο, δεν μας εντυπωσιάζουν οι ομιλίες, αφού ξέρουμε τη συνέχεια. Παρακολουθούμε το έργο και ακολουθούμε τους ανθρώπους. Δεν πιστεύουμε στους θεσμούς, που απλώς κοιτάζουν την πραγματικότητα, χωρίς να παράγουν κανένα έργο, γιατί θεωρούν ότι είναι αδύνατο. Αφού δεν γνωρίζουν μετά από τόσους αιώνες ότι μόνο οι ουτοπίες δημιουργούν πραγματικότητες. Κατά συνέπεια, δεν ακούμε τίποτα, μόνο βλέπουμε την αλήθεια στις πράξεις. Με αυτά τα κριτήρια πορευόμαστε, γιατί είμαστε η συνέχεια της Επανάστασης, γιατί η επέτειος δεν είναι μόνο συμβολική για μας. Και οι ήρωες δεν είναι μόνο μερικές σειρές στα βιβλία ιστορίας, αλλά παραδείγματα για τη ζωή μας, που δεν είναι μόνο ύπαρξη, γιατί έχουμε αποβάλει τα κοινωνικά απόβλητα που καθυστερούν την ανέλιξη των ανθρώπων, ενώ αυτή είναι απαραίτητη για την Ανθρωπότητα και τον Χρόνο. Σε αυτό το πλαίσιο κινείται ο Ελληνισμός κι όχι στα λόγια που δεν αγγίζουν ούτε τους μαθητές, ούτε τους ψηφοφόρους.

Νίκος Λυγερός - Μαθαίνω πώς να μαθαίνω

Η διάλεξη του Νίκου Λυγερού με θέμα: "Μαθαίνω πώς να μαθαίνω" στο Κέντρο Ξένων Γλωσσών Σεβαστουπόλεως 63, Αμπελόκηποι, 115 26, Αθήνα. Τετάρτη 4 Φεβρουαρίου 2015.

Η διάλεξη του Νίκου Λυγερού με θέμα: "Μαθαίνω πώς να μαθαίνω". Παπαδοπούλου - ELANDER, Αθήνα. Πέμπτη 18 Σεπτεμβρίου 2014, ώρα: 18.00.

Η διάλεξη του Νίκου Λυγερού με θέμα: "Μαθαίνω πώς να μαθαίνω" στο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Σερρών Κωνσταντίνος Καραμανλής. 29/05/2013.

Νίκος Λυγερός - Ανθρώπινες σχέσεις και θεωρία παιγνίων

Η διάλεξη του Νίκου Λυγερού με θέμα: "Ανθρώπινες σχέσεις και θεωρία παιγνίων" στο Πνευματικό κέντρο του Δήμου Χαΐδαρίου, Κολοκοτρώνη 36. Τρίτη 3 Φεβρουαρίου 2015.

Μέρος Α'

Μέρος Β'

Η σημασία των θαλάσσιων οικοπέδων - Μη μου τα θαλάσσια οικόπεδα τάραττε - Η ανάδειξη της ελληνικής ΑΟΖ

Η σημασία των θαλάσσιων οικοπέδων της ελληνικής και της κυπριακής ΑΟΖ δεν είναι μόνο και μόνο οικονομική, όπως θέλουν να πιστεύουν μερικοί. Τα θαλάσσια οικόπεδα είναι ένας άμεσος τρόπος να ενισχύσουμε την ΑΟΖ μας, δηλαδή τα κυριαρχικά μας δικαιώματα, αφού μέσω αυτών διαμορφώνουμε μια γεωστρατηγική σκακιέρα που μας δίνει νέες δυνατότητες και προοπτικές για τα εθνικά μας θέματα. Η ΑΟΖ δεν είναι ένα ζήτημα ούτε για την Ελλάδα, ούτε για την Κύπρο, αλλά ένα δικαίωμα το οποίο αποτελεί την αιχμή του δόρατος για τον Ελληνισμό που ξέρει τι σημαίνει επί της ουσίας θαλασσοστρατηγική. Δεν μπορούμε λοιπόν να εκφυλίζουμε όλο το θέμα της ΑΟΖ σε μια απλή οικονομική παράμετρο, ούτε για την Ελλάδα, ούτε για την Κύπρο. Έτσι και τα θαλάσσια οικόπεδα δεν είναι απλώς εν δυνάμει συμβόλαια. Διότι αυτές οι συμφωνίες αλλάζουν το status της περιοχής, αφού αναβαθμίζεται μόνο και μόνο από την παρουσία του εταίρου. Στην περίπτωση της Ελλάδας τα είκοσι θαλάσσια οικόπεδα της ΑΟΖ έχουν δημοσιευτεί στην επίσημη εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και είναι αναγνωρισμένα ως ελληνικά από τα 28 κράτη- μέλη, πράγμα το οποίο προσφέρει κύρος στην πατρίδα μας όταν πρόκειται να κάνουμε διεθνείς διαπραγματεύσεις και συμφωνίες. Με αυτόν τον τρόπο αποδεικνύουμε ότι έχουμε μια ισχυρή θέση στο Ιόνιο, στην Πελοπόννησο και Νότια της Κρήτης κι έτσι αναδεικνύουμε και την υψηλή μας στρατηγική στην Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο. Κατά συνέπεια, ακόμα κι αν έχουμε αλλάξει κομματικά δεδομένα σε εθνικό επίπεδο πρέπει να είμαστε συνεπείς και να συνεχίσουμε το απαραίτητο έργο για την πατρίδα μας. Αυτή η συνέπεια θα φανεί κι από τις αποφάσεις μας σε διεθνές επίπεδο, όσον αφορά στα είκοσι θαλάσσια οικόπεδα, αλλά γενικότερα στο θέμα της αξιοποίησης της ελληνικής ΑΟΖ, όπου ακολουθούμε το παράδειγμα της Κύπρου δίχως πια άλλες καθυστερήσεις και γραφειοκρατικά εμπόδια.

http://lygeros.org/articles?n=18606&l=gr

Νίκος Λυγερός - Μη μου τα θαλάσσια οικόπεδα τάραττε

Τα είκοσι θαλάσσια οικόπεδα της ελληνικής ΑΟΖ είναι μία καινοτομία από την ύπαρξή τους και μόνο. Διότι είναι δύσκολο να διανοηθεί κανείς ότι η Ελλάδα διαθέτει αυτά τα θαλάσσια οικόπεδα δίχως να έχει ακόμα ΑΟΖ de jure κι όμως τα κατάφερε και είναι αναγνωρισμένα από τα 28 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως ελληνικά. Γι’ αυτόν το λόγο πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί στις δηλώσεις μας, αφού αφορά μάλιστα και διεθνή διαγωνισμό αδειοδότησης από τον οποίο αναμένουμε μεγάλες υποψηφιότητες από τις πετρελαϊκές εταιρείες ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που έγινε και στην Κύπρο. Στο ενδιάμεσο υπάρχει βέβαια κι άλλος διαγωνισμός για τις περιοχές Ιωαννίνων, Πατραϊκού και Κατάκολο μόνο που αυτές δεν έχουν καθόλου γεωπολιτικές διαστάσεις, αφού δεν ανήκουν στην ελληνική ΑΟΖ, ενώ τα είκοσι θαλάσσια οικόπεδα όχι μόνο βρίσκονται στην ελληνική ΑΟΖ, αλλά πολλά από αυτά αγγίζουν τη μέση γραμμή με την Αλβανία, την Ιταλία και τη Λιβύη. Μάλιστα μερικά από αυτά βρίσκονται στα FIR Tirana, Brindizi, Roma, Malta, Tripoli, Cairo και αυτό δείχνει και την εμβέλειά τους όχι μόνο ως επιφάνεια, αλλά και ως θέση στη γεωπολιτική σκακιέρα. Έτσι το να δηλώνουμε ότι θα αγγίξουμε αυτά τα 20 άμεσα ή έμμεσα μέσω μιας επανεξέτασης που ουσιαστικά σημαίνει μια ακύρωση δεν είναι μόνο απαράδεκτο για την όλη προσπάθεια, αλλά και επικίνδυνο για την πατρίδα μας. Διότι αυτά συνδέονται ήδη με το μέλλον της Ελλάδας, αφού αξιοποιούν το απέραντο γαλάζιο που διαθέτουμε λόγω της ελληνικής ΑΟΖ μας.

http://lygeros.org/articles?n=18704&l=gr

Νίκος Λυγερός - Η ανάδειξη της ελληνικής ΑΟΖ

Η ανάδειξη της αξίας της ελληνικής ΑΟΖ γίνεται μέσω των είκοσι θαλάσσιων οικοπέδων, είναι λοιπόν τεράστιας σημασίας το τι γίνεται με αυτά, αφού τηρούν τα γεωπολιτικά κριτήρια της συνεκτικότητας, του μεγέθους και του αγγίγματος της μέσης γραμμής αλλά και τα γεωοικονομικά κριτήρια των σεισμικών ερευνών, των κοιτασμάτων – στόχων, της τάξης, της γεωλογίας και των μαθηματικών. Επίσης καθώς τα είκοσι θαλάσσια οικόπεδα έχουν εκδοθεί στην επίσημη εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δίνουν τη δυνατότητα της υλοποίησης και της ελληνικής ΑΟΖ, αλλιώς δίχως αυτά θα βρισκόμασταν αποκλειστικά στο πλαίσιο των διεθνών χωρικών υδάτων, πράγμα το οποίο αποκλείει την αξιοποίηση. Επίσης με τα θαλάσσια οικόπεδα που αγγίζουν την μέση γραμμή, μπορούμε να ενισχύσουμε και το πλαίσιο των διαπραγματεύσεων των οριοθετήσεων με την Αλβανία, την Ιταλία και τη Λιβύη. Δεν είναι λοιπόν το πρέπον να διαμορφώσουμε ένα τόσο αποτελεσματικό πεδίο δράσης με προτάσεις για τροποποιήσεις των κριτηρίων των κειμένων των συμβολαίων. Οι υποψηφιότητες υπάρχουν ήδη κι έχουν εκδηλωθεί συγκεκριμένα και πρακτικά με την αγορά των σεισμικών χαρτών που έχουμε εκδώσει μέσω της συμφωνίας με την νορβηγική εταιρεία PGS. Κατά συνέπεια, η αρχή του διαγωνισμού στις 13 Νοεμβρίου 2014 δεν είναι θεωρητική, αλλά φέρνει ήδη απολαβές στην πατρίδα μας μέσω χαρτών. Στη συνέχεια, με την υπογραφή του συμβολαίου κάθε εταιρεία ή κοινοπραξία πρέπει να καταβάλει το ποσό του bonus υπογραφής με το οποίο η Κύπρος έλαβε 48 εκατομμύρια Ευρώ για τα θαλάσσια οικόπεδα 10 και 11 από την Total και 150 εκατομμύρια Ευρώ για τα 2, 3 και 9 από την κοινοπραξία ENI - Kogas.