Πολύπλοκο - Περίπλοκο

Όταν αναφερόμαστε στα πολύπλοκα συστήματα, δεν πρέπει να έχουμε ως μοντέλο μια γραμμική ιεραρχία που αρχίζει από το απλό και οδηγείται στο πολύπλοκο με την αύξηση των παραμέτρων και των βαθμών ελευθερίας. Η σωστή αντίληψη του πολύπλοκου συστήματος απαιτεί την ετυμολογική ανάλυση των λέξεων complex (αγγλικά), complexe (γαλλικά), Komplex (γερμανικά) που προέρχονται όλες από τα λατινικά cum και plexus, δηλαδή δεμένο με. Άρα η σωστή μετάφραση της έννοιας αυτής είναι το σύμπλεγμα. Η γνωστική εξήγηση είναι βέβαια ακόμα πιο ισχυρή εφόσον η ουσιαστική διαφορά προέρχεται από τη διασύνδεση των στοιχείων του συστήματος. Τα στοιχεία δεν έχουν μόνο σχέσεις όπως στη θεωρία σχέσεων ή στη θεωρία γραφημάτων, έχουν δεσμά που δημιουργούν μια δομή. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό αυτής της δομής είναι ότι είναι κρίσιμη. Με άλλα λόγια, αποτελεί αντιπαράδειγμα της προσέγγισης του reductionism. Δεν μπορούμε να σπάσουμε τη δομή για να την αναλύσουμε δίχως να σπάσουμε όλο το σύστημα, δηλαδή το σύστημα ως οντότητα είναι μία ολότητα που δεν επιμερίζεται. Κατά συνέπεια η θεωρία πολύπλοκων συστημάτων είναι πολυθεματική και διατμηματική για να ανταπεξέλθει στην ποικιλία των μορφών. Επιπλέον δεν στηρίζεται στην απόλυτη αιτιοκρατία. Έχει ενσωματώσει στη δομή τα συμπεράσματα του Wiener εξ ορισμού αλλά όχι μόνο. Διότι ακολουθεί τα νοητικά σχήματα που ανέδειξαν ο Gödel , ο Turing και ο Shannon. Τα πολύπλοκα συστήματα είναι πάντα περίπλοκα, όμως το αντίθετο δεν ισχύει. Αυτή η ασυμμετρία είναι καθοριστική για τη θεωρία και προκαλεί μια διαχωριστική γραμμή και μια αλλαγή φάσης. Η συσσώρευση στοιχείων διαμορφώνει το πλαίσιο και δημιουργεί μια αυτο-οργάνωση που βασίζεται πάνω σ' ένα συντονισμό θέσεων και δράσεων. Ενώ η ύπαρξη των στοιχείων είναι τοπική, η πολυμετωπική τους δράση μετατρέπει το σύστημα σε ολικό σύστημα. Συνεπάγεται ότι η μερική γνώση του συστήματος δεν επαρκεί για την κατανόηση του συστήματος. Υπάρχουν και πολλαπλές δομές σε διάφορες χρονικές και χωρικές κλίμακες. Αυτό δίνει τη δυνατότητα ύπαρξης ενός συναγωνιστικού πλαισίου όπου διάφοροι ελκυστές ελέγχουν την όλη κατάσταση, η οποία όμως μπορεί να γίνει και χαοτική. Συνεπώς το σύστημα παρουσιάζεται, ειδικά όταν είναι πολύπλοκο, ως μια ευσταθής και μη ισορροπία μεταξύ διάφορων εσωτερικών συμπεριφορών. Με αυτήν την έννοια, η ιδέα του Brooks αποκτά ένα φυσιολογικό χαρακτήρα εφόσον ο κόσμος είναι το ίδιο του μοντέλο. Και είναι αναμενόμενο να υπάρχει μια γενικευμένη χρήση της θεωρίας παιγνίων και της θεωρίας αγορών. Η δυναμική του όλου συστήματος δεν μπορεί πια να είναι γραμμική και αποκτά αναπόφευκτα ιδιότητες της μορφοκλασματικής ανάλυσης. Το πρόβλημα είναι λοιπόν η εξέλιξη του συστήματος ενώ δεν υπάρχουν πια αιτιοκρατικές αρχές. Η συνεχής εξέλιξη δεν μπορεί να εκφραστεί μέσω των αρχικών συνθηκών. Τα νοητικά σχήματα με τους βαθμούς ελευθερίας προκαλούν όχι μόνο αβεβαιότητες αλλά και δημιουργικές δυνατότητες. Γι' αυτόν τον λόγο, η θεωρία πολύπλοκων συστημάτων είναι η μόνη που μπορεί ν' ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της μοντελοποίησης της πραγματικότητας.

Το απλό είναι πολύπλοκο

Το απλό είναι πολύπλοκο

γιατί εμπεριέχει μέσα του

μία ολόκληρη δομή

κι αν δεν το συνειδητοποιήσεις

τότε γίνεται περίπλοκο

διότι χάνεσαι στο λαβύρινθο

που δεν έχεις δει

πώς δημιουργήθηκε

έτσι αντί να 'ναι απλώς

μία λέξη μόνο

όταν θα τον δεις

από μέσα κι εσύ

θα δεις τότε μόνο

τους τοίχους και τα όρια

ενώ είναι μονοπάτι

σε μία δομή

διαδρομή νοητική

που δεν κρύβεται

αλλά κρύβεται

από τις γωνίες

που δεν πρόσεξες

την ώρα της ανάλυσης

γιατί δεν είναι

το όλον.

Το διαχρονικό στοιχείο

Το διαχρονικό στοιχείο

είναι από τα χαρακτηριστικά

της Ανθρωπότητας

κι αν κάποιος το βγάλει

τότε έχουμε εκφυλισμό

της όλης δομής

γιατί η κοινωνία

δεν έχει χρόνο

γι’ αυτό κοιτάζει

κάθε μέρα τον καιρό

κι αν το σκεφτείς

το ίδιο συμβαίνει

και με τις σχέσεις

γιατί άμα δεν έχεις

χάσει χρόνο με αυτές

τότε δεν έχουν διάρκεια

και τελειώνουν την ημέρα

ή κάποια νύχτα

δεν έχει σημασία

διότι είναι αναμενόμενο

αφού δεν έχουν μέλλον

εφόσον δεν απέκτησαν

ποτέ παρελθόν λόγω του χρόνου.

Στρατηγικό vs Φυσιολογικό | Για να κερδίσω πρέπει να χάσω χρόνο

Έχουμε τέσσερα άτομα, μια γέφυρα, είναι νύχτα και έχουν μόνο ένα φακό--πρέπει να περάσουν και οι 4 απέναντι, 2 την φορά ενώ πάντα επιστρέφει ένας, αυτός που κουβαλά τον φακό. Η γέφυρα αντέχει βάρος το πολύ δυο ατόμων. 

Χρόνος διάσχισης της γέφυρας:

Ο Α 1 λεπτό, ο Β 2 λεπτά, ο Γ 5 λεπτά και ο Δ χρειάζεται 10 λεπτά.

Η λύση του προβλήματος είναι πολύ απλή, να περάσουν όλοι απέναντι. 

Όπως είναι λογικό όταν δύο άτομα διασχίζουν τη γέφυρα, πηγαίνουν με τη ταχύτητα του βραδύτερου. Κρατιούνται από το χέρι και πηγαίνουν με τον βηματισμό του πιο αργού. 

Η φυσιολογική λύση που θα ακολουθήσουν οι περισσότεροι είναι:

Να πάει ο Α με τον Β (οι πιο γρήγοροι), να γυρίσει ο Α (ο πιο γρήγορος), μετά:

ο Α με τον Γ, να γυρίσει ο Α—και τέλος ο Α με τον Δ.

Α + Β -> 2 λεπτά

Α <- 1 λεπτά

Α + Γ -> 5 λεπτά

Α <- 1 λεπτά

Α + Δ -> 10 λεπτά

Συνολικός Χρόνος: 19 λεπτά

Οι περισσότεροι είναι πεπεισμένοι ότι είναι η μοναδική ορθή λύση.

Όταν έχουμε μια ομάδα/σύνολο πολλές φορές κοιτάζουμε τα ισχυρά στοιχεία και αγνοούμε τα καθυστερημένα. Όταν όμως όλη η ομάδα πρέπει να πάει ‘απέναντι’, ο στρατηγικός στόχος δεν είναι ο στόχος όπως νομίζουμε με μια κλασική προσέγγιση. Ο ιδέα είναι να εντοπίσουμε τα εμπόδια, να τα ξεπεράσουμε και να δούμε πιο στόχο μπορούμε να πετύχουμε.

Έτσι, η σημαντική λύση που κάποιοι το θεωρούν ηλίθιο, εμπεριέχει το: 

Γ + Δ -> που στην καλύτερη περίπτωση έχουμε χάσει ήδη 15 λεπτά ενώ στην περίπτωση που γυρίσει το φακό ο Δ, έχουμε χάσει 20 λεπτά.

Αυτή η κίνηση δεν είναι η αρχική, είναι όμως μια στρατηγική κίνηση στην επίλυση του προβλήματος. 

Ο Γ και ο Δ είναι οι πιο αργοί. Άρα όταν βάζουμε τους πιο αργούς μαζί, ο αργότερος απορροφά τον λιγότερο αργότερο. Αυτό ουσιαστικά μας επιτρέπει να κερδίσουμε 5 λεπτά, αλλά για να κερδίσουμε αυτά τα λεπτά, πρέπει να επενδύσουμε—πρέπει να χάσουμε κάτι…

Στρατηγική κατασκευή λύσης

Εφόσον κάποια στιγμή υπάρχει η κίνηση: 

Γ + Δ ->

πρέπει μετά να υπάρχει κάποιος να επιστρέψει τον φακό, δηλ:

Γ + Δ ->

? <-

επίσης αυτό σημαίνει και το προφανές ότι ο Γ και ο Δ δεν έχουν περάσει τη γέφυρα. Άρα στην προηγούμενη κίνηση έχει πάει κάποιος άλλος.

? ->

Γ + Δ ->

? <-

Για να έχει πάει όμως κάποιος απέναντι, τότε κάποιος άλλος έχει επιστρέψει:

? ->

? <-

Γ + Δ ->

? <-

Τώρα παίρνουμε το ακόλουθο παράδειγμα, όπου κάνουμε τις αντικαταστάσεις

? ->

? <-

Γ + Δ ->

? <-

Α + Β ->

Β <- εφόσον επιστρέφει ο Β ο Α έχει περάσει 

Γ + Δ ->

? <- εδώ μπορεί να επιστρέψει πίσω ο Α

Αρά η τελική λύση είναι:

Α + Β -> 2

Β <- 2

Γ + Δ -> 10

Α <- 1

Α + Β -> 2

Συνολικός Χρόνος: 17 λεπτά

Θέλοντας να κερδίσω θεωρητικά 5 λεπτά, ο όποιος είναι ένας ανύπαρκτος στόχος—στην πραγματικότητα θα επενδύσω 2 λεπτά, επειδή έχω επενδύσει 3 λεπτά για να κερδίσω 5.

Περίπτωση προβλήματος ως δομικό στοιχείο. Εξετάζουμε το πρόβλημα και εντοπίζουμε τα δομικά στοιχεία που λειτουργούν ή δυσλειτουργούν. 

Ο στόχος, δηλαδή να περάσουν όλοι απέναντι. Αυτός ο στόχος δεν βοηθάει στο να βρούμε την δεύτερη λύση, γιατί είναι ο ίδιος στόχος και για την πρώτη. Αν όμως εντοπίσετε τα προβλήματα τότε το πρόβλημα της κίνησης Γ + Δ, σας βοηθάει να λύσετε αποτελεσματικά το όλο πλαίσιο.

Ολιστική σκέψη: Μπορεί να έχετε αποτελέσματα τα οποία έγιναν χωρίς να υπάρχει εντολή

Μπαίνουμε σ' ένα πλαίσιο ολιστικό το οποίο επιτρέπει ιδιότητες που δεν μπορούμε να φανταστούμε. Δεν είναι μόνο εσωτερικές οι πράξεις, δεν έχουμε μόνο μια ομάδα, αλλά έχουμε και εξωτερικές πράξεις.

Ένα παράδειγμα αφαιρετικό που αποδεικνύει ότι μερικές έννοιες δεν είναι μόνο επιφαινόμενα, αλλά προέρχονται από τον ολιστικό χαρακτήρα: μελών, συνόλου, μιας πράξης και κανόνα.

Φανταστείτε ότι έχετε ρομποτάκια τα οποία όταν ένα ρομπότ βλέπει ένα σκουπιδάκι -το σπρώχνει. Όταν βλέπει δυο σκουπιδάκια, τα σπρώχνει. Όταν βλέπει τρία, σταματάει. Τα ρομπότ κινούνται ελευθέρα, απλά ακολουθούν αυτούς τους κανόνες.

Αν πάρουμε ένα μεγάλο τραπέζι και πετάξουμε τυχαία σκουπιδάκια και ρομποτάκια αφήνοντάς τα να εξελιχθούν, θα παρατηρήσουμε ότι όλα τα ρομπότ θα βάλουν τα σκουπίδια στο κέντρο του τραπεζιού σχηματίζοντας έναν κύκλο.

- Ποιο από τα ρομποτάκια ξέρει τι είναι ο κύκλος; 

Κανένα.

- Υπάρχει κάποιος που είπε σε κάποιο ρομπότ να κάνει κύκλο; 

Όχι, κανένας.

Αποτέλεσμα ολιστική σκέψης: μπορεί να έχετε αποτελέσματα τα οποία έγιναν χωρίς να υπάρχει εντολή.

Αν βάλετε όλα τα σκουπιδάκια σε ένα τετράγωνο χώρο, τα ρομποτάκια θα αφήσει το σκουπίδι εκεί που είναι. Μόλις θα προσπαθήσει να σπρώξει το σκουπίδι, θα δει ότι είναι δίπλα από άλλο δύο, επομένως θα το αφήσει επί τόπου.

Επομένως οι κανόνες δεν αρκούν.