Τα συμπτώματα της διαφθοράς [Νίτσε]

Παρατηρήστε τά συμπτώματα αυτών των κοινωνικών περιστάσεων, πού είναι απαραίτητα κάπου - κάπου, καί πού τά ονομάζουν «διαφθορά». ’Από τη στιγμή πού εισχωρεί κάπου ή διαφθορά, βλέπεις νά βασιλεύει μια πολλαπλή δεισιδαιμονία πού απέναντι της ή πίστη πού έχει υιοθετήσει γενικά ο λαός, έξασθενίζει καί γίνεται ανίκανη : γιατί ή δεισιδαιμονία είναι ενας ελεύθερος στοχασμός δεύτερης τάξεως, "Όποιος τού παραδίνεται διαλέγει ώρισμένα σχήματα, ώρισμένες φόρμουλες πού του αρέσουν. Δίνει στον εαυτό τον το δικαίωμα νά διαλέγει· Ό προληπτικός εχει κάτι το πιο «προσωπικό» από τον πιστό. Προληπτική κοινωνία θά είναι εκείνη όπου θά βρίσκουμε κιόλας πολλά ατομα κα'ι πολλή ευχαρίστηση γιά κάθε τί το ατομικά. ’Απ’ αυτή τήν άποψη ή δεισιδαιμονία δείχνει πάντα μια πρόοδο απέναντι στήν πίστη, έκδηλώνει πώς ή νόηση απελευθερώνεται καί απαιτεί τά δικαιώματά της. Τότε οΐ οπαδοί τής παλιάς θρησκείας καί τής παλιάς θρησκευτικότητας παραπονιούνται δτι υπάρχει διαφθορά — μά αυτοί ακριβώς προσδιορίζανε ώς τά τώρα τή χρήση της στον τρόπο πού εκφράζονται καί πού έδωσαν στή δεισιδαιμονία τήν καΐκή της φήμη, ακόμα καί στούς κύκλους, των πιο ελεύθερων πνευμάτων. Άς μάθουμε, λοιπόν, πώς ή δεισιδαιμονία είναι σύμπτωμα τής χειραφέτησης.

Ακόμα κατηγορούνε γιά χαλάρωση τήν κοινωνία εκείνη όπου έγκατασταίνεται ή διαφθορά: πραγματικά, το γόητρο τού πολέμου και τού πολεμικού ενθουσιασμού παθαίνουν φανερή πτώση», στήν κοινωνία αυτή, ποθούν τις διασκεδάσεις τής ζωής μέ το ίδιο πάθος πού επιδιώκανε άλλοτε τις στρατιωτικές ή τις γυμναστικές τιμές·  Αλλά οΐ παρατηρητές αμελούν γενικά νά παρατηρήσουν πώς εκείνη, ή παλιά δραστηριότητα, εκείνο τό παλιό πάθος του έθνους πού φανέρωναν μέ τόσο πομπόίδικο τρόπου, μεταμορφώθηκε ·σέ απειρα ιδιωτικά πάθη: καί απ’ αυτό δεν εκανε άλλο παρά νά γίνει λιγώτερο φανερό. Τι λέω ; είναι πιθανό, μάλιστα, πώς, στήν κατάσταση τής «διαφθοράς», τό έθνος στο έξης ξοδεύει μιά δύναμη, μιά βιαιότητα ενέργειας πολύ μεγαλύτερη από κάθε αλλη φορά, καί πώς τό άτομο ξοδιάζει αύτή; τήν ενέργεια πολύ πιο σπάταλα άπ’ όσο μπο,ραύισε πρωτύτερα, τότε πού ακόμα δεν ήταν άρικετά πλούσιο! Στις εποχές, λοιπόν, ακριβώς τής «χαλάρωσης», τρέχει ή τραγωδία στούς δρόμους καί στά σπίτια, καί βλέπουμε νά γεννιέται ο μεγάλος έρωτας, τό μεγάλο μίσος, καί ή φλόγα τής γνώσης αναπηδάει πυρωμένη πρός τον ουρανό·

Τρίτο: Ισχυρίζονται πώς, επειδή, μέ κάποιο τρόπο συμψηφίζουν την κατηγορία τής δεισιδαιμονίας και τής χαλάρωσης πού μπορούν νά προκαλέσουν στις εποχές τής διαφθοράς, τά ήθη, γίνονται ήπιώτερα σ’ αυτές τις περιόδους, πώς ή σκληρότητα ελαττώνεται σημαντικά σέ σχέση μέ τις προηγούμενες εποχές, πού είχαν πιόιτερη πίστη, καί δύναμη. Δεν θά μπορούσα νά υπογράψω σ’ αυτό το έγκοομιο, οπως δεν υπόγραψα καί στήν προηγούμενη μομφή: το μόνο πού παραδέχομαι, είναι πώς ή σκληρότητα 'σταθεροποιείται, καί πώς το καινούργιο γούστο άπεχθάνεται τις παλιές της μορφές, αλλά, από την άλλη μεριά, ή τέχνη του νά πληγώνουμε, νά βασανίζουμε μέ το λόγο ή μέ τη ματιά, φθάνουν, στις εποχές τής διαφθοράς, στην ύπέρτατη τελειοποίησή τους, τότε μονάχα γεννιούνται ή πονηριά καί ή ευχαρίστηση τού νά εΐμαστε καικοί. Οι άνθρωποι τών διεφθαρμένων εποχών είναι πνευματώδεις, συκοφάντες και ξέρουν, ακόμα, πώς γίνεται πιστευτό ό,τι είναι καλά είπομένο.

Τέταρτο, όταν «διαφθείρονται τά ήθη», είναι ή στιγμή όπου ξεπετιούνται εκείνα τά όντα πού ονομάζονται «τύραννοι»: είναι οί προάγγελοι, είναι, ας πούμε, οι πρώιμοι προπομποί τού άτομο υ· Άλλη μιά στιγμή ύπομονή, κι’ αυτό το φρούτο θά κρεμαστεί επιτέλους, ώριμο καί χρυσωπό, στο δέντρο ένδς λαού' μόνο γι’ αυτόν υπάρχει αύτο το δέντρο! Σάν φτάνει στο απόγειο ή αποσύνθεση, οπως κι’ ο αγώνας τών κάθε λογής τυράννων, βλέπουμε πάντα νάρχεται ο Καίσαρας, ο όριστικός τύραννος πού καταφέρνει τή χαριστική βολή στον εξαισθενισμένο αγώνα αυτών πού ανταγωνίζονται γιά τήν υπεροχή* βάζοντας τήν κόπωση νά δουλέψει γιά λογαριασμό του. Καί σάν έρχεται, το άτομο, γενικά, βρίσκεται στή στιγμή τής τέλειας ωριμότητάς του,και ο «πολιτισμός», κατά συνέπεια, στο ζενίθ τής γονιμότητάς του... μά αύτο δέ γίνεται χάρη σ’ αυτόν, άπο το γεγονός δηλαδή τού τυράννου, μ’ όλο πού τούς πολύ καλλιεργημένους ανθρώπους αρέσει νά κολακεύουν τον Καίσαρα λέγοντας πώς είναι εργο του. Ή αλήθεια είναι πώς χρειάζονται εξωτερική γαλήνη γιατί έχουν μέσα τους τήν ανησυχία τους, γιατί ή δουλειά τους είναι εσωτερικό πραγμα. 

Είναι ή μεγάλη στιγμή τής προδοσίας, τού ευδιάφθορου: γιατί, ή άγάπη γιά το φρεσκοανακαλυπτόμενο εγώ είναι τότε πολύ πιο ισχυρή άπο τήν αγάπη γιά τήν «πατρίδα», πού είναι παλιά καί φθαρμένη, έννοια, θαμμένη κάτω άπο λεξιλογικές υπερβολές, καί ή άνάγκη νά εξασφαλιστούν απέναντι στις φοβερές ιδιοτροπίες τής τύχης, ανοίγει ακόμα καί τά πιο ευγενικά χέρια άπο τή στιγμή πού βρίσκεται ένας πλούσιος καί ισχυρός άνθρωπος έτοιμος νά ρίξει μέσα χρυσάφι. Το μέλλον είναι τόσο αβέβαιο πού οί άνθρωποι ζοΰνε μέρα μέ τή μέρα, κι’ ,αύτήι ή ψυχική; καττάσταση’ δίνει θαυμάσιες ευκαιρίες στούς κάθε λογής πειραστές: γιατί, κι’ όταν άποπλανιώμαιστε καί διαφθειρόμαστε, τo κάνουμε μόνο «για μιά μέρα», καί φυλάμε τήν άρετή για το μέλλον: Ξέρουμε πώς το άτομο, αύτός ο πραγματικός «καθαυτό» άνθρωπος, σκέφτεται πολύ περισσότερο τά πράγμαιτα τής στιγμής από τον άντύποβά του, τον άνθρωπο τής αγέλης, γιατί δεν πιστεύει πώς μπορεί να βασίζεται στον έαυτό του περισσότερο άπ’ όσο βασίζεται στο μέλλον. Ομοια, προσηλώνεται στούς τυράννους, γιατί πιστεύει πώς είναι Ικανός γιά πράξεις καί γιά ερευνες, πού δέν μπορούν νά ύπολογιζουν οδτε στην νοημοσύνη, οΰτε στή συγγνώμη! του πλήθους· ενώ ο τύραννος ή ο Καιίσσαρας καταλαβαίνει το άτομικό δίκαιο, ακόμα κι’ ώς τίς φρικαλεότηττές του, γιατί αύτος, έχει συμφέρον νά επιτρέπει μιά τολμηρότερη προσωπική ήθική, καί μάλιστα νά τής δίνει καί το χέρι του. Γιατί γιά τον έαυτό του πιστεύει, καί θέλει νά πιστεύουν καί οί άλλοι, εκείνο πού είχε έκφράσει μιά μέρα ο Ναπολέόντας μ’ έκείνη ιτήν κλασσική εκφραιση πού του ήταν χαρακτηριστική : «Έχω το δικαίωμα ν' απαντήσω σ’ όλα σας τά παράπονα: μ’ να αιώνιο έγώ. Είμαι ξέχωρος απ’ δλο τον κόσμο καί δέ δέχομαι τούς δρους κανενός. Πρέπει νά υποταχθείτε σέ δλες μου τις Ιδιοτροπίες και νά το βρίσκετε άπλο το δτι διασκ&δάζω μ’ αύτο το τρόπο». Αύτά είπε στήν σύζυγό του μιά μέρα πού έκείνη είχε λόγους νά αμφιβάλλει γιά την πίστη του.

Εποχές διαφθοράς είν’ εκείνες πού τά μήλα πέφτουνε άπο τά δένδρα: δηλαδή, τά ατομα, δκείνα, πού φέρουν μέσα τους το σπέρμα του μέλλοντος, οί πρωτεργάτες του πνευματικοί άποικισμού, έκεϊνοι πού θέλουν ν’ αλλάξουν τούς δεσμούς του Κράτους καί τής Κοινωνίας. Ή λέξη διαφθορά δέν είναι άλλο παρά ένας ύβριστικός ορος των φθινοπώρων ένός λαού.

Πηγή: Φρ. Νίτσε, 'Φιλοσοφία', Μεταφρ. Μινάς Ζωγράφου, Εκδόσεις ΛΕΙΨΙΑ