Ανθρώπινες σχέσεις: Τα δικαιώματά μου, τα δικαιώματα σου

Οι κανόνες και οι νόμοι έχουν σκοπό να προστατέψουν τα δικαιώματά μας, τα δικαιώματά μου, τα δικαιώματά σου και τα δικαιώματα των άλλων προσώπων. Για να επιλύεται ικανοποιητικά κάθε διαμάχη, το κάθε άτομο πρέπει να λαμβάνει υπόψη του όχι μόνο τα δικαιώματά του, αλλά, επίσης, και τις υποχρεώσεις που συνεπάγονται τα δικαιώματα αυτά. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα δικαιώματα των άλλων προσώπων.

Κανόνες, κανονισμοί και δικαιώματα

Για τις περισσότερες καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε, υπάρχουν αρχές για το τι μπορούμε να κάνουμε και τι δεν μπορούμε να κάνουμε: Αυτές οι αρχές μάς λένε για τα πράγματα που θα έπρεπε να κάνουμε και για τα πράγματα που δε θα έπρεπε να κάνουμε. Οι αρχές αυτές μπορεί να είναι απλοί τυπικοί νόμοι που μας επιβάλλονται ή, κάποτε, λιγότερο τυπικοί νόμοι/θεσμοί που υπάρχουν, για παράδειγμα, όπως αυτοί που ισχύουν σε μια ομάδα ή, τέλος, ορισμένες άτυπες-άγραφες οδηγίες που αφορούν ορισμένες μορφές συμπεριφοράς.

Παρουσιάζουμε, στη συνέχεια, ορισμένα παραδείγματα:

•    Στο σπίτι, ένας κανόνας μπορεί να είναι: Όχι σκληρά παιγνίδια μέσα στο σπίτι.

•    Στο σχολείο, ένας κανόνας είναι: Ησυχία κατά τη διάρκεια του μαθήματος.

•    Στο δρόμο, ένας νόμος είναι: Προχωρείτε στη δεξιά λωρίδα κυκλοφορίας.

•    Στο μπάσκετ, ένας κανονισμός είναι: Μη βάζετε τρικλοποδιά στον άλλο παίκτη.

Οι κανόνες αυτοί ορίζουν τις πράξεις που μπορούν να "πληγώσουν" ή να ενοχλήσουν τους άλλους, μας υπενθυμίζουν τα δικαιώματα των άλλων και μας επιβάλλουν να μην επεμβαίνουμε στα δικαιώματα αυτά.

Δικαιώματα, Υποχρεώσεις και σχέσεις με τους άλλους: Ο κανόνας της "διπλής προοπτικής" (Δικαιώματα - Υποχρεώσεις)

Οι κανόνες διασφαλίζουν την προστασία των δικαιωμάτων, τόσο των δικών μας, όσο και των άλλων. Τα δικαιώματα, όμως, δεν είναι ανεξάρτητα από τις υποχρεώσεις. Ο κανόνας "διπλής προοπτικής" για τα δικαιώματα - υποχρεώσεις αναφέρει ότι κάθε δικαίωμα που έχουμε συνεπάγεται και μια σχετική υποχρέωση. Για να διαφωτίσουμε καλύτερα το σημείο αυτό, ας εξετάσουμε ένα γνωστό κανόνα της τάξης: «Δεν επιτρέπεται θόρυβος κατά τη διάρκεια του μαθήματος», και ας απαντήσουμε στις παρακάτω ερωτήσεις:

•    Τίνος τα δικαιώματα προστατεύει αυτός ο κανονισμός;

•    Τι είδους υποχρεώσεις σχετίζονται με αυτά τα δικαιώματα;

Ας το δούμε τώρα αυτό στην πράξη μ’ ένα παράδειγμα:

Ως μαθητής, ο Γ έχει το δικαίωμα να ακούει το μάθημα. Αυτό θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε δικαίωμα στη μάθηση. Η Μ και οι άλλοι συμμαθητές της αναμένεται να αποδεχτούν τον κανόνα αυτό και να μην καταπατήσουν τα δικαιώματα του Γ, με το να μιλάνε ή να θορυβούν κατά την ώρα του μαθήματος. Ο κανόνας διπλής προοπτικής για τα δικαιώμα-τα-υποχρεώσεις δηλώνει ότι ο Γ, παράλληλα με το παραπάνω δικαίωμα μάθησης, έχει την υποχρέωση να σέβεται και αυτός με τη σειρά του τα δικαιώματα των άλλων συμμαθητών του.

Διάγραμμα 1

Επίσης, η δουλειά του εκπαιδευτικού είναι να διδάσκει και έχει το δικαίωμα να κάνει τα μαθήματά του κάτω από ήρεμες συνθήκες, ώστε να μπορεί να σκέφτεται και να μην είναι υποχρεωμένος να φωνάζει. Έτσι, η Μ και ο Γ δεν επιτρέπεται να κουβεντιάζουν κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Παράλληλα με αυτό το δικαίωμα του εκπαιδευτικού να ακούγεται, υφίσταται και η υποχρέωσή του να είναι ήρεμος και προσεκτικός, όταν η Μ ή ο Γ ή κάποιος άλλος μαθητής κάνει μια ερώτηση ή εκθέτει την άποψή του.

Το διάγραμμα 2 (βλέπε παρακάτω) δείχνει τη σχέση διπλής προοπτικής για τα δικαιώματα -υποχρεώσεις, στη συγκεκριμένη περίπτωση. Κάθε πρόσωπο στην ομάδα συνδέεται με κάθε άλλο πρόσωπο με δύο τόξα. Ένα τόξο δικαιωμάτων και ένα τόξο υποχρεώσεων. Ο μόνος τρόπος, για να λειτουργήσει η τάξη ήρεμα και χωρίς συγκρούσεις, είναι για κάθε άτομο να αποδεχτεί τις υποχρεώσεις που συνεπάγονται τα δικαιώματά του. Αυτός είναι ο κανόνας διπλής προοπτικής για τα δικαιώματα-υποχρεώσεις.

Η επίλυση της διαμάχης: «Ποια είναι τα δικαιώματα μου;», «Ποια είναι τα δικαιώματά σου;»

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2

Προηγουμένως, πραγματοποιήσαμε παιγνίδια ρόλων που αναφέρονται σε μια ποικιλία δύσκολων καταστάσεων. Τώρα μπορούμε να δούμε ότι πολλές καθημερινές συγκρούσεις, που οδηγούν σε επιθετική συμπεριφορά, είναι περιπτώσεις όπου ένα πρόσωπο καταπατά τα δικαιώματα ενός άλλου προσώπου ή, τουλάχιστον, αποτυγχάνει να δώσει αρκετή προσοχή στα δικαιώματα αυτά. Μερικές φορές, ιδιαίτερα όταν είμαστε θυμωμένοι, ενδιαφερόμαστε τόσο πολύ να προστατέψουμε τα δικαιώματα μας, που ξεχνούμε τα δικαιώματα του άλλου προσώπου.

Έχοντας υπόψη όλα αυτά, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι μπορούμε να κάνουμε ένα μεγάλο βήμα προς τη μείωση ή ακόμα και την αποφυγή μιας σύγκρουσης με το να σταματήσουμε για ένα λεπτό και να σκεφτούμε αυτά τα δύο πράγματα:

•    Τι είδους δικαιώματα έχω εγώ; Αυτά είναι τα δικαιώματά μου.

•    Τι είδους δικαιώματα έχει το άλλο πρόσωπο; Αυτές είναι οι υποχρεώσεις μου.

Σε έντονες καταστάσεις ενδείκνυται να παίρνουμε τη θέση του άλλου και να δείχνουμε κατανόηση στα προβλήματα του. Η επίτευξη αυτού του είδους «μετάθεσης» συνεπάγεται την ειρηνική επίλυση της διαμάχης.

Ας κοιτάξουμε μερικές ακόμα καθημερινές προβληματικές καταστάσεις. Αυτή τη φορά ας προσπαθήσουμε να βάλουμε τους εαυτούς μας στη θέση καθενός από τους χαρακτήρες και ας ρωτήσουμε:

•    Τι δικαιώματα έχω εγώ; (Τι μου ανήκει;)

•    Τι υποχρεώσεις έχω εγώ; (Τι ανήκει στον άλλο;)

Πηγή: Πρόγραμμα Ελέγχου των Συγκρούσεων, Σοφία Τριλίβα και Giovanni Chimienti, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998