Μάζα και αλήθεια, χειραγώγηση και παιδεία

Η πλειονότητα των μελών των σύγχρονων καταναλωτικών κοινωνιών, από τη στιγμή που εκχώρησε σε τρίτους το δικαίωμά της να μετέχει της αρχής, επόμενο ήταν να μεταβληθεί σε μάζα. Σ’ ένα, δηλαδή, ανομοιογενές ως προς τη σύνθεσή του ανθρωποσύνολο, το οποίο διακατέχεται από ακατανίκητη ορμή προς οτιδήποτε ερεθίζει τα πλέον πρωτόγονα εκ των ενστίκτων του και ικανοποιεί τις ταπεινότερες των επιθυμιών του.

Έλκεται από την ευτέλεια, καθηλώνεται από τη χυδαιότητα, τέρπεται από τις ύβρεις, παθιάζεται με τις εξελισσόμενες επί της οθόνης λεπτομέρειες της ερωτικής συμπεριφοράς άσημων και διάσημων, καταναλώνει ό,τι γαργαλιστικό βίαιο και ποταπό συμβαίνει στην κρεβατοκάμαρα του καλλιτέχνη, στο γραφείο του πολιτικού, στην οικογένεια του γείτονα, στον κόσμο· με διάθεση, που λίγο απέχει από το να χαρακτηριστεί παθολογική. Κι όλα αυτά δια της κλειδαρότρυπας^. την οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση υποκαθιστά η Τηλεόραση.

Η περιθωριοποιημένη, και κατ’ ουσίαν αμαθής αυτή μάζα, έχει την ψευδαίσθηση ότι δια της προβαλλόμενης ενώπιόν της αθλιότητας ψυχαγωγείται και ταυτοχρόνως ξορκίζει το κακό, που την απειλεί σε κάθε της βήμα. Απαίδευτη καθώς είναι, αδυνατεί να αποκρυπτογραφήσει τα φαινομενικώς ουδέτερα μηνύματα των προαναφερθέντων εκπομπών και παγιδεύεται στην επιτηδευμένη απλότητά τους· με αποτέλεσμα να καθίσταται θύμα των κυρίαρχων, οι οποίοι μέσω αυτών των μηνυμάτων τη χειραγωγούν. Οι διανοούμενοι, που είναι σε θέση να αποκωδικοποιήσουν τα μηνύματα και να της αποκαλύψουν την αλήθεια, είναι, σκοπίμως, κομμένοι από τα μέσα αυτά. Όμως, ακόμα και όταν προσφερθεί στη μάζα αποκωδικοποιημένο το μήνυμα και ολόκληρη η αλήθεια, που την αφορά, κατά κανόνα αρνείται να τα αποδεχτεί.

Πρώτον, διότι η μάζα σπανίως εμπιστεύεται εκείνους που προσπαθούν να της ανοίξουν τα μάτια. Αντιθέτως, μιμείται καλλιτέχνες και ακολουθεί άνδρες ή γυναίκες που κατάγονται από «αρχοντική» γενιά και γενικώς πρόσωπα, που κατ’ αυτήν φέρουν τη «σφραγίδα της δωρεάς». Και δεύτερον, διότι η μάζα είναι από τη φύση της άτολμη και συντηρητική. Ακόμα και όταν οι συνθήκες τη μεταβάλλουν σε επαναστατική δύναμη, το χαρακτηριστικότερο γνώρισμα της μάζας είναι η συντήρηση· εκ της οποίας πηγάζουν η διστακτικότητα, ο φόβος για το άγνωστο, η εχθρότητα προς τις καινοτομίες και η δυσπιστία προς την Επιστήμη.

Η μάζα δεν πείθεται ούτε με λογικά επιχειρήματα ούτε με επιστημονικές αποδείξεις. Όλοι οι επιστήμονες της γης να πέσουν απάνω της δε θα καταφέρουν ν’ αλλάξουν την εδραιωμένη πεποίθησή της για φιλοσοφικά συστήματα, πρόσωπα, γεγονότα και τηλεοπτικές εκπομπές. Η αλήθεια είναι θανατηφόρα για τη μάζα και η αγελαία συνείδησή της είναι ανίκανη να την αντέξει. Δώσε στη μάζα παραμύθια και σε ακολουθεί έως θανάτου. Μάζα και αλήθεια είναι δύο εκ διαμέτρου αντίθετες έννοιες, οι οποίες ουδέποτε ταυτίστηκαν. Κάτι ήξερε ο Μέγας Κωνσταντίνος που σκαρφίστηκε το «εν τούτω νίκα» και οι Φιλικοί το «ξανθόν γένος».

Η αλήθεια προϋποθέτει πνευματική ωριμότητα. Σε υποχρεώνει να σκεφτείς, να αντιμετωπίσεις την πραγματικότητα και να αναζητήσεις τις δικές σου ευθύνες γι’ αυτήν· και ποιος έχει σήμερα διάθεση να βάλει το μυαλό του να δουλέψει, ν’ ασχοληθεί με πράγματα, που διαταράσσουν την σταβλισμένη μακαριότητά του; «Είναι τόσο βολικό να είναι κανείς ανώριμος, λέει ο Καντ. Έχω ένα βιβλίο, που έχει νου για μένα, έναν πνευματικό που έχει συνείδηση για μένα, ένα γιατρό που κρίνει τη δίαιτα για μένα κ.ο.κ. Δεν χρειάζεται λοιπόν να κουραστώ εγώ ο ίδιος. Δεν είναι ανάγκη να σκέπτομαι, όταν μπορώ απλώς να πληρώνω· άλλοι θα αναλάβουν αυτή τη στενόχωρη δουλειά για μένα»·

Μόνον η παιδεία, και δη η κλασική, μπορεί να ανασυνθέσει την αλλοτριωμένη συνείδηση του μαζανθρώπου· να τον απεγκλωβίσει από τις προλήψεις και να μεταβάλει επί το λογικόν τον αγελαίο χαρακτήρα του. Όσο πιο πολύ το «πράττειν» ενός ανθρώπου διέπεται από λογικούς κανόνες τόσο και πιο ελεύθερος αισθάνεται αυτός, έλεγε ο Weber.

Αν και η παιδεία είναι προσωπική υπόθεση του καθενός και ελάχιστη σχέση έχει με σχολεία, πτυχία και εκπαιδευτικά συστήματα, εντούτοις ο απαίδευτος δεσμώτης του τηλεοπτικού σπηλαίου χρειάζεται ένα καλώς εξοπλισμένο σύστημα· το οποίο, με τρόπο μεθοδικό και προκαθορισμένο -αλλά όχι βίαιο και υποχρεωτικό- θα του δείξει την έξοδο προς το φως της πραγματικότητας και θα τον φέρει σε επαφή με το απαύγασμα της ανθρώπινης σκέψης.

Όμως, ποιο εκπαιδευτικό σύστημα θα αναλάβει τούτο το σπουδαίο έργο; Βεβαίως, όχι το θεσμοθετημένο από τους κυρίαρχους και ελεγχόμενο ασφυκτικώς από το ιερατείο, διότι το μόνο που κάνει είναι να αναπαραγάγει τις υφιστάμενες δομές στο εποικοδόμημα της κοινωνίας· δηλαδή: να συντηρεί τις ανισότητες, να προπαγανδίζει την υποταγή, να εκτρέφει το σκοταδισμό και να επιβραβεύει την ημιμάθεια.

Με λίγα λόγια, η πνευματική και κοινωνική απελευθέρωση της μάζας είναι αδύνατη στα πλαίσια της υπάρχουσας κοινωνικο-οικονομικής πραγματικότητας. Οσοδήποτε «προοδευτικό», «ανοικτό», ή «δημοκρατικό» και αν παρουσιάζεται το εκπαιδευτικό της σύστημα· διότι η αγωγή, ως λειτουργία καθαρώς κοινωνική, έχει για σημείο αναφοράς της την ιδεολογική και οικονομική βάση της δεδομένης κοινωνίας. Η κοινωνία είναι αυτή που καθορίζει το περιεχόμενο και τους σκοπούς της αγωγής, με γνώμονα τις ανάγκες, τις απαιτήσεις και τους σχεδιασμούς των κυρίαρχων ομάδων. Των ομάδων, που κατέχουν τα μέσα παραγωγής, διαμορφώνουν και ιεραρχούν τις αξίες, καθορίζουν τα πρότυπα και συστηματοποιούν την ιδεολογική της βάση.

Αν δια του υφιστάμενου εκπαιδευτικού συστήματος υπήρχε περίπτωση η μάζα να αποκτήσει παιδεία και να σφυρηλατήσει ταξική συνείδηση, τότε τα ψωμιά εκείνων που την εκμεταλλεύονται θα ήσαν λίγα, γι’ αυτό και συντηρούν ένα εκπαιδευτικό σύστημα αυστηρώς ταξικό και ελεγχόμενο από το κράτος. Το οποίο, καθώς έλεγε ο Καστοριάδης, «για τους εκπαιδευτικούς έχει γίνει αγγαρεία προς το ζην, ενώ για τους μαθητές έχει καταντήσει μια βαρετή υποχρέωση». Οι αφελείς, που εντυπωσιάζονται από τις κατά καιρούς εκπαιδευτικές «μεταρρυθμίσεις», για ένα πράγμα θα πρέπει να είναι σίγουροι: οι κυρίαρχοι δεν πρόκειται να θέσουν σε κίνδυνο την εξουσία τους υιοθετώντας ένα εκπαιδευτικό σύστημα μέσα από το οποίο θα ξεπηδούσαν οι ανατροπείς του.

Θα μου πείτε: με αφετηρία τα όσα ανέφερες καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, προϋπόθεση του να γίνει η μάζα πολίτης είναι η αλλαγή στη βάση της κοινωνίας· διότι κάθε κοινωνία δημιουργεί ή υιοθετεί το εκπαιδευτικό σύστημα, που εξυπηρετεί τους εμφανείς και αφανείς κάθε φορά σκοπούς της. Σύμφωνοι· μόνον αφελείς και ανιστόρητοι υποστηρίζουν ότι το εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να αλλάξει μια κοινωνία, γι’ αυτό, αντί της μεμψιμοιρίας, ας φροντίσουμε να αλλάξει ο προσανατολισμός της.

Πηγή: http://www.siamosnick.gr/ -  Νικόλαος Σιάμος