Εκπαίδευση ημισφαιρίων-ανάπτυξη δημιουργικότητας στην εκπαίδευση

Η επεξεργασία των πληροφοριών από τα εγκεφαλικά ημισφαίρια

Λίγο πολύ, όλοι λειτουργούμε ως ένα βαθμό, άλλοτε με το δεξί και άλλοτε με το αριστερό ημισφαίριο, όμως χρησιμοποιούμε το ένα ημισφαίριο περισσότερο από το άλλο. Για παράδειγμα, μπορεί να έχουμε κυρίαρχο το δεξί ημισφαίριο γεγονός που σημαίνει ότι είναι αυτό που προτιμάμε περισσότερο ή ότι είναι το δυνατότερο από τα δύο ημισφαίρια. Είναι δηλαδή αυτό που επεξεργάζεται συχνότερα τις περισσότερες από τις πληροφορίες που δεχόμαστε.

Αυτό όμως δεν αποκλείει τη χρήση και του αριστερού ημισφαιρίου. Μπορεί για παράδειγμα να χρησιμοποιούμε το δεξί ημισφαίριο για το εξήντα τοις εκατό των περιπτώσεων και το αριστερό για το υπόλοιπο σαράντα. Επομένως κυρίαρχο ημισφαίριο είναι αυτό που επεξεργάζεται με μεγαλύτερη ευχέρεια τα διάφορα ερεθίσματα.

Η εκπαίδευση των ημισφαιρίων και η ανάπτυξη της δημιουργικότητας

Τα δυο ημισφαίρια δέχονται, οργανώνουν και επεξεργάζονται την πληροφορία κατά διαφορετικούς τρόπους. Το αριστερό ημισφαίριο που ονομάζεται και «κυρίαρχο» επεξεργάζεται τις πληροφορίες κατά τρόπο αναλυτικό-γραμμικό (π.χ.εκτελεί μαθηματικές πράξεις). Το δεξί ημισφαίριο επεξεργάζεται συνήθως γεωμετρικά σχήματα, εικόνες και μουσικούς ήχους κατά τρόπο συνθετικό- ολιστικό δηλ. τα μέρη αποκτούν νόημα μέσα από τη σχέση τους με τα άλλα μέρη.

Οι στρατηγικές μάθησης στο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα αναφέρονται κατά κανόνα (αν όχι κατ’ αποκλειστικότητα) στο αριστερό ομιλούν ημισφαίριο. Το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα δυσχεραίνει τη μάθηση σε παιδιά με κυρίαρχο το δεξί ημισφαίριο. Υπάρχει όμως συνείδηση και πέρα από τη λεκτική- αναλυτική σκέψη όπως π.χ. στους αθλητές, χορευτές, ζωγράφους και στην εκμάθηση του σκι, του ποδηλάτου κ.α.

Εdwards: Η ικανότητα ενός ατόμου να ζωγραφίζει, ελέγχεται από τον τρόπο επεξεργασίας της οπτικής πληροφορίας. Ο κοινός τρόπος επεξεργασίας των οπτικών πληροφοριών, είναι ο λεκτικός-συμβολικός τρόπος χαρακτηριστικός της λειτουργίας του αριστερού ημισφαιρίου. Ο τρόπος που απαιτείται στο σχέδιο είναι ο συνθετικός -ολιστικός με ευαισθητοποιημένη την αντίληψη του χώρου, χαρακτηριστικός τρόπος λειτουργίας του δεξιού ημισφαιρίου. Σχεδιασμός με το δεξί ημισφαίριο σημαίνει ότι συνδέει κανείς τον εαυτό του με το ουσιαστικό περιεχόμενο του σχεδίου χωρίς να παρεμβάλλει λέξεις.

«Δυσκαλλιτεχνία»: Το φαινόμενο όπου τα παιδιά ζωγραφίζουν σαν παιδιά και οι ενήλικοι επίσης σαν παιδιά. Αποδίδεται στην παντελή έλλειψη εκπαίδευσης του δεξιού ημισφαιρίου με το τρέχον εκπαιδευτικό σύστημα. Δεν έχουμε μάθει να σχεδιάζουμε, γιατί δεν έχουμε μάθει να «βλέπουμε» το πραγματικό αντικείμενο, αλλά τη μεταφρασμένη οπτική αντίληψη σε «λέξεις-σύμβολα».

Ένας καλλιτέχνης απενεργοποιεί τη λεκτική ταξινόμηση τύπου αριστερού ημισφαιρίου και δραστηριοποιεί την ολιστική αντίληψη εικόνας τύπου δεξιού ημισφαιρίου, έτσι ώστε να βλέπει την εικόνα «όπως είναι» κι όχι όπως τη φαντάζεται δια μέσου λέξεων και συμβόλων. Η δημιουργικότητα λοιπόν του καλλιτέχνη βασίζεται σύμφωνα με την Edwards σε λειτουργίες του δεξιού / μη λεκτικού ημισφαιρίου.

Τα δημιουργικά άτομα που φαίνεται να βασίζονται στις λειτουργίες του δεξιού ημισφαιρίου, βρίσκονται σε μειονεκτική θέση μέσα στο σημερινό σχολείο, γιατί ενώ το παιδί αυτό έχει μεγάλες δυνατότητες, εφευρετικότητα και πρωτοτυπία και θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ένα δυναμικό παραγωγικό άτομο, βρίσκεται συνήθως στο περιθώριο της σχολικής ζωής καθώς το εκπαιδευτικό σύστημα δε του δίνει τις ευκαιρίες ανάδειξης των δυνατοτήτων του.

Έχει διαπιστωθεί ότι περί την Δ’ τάξη του δημοτικού σχολείου τα παιδιά παρουσιάζουν μια αισθητή κάμψη στις δημιουργικές τους ικανότητες. Ενώ στις προηγούμενες ηλικίες υπάρχει μια αυξανόμενη πρωτοτυπία στις συλλήψεις και δράσεις του παιδιού, περί το 9ο έτος παρατηρείται μια απότομη πτώση. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να αποδοθεί κυρίως στη διαδικασία της κοινωνικοποίησης και της συμμόρφωσης προς ορισμένα πρότυπα - στερεότυπα συμπεριφοράς που η σχολική ζωή επιβάλλει στο παιδί τόσο στον τρόπο του σκέπτεσθαι όσο και στις καθημερινές εκδηλώσεις (Παρασκευόπουλος, 1985).

Barbara Vitale (παιδαγωγός): Τα παιδιά που λειτουργούν σχεδόν πάντα με το δεξί ημισφαίριο, συχνά αποτυγχάνουν στο σχολείο, γεγονός που οφείλεται στη μεθοδολογία μάθησης που χρησιμοποιείται σήμερα και στηρίζεται σε λειτουργίες του αριστερού ημισφαιρίου. Τα παιδιά με κυρίαρχο το δεξί ημισφαίριο συχνά έχουν καλές επιδόσεις στον αθλητισμό ή σε κάποια καλλιτεχνική δραστηριότητα.

Τα παιδιά που λειτουργούν σχεδόν πάντα με το δεξί ημισφαίριο:

• Μαθαίνουν ακολουθώντας πορεία από το ολικό στο μερικό.
• Συχνά δε μπορούν να βάλουν σε τάξη τις σκέψεις τους
• Χρειάζονται άμεση επαφή με το νέο ερέθισμα για να το συνειδητοποιήσουν, ενώ το σύμβολο δεν επαρκεί.
• Συμπεριφέρονται συχνά παρορμητικά.
• Δεν είναι ιδιαίτερα ομιλητικά και συχνά εκφράζονται περιφραστικά.
• Δεν συνειδητοποιούν τα χρονικά όρια.
• Ονειροπολούν και παίρνουν στα σοβαρά παράλογους συλλογισμούς άλλων.
• Μετρούν με τα δάκτυλα.
• Βρίσκονται σε διαρκή κίνηση και μοιάζουν υπερκινητικά .
• Στέκουν όρθια ή πρέπει να κινούνται για να μάθουν.

Πολλά από αυτά τα άτομα είναι συχνά αριστερόχειρα και για να διευκολυνθούν στην μάθηση χρειάζονται στρατηγικές που να εμπλέκουν τόσο το αριστερό όσο και το δεξί ημισφαίριο, με λεκτικά, οπτικά, ακουστικά, απτικά, κιναισθητικά, γευστικά και οσφρητικά πρότυπα.

Η Vitale (1982) έχει προτείνει μεθόδους εκμάθησης λέξεων από παιδιά με δεξί κυρίαρχο ημισφαίριο:

• Γραφή με το φακό στο σκοτάδι στον τοίχο.
• Γραφή της λέξης με χρησιμοποίηση διαφορετικού χρώματος για κάθε γράμμα.
• Γραφή λέξης με το δάχτυλο πάνω στο χώμα.
• Γραφή της λέξης στον αέρα με ανοιχτά κι ύστερα με κλειστά μάτια.
• Γραφή με οδοντογλυφίδες.
• Γραφή λέξης κατακόρυφα.
• Να φέρει τη λέξη στο μυαλό του με κλειστά μάτια και μετά να φέρει το αντικείμενο στο μυαλό του.
• Να νιώσει τη λέξη με την αφή (ανάγλυφα γράμματα).
• Να φανταστεί τα γράμματα της λέξης σαν εμπόδια (να μπουσουλίσει κάτω από το π, να πηδήξει πάνω από το υ, να περάσει μέσα από το ο, να σκαρφαλώσει πάνω στο ε).

Τα παιδιά που λειτουργούν κυρίως με το δεξί ημισφαίριο έχουν δυσκολία στο να εκτιμήσουν το χρόνο και στο να μάθουν την ώρα. Μια αποτελεσματική μέθοδος είναι «το σώμα ρολόι». Το κεφάλι τους είναι ο αριθμός 12 και τα πόδια το 6, ενώ τα χέρια τους είναι οι δείκτες του ρολογιού. Η ώρα είναι 12:00 όταν και τα δύο χέρια είναι τεντωμένα πάνω από το κεφάλι. Αυτή η αναφορά στο σώμα τους, με τα κιναισθητικά ερεθίσματα σε κάθε αλλαγή των χεριών-δεικτών του ρολογιού, βοηθάει την αντίληψη της ώρας από το δεξί ημισφαίριο.

Δραστηριότητα Αφής

Το σύστημα της αφής είναι το σύστημα των πληροφοριών που έχουν την προέλευσή τους το δέρμα μας, στις κινήσεις των αρθρώσεών μας και γενικά στην κίνηση του σώματος μας στο χώρο. Αν και το σύστημα αφής ενεργοποείται κάθε φορά που κινείται το σώμα, λειτουργεί σε μεγαλύτερο βαθμό όταν παρεμποδίσουμε την οπτική αντίληψη, με το κλείσιμο των ματιών. Όλες οι ασκήσεις που ακολουθούν πρέπει να γίνουν πρώτα με τα μάτια των παιδιών ανοιχτά και μετά να επαναληφθούν πολλές φορές με τα μάτια τους κλειστά.

• Γράψιμο στον αέρα.
• Κίνηση του σώματος για τον σχηματισμό μιας μορφής, ενός αριθμού ή ενός γράμματος.
• Γράψιμο στην πλάτη του παιδιού.
• Βάδισμα για τον σχηματισμό ενός αριθμού γράμματος, ή λέξης και
• Κίνηση του σώματος για τον σχηματισμό της εικόνας ενός συμβόλου ή ομάδας συμβόλων.
  
  

Οπτικά Πρότυπα

Τα παιδιά που λειτουργούν με το δεξί ημισφαίριο συχνά είναι οπτικοί τύποι. Έχουν την ανάγκη να δουν μια εικόνα του τελικού αποτελέσματος για να συνειδητοποιήσουν τι πρόκειται να κάνουν. Δάσκαλοι και γονείς μπορούν να βοηθήσουν εδώ με τους ακόλουθους τρόπους:

• Όταν ζητάτε απ' το παιδί να φτιάξει ένα συναρμολογούμενο χειροτέχνημα, δείξτε του πρώτα ένα ολοκληρωμένο ομοίωμα του.
• Όταν ζητάτε απ' το παιδί να χρησιμοποιήσει μια νέα μέθοδο, κάντε του πρώτα ένα παράδειγμα.
• Λύστε το πρώτο πρόβλημα στο τετράδιο της αριθμητικής του ή στο βιβλίο ασκήσεων.
• Τοποθετήστε στο δωμάτιο πίνακες με οδηγίες που να υπενθυμίζουν στο παιδί πως να γράφει τα στοιχεία του προβλήματος στα χαρτιά του.
• Αν χρησιμοποιείτε το "γράψιμο με χρώμα" πολύ, να θυμάστε να δίνετε πάντα βοηθητικό οπτικό σημάδι. Για παράδειγμα, αν τα παιδιά χρησιμοποιούν κίτρινους φακέλους για να βάζουν τα χαρτιά της αριθμητικής τους, τότε χρησιμοποιήστε ένα κίτρινο κουτί όταν παραδίνουν τη δουλειά τους στην αριθμητική.
  
  

Τρώγοντας Χρώμα

Κάθε φορά που ο γονιός ή ο δάσκαλος ενεργοποιεί και ένα μεγαλύτερο επίπεδο αντίληψης, δυναμώνει παράλληλα και η λειτουργία της μάθησης. Η γεύση και η όσφρηση αποτελούν δύο πρωταρχικά συστήματα αντίληψης. Χρησιμοποιώντας ζελέδες με διαφορετικά χρώματα και γεύσεις, δημιουργείτε την ευκαιρία πολλαπλής αίσθηση του χρώματος με την όραση, την όσφρηση και τη γεύση. Έχοντας μαζέψει πολλά διαφορετικά πακέτα χρωματιστών ζελέ φρούτων, πείτε στα παιδιά να ανοίξουν κάθε πακέτο και να το μυρίσουν. Πείτε τους να διακρίνουν τις διαφορές στις μυρωδιές. Πείτε τους να κλείσουν τα μάτια τους και να φανταστούν κάθε χρώμα καθώς το μυρίζουν.

Αφήστε τα παιδιά να διαλέξουν τη γεύση που το καθένα επιθυμεί να φτιάξει. Όταν παρασκευαστεί το ζελέ είναι έτοιμη δώστε τους πλαστικά πηρούνια να τη δοκιμάσουν. Αν το ζελέ έχει γεύση φρούτου, κρατήστε ένα πραγματικό φρούτο στο χέρι. Έχει μεγάλη σημασία να επαναλαμβάνετε το όνομα του χρώματος μετά από κάθε εμπειρία - κατά τη διάρκεια της άσκησης - τόσο εσείς όσο και τα παιδιά σας.

Γράψιμο με την Αφή

Η γραφή με την αφή προϋποθέτει ότι τα παιδιά αντιλαμβάνονται τα αισθητικά ερεθίσματα που δέχονται στα άκρα των δαχτύλων τους. Για τον σκοπό αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποιοδήποτε στερεό αντικείμενο.

• Γράψτε μια άγνωστη λέξη πάνω σ' ένα χαρτί και τοποθετήστε το χαρτί κάτω από ένα κομμάτι τζάμι. Πείτε σε κάθε παιδί να "περάσει" τη λέξη με το δείχτη του κυρίαρχου χεριού του. Η άσκηση πρέπει να γίνει πρώτα με τα μάτια ανοιχτά και μετά με τα μάτια κλειστά.
• Κόψτε γράμματα, αριθμούς ή λέξεις από διάφορους τύπους γυαλόχαρτου με απαλή ή τραχιά επιφάνεια. Βάλτε πάλι κάθε παιδί να περάσει τη λέξη με τον δέικτη του κυριάρχου χεριού του.
• Πείτε στα παιδιά να κρατήσουν τα γράμματα ή τους αριθμούς πίσω απ' τις πλάτες τους και να προσπαθήσουν να τα αναγνωρίσουν με την αφή και μόνο.
• Μπορείτε να δώσετε στα παιδιά ένα μικρό δίσκο ή κουτί με άμμο, μέσα στο οποίο να αντιγράψουν γράμματα, λέξεις ή αριθμούς από κάποιο οπτικό μοντέλο.
• Χρησιμοποιήστε ένα κασετόφωνο για να δώσετε στα παιδιά και το ακουστικό ερέθισμα.

Τέτοιες στρατηγικές μάθησης είναι απαραίτητες για την κινητοποίηση του συνόλου των ικανοτήτων όλων των παιδιών και την ολοκληρωμένη εκπαίδευσή τους. Είναι όμως επιτακτική η χρήση τους αν θέλουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά που λειτουργούν κυρίως με το δεξί ημισφαίριο, πολλά από τα οποία είναι αριστερόχειρα, να ξεδιπλώσουν τις δυνατότητες και τις ιδιαιτερότητές τους, να τις εκμεταλλευτούν στο μέγιστο και να αποκτήσουν ισότιμη συμμετοχή στο εκπαιδευτικό μας σύστημα.

Παρ’ όλα τα οπτικά βοηθήματα που χορηγούνται μαζί με τα θεωρητικά κείμενα στους μαθητές, καμιά προσπάθεια ισόρροπης ανάπτυξης μεταξύ λεκτικής και διαισθητικής σκέψης δεν γίνεται σήμερα στα σχολεία, και δεν επιτυγχάνεται η συμμετοχή και η ισότιμη συμβολή και των δύο ημισφαιρίων στη διαδικασία μάθησης. Θα μπορούσαν ν’ αναπτύσσονται θέματα φαντασίας, αισθητηριακής αντίληψης, δεξιοτεχνίας, δημιουργικότητας, διαίσθησης, εφευρετικότητας, καλλιτεχνικής αντίληψης και έκφρασης, κινησιολογίας, εξωλεκτικής συνείδησης και επικοινωνίας, ενδοσκόπησης, αυτοσυγκέντρωσης και στοχασμού. Υπέρ τη σύνδεσης της εκπαίδευσης με το καινούργιο και το δημιουργικό τάσσονται πολλοί διακεκριμένοι ψυχολόγοι και παιδαγωγοί (π.χ. Piaget) που αναφέρει ότι ο κύριος σκοπός της αγωγής είναι να δημιουργήσει ανθρώπους ικανούς στην πραγματοποίηση νέων επιτεύξεων, ανθρώπους που να είναι δημιουργικοί, εφευρετικοί, εξερευνητές.

Το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα εκπαίδευσης ασχολείται με την ανάπτυξη λεκτικών και λογικών ικανοτήτων σειριακού τύπου, δηλ. απευθύνεται στο αριστερό ημισφαίριο. Η εξωλεκτική πλευρά της γνώσης σχεδόν αγνοείται, ενώ η διαισθητική σκέψη αποθαρρύνεται στο σχολείο. Όσο προοδεύει το παιδί στο σχολείο, τόσο οι δημιουργικές – καλλιτεχνικές του επιδόσεις (π.χ. ζωγραφική) χάνουν τη γνησιότητά τους και γίνονται στερεότυπες.

Ο πραγματικός ανασχηματισμός της εκπαίδευσης, απαιτεί από το σύστημα, τους δασκάλους και τους γονείς, να διεγείρουν τόσο τη λεκτική, όσο και την εξωλεκτική σκέψη των μαθητών, να τους μάθουν να αισθάνονται την εξωλεκτική τους συνείδηση και να σέβονται τη διαίσθηση και την εξωλεκτική νοητική διαδικασία. Σ’αυτή τη νοητική διαδικασία στοχεύει η στρατηγική διδασκαλίας βασικών επιστημών μέσα από το «πείραμα» και την «εμπειρική παρατήρηση».

Η «διαίσθηση» και η «λογική» απορρέουν από τη λειτουργία διαφορετικών εγκεφαλικών υποσυστημάτων, που λειτουργούν ανεξάρτητα και με τα σημερινά δεδομένα μοιάζει να εντοπίζονται στο δεξί και αριστερό ημισφαίριο αντίστοιχα. Το δημιουργικό άτομο χρησιμοποιεί τη λεκτική λογική σαν εργαλείο και τη διαίσθηση σαν πηγή έμπνευσης (Einstein, Mozart).

Φίλιππος Βλάχος, Ψυχοφυσιολογία, Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Εκπαίδευση ημισφαιρίων-ανάπτυξη δημιουργικότητας στην εκπαίδευση | Braining.gr

https://braining.gr