Ν. Χρηστάκης - Η κρυφή επιρροή των κοινωνικών δικτύων

Ο Νικόλας Χρηστάκης είναι καθηγητής ιατρικής και ιατρικής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαντ, το 2009 συμπεριλήφθηκε από το «TIME» στον κατάλογο των εκατό προσωπικοτήτων με τη μεγαλύτερη επιρροή στον πλανήτη. 

Είμαστε όλοι συνδεδεμένοι σε τεράστια κοινωνικά δίκτυα φίλων, οικογένειας, συναδέλφων κ.α. Ο Νικόλας Χρηστάκης περιγράφει πώς μια ευρεία ποικιλία χαρακτηριστικών - από την ευτυχία μέχρι την παχυσαρκία - μπορούν να διαδοθούν από άτομο σε άτομο, δείχνοντας πώς η θέση μας στο δίκτυο μπορεί να επηρρεάσει τη ζωή μας με τρόπους που δεν είχαμε φανταστεί. 

<<Για μένα, αυτή η ιστορία ξεκινάει 15 χρόνια πριν, όταν ήμουν ιατρός σε βαριά ασθενείς στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Περιέθαλπτα ετοιμοθάνατους ασθενείς και τις οικογένειές τους, στη νότια πλευρά του Σικάγο. Παρατηρούσα τι συνέβαινε σ' αυτους τους ανθρώπους και τις οικογένειές τους στο τελευταίο σταδίο της ασθένειάς τους. Στο εργαστήριό μου, μελετούσα «το φαινόμενο του χήρου», που είναι μια πολύ παλια ιδέα στις κοινωνικές επιστήμες, σχεδόν 150 χρόνια παλιά, γνωστή ως «πεθαίνωντας από ραγισμένη καρδιά». Έτσι, όταν πεθάνω, η πιθανότητα να πεθάνει και η γυναίκα μου διπλασιάζεται, για παράδειγμα, μέσα στον πρώτο χρόνο. Εκείνη την περίοδο είχα αναλάβει μια συγκεκριμένη ασθενή, μία γυναίκα που πέθαινε από άνοια. Στην περίπτωση αυτή λοιπόν, σε αντίθεση με αυτό το ζεύγος τη φρόντιζε η κόρη της. Η κόρη ήταν εξουθενωμένη από τη μέριμνα για τη μητέρα της. Ο σύζυγος της κόρης είχε επίσης βαρεθεί την κούραση της γυναίκας του. Οδηγώντας προς το σπίτι μία μέρα, δέχομαι ένα τηλεφώνημα από ένα φίλο του συζύγου της κόρης λέγοντάς μου πως ήταν σε κατάθλιψη γι' αυτό που συνέβαινε στον φίλο του. Έτσι λοιπόν δέχομαι μια κλήση από έναν άγνωστο άνδρα που είχε μια εμπειρία, η οποια επηρρεάστηκε από ανθρώπους που βρίσκονταν σε κάποια κοινωνική απόσταση.

Ξαφνικά συνειδητοποιώ δύο πολύ απλά πράγματα. Πρώτον, το φαινόμενο της χηρείας δεν ήταν περιορισμένο μόνο στους συζύγους. Και δεύτερον, δεν αφορούσε μόνο ζευγάρια ανθρώπων. Αρχισα λοιπον να βλεπω τον κοσμο με ενα εντελως καινουριο τροπο, σαν ζευγη ατομων συνδεδεμενα μεταξυ τους. Στη συνεχεια ειδα οτι αυτα τα ατομα συνδεονταν σε τετραδες με αλλα κοντινα τους ζευγαρια. Και στην ουσια, αυτοι οι ανθρωποι ενσωματονονταν και σε αλλου ειδους σχεσεις, γαμους, φιλιες και αλλων ειδων συγγενειες. Και τελικα αυτες οι συνδεσεις κατεληγαν να ειναι τεραστιες, και ολοι ειμαστε εμπλεκομενοι σε αυτους τους τυπους συνδεσεων με τους υπολοιπους. Έτσι άρχισα να βλέπω τον κόσμο με νέα προοπτική και κυριολεκτικά μου έγινε εμμονή. Μου έγινε εμμονή το πώς αυτου του ειδους η εμπλοκη μας στα κοινωνικα δικτυα μπορει να επηρρεασει τις ζωες μας. Ετσι, τα κοινωνικα δικτυα ειναι αυτα τα πολυπλοκα ομορφα πραγματα, τοσο περιτεχνα και περιπλοκα, τοσο ευρεως διαδεδομενα, που καποιος αναρωτιεται για το ποιος ειναι ο σκοπος που εξυπηρετουν. Γιατι αραγε ειμαστε οργανωμενοι σε κοινωνικα δικτυα; Εννοω, πώς σχηματιζονται; Πώς λειτουργουν; Και πώς μας επηρρεαζουν; 

Το πρωτο μου θεμα σχετικο με αυτο δεν ηταν ο θανατος, αλλα η παχυσαρκία. Ξαφνικά ειχε γινει μόδα να μιλάμε για την «επιδημία της παχυσαρκίας». Μαζι με τον συνεργάτη μου, Τζέιμς Φάουλερ, αρχισαμε να αναρωτιομαστε αν η παχυσαρκία τελικά ήταν επιδημία και αν μπορούσε να εξαπλωθει από άνθρωπο σε άνθρωπο όπως στους τεσσερις για τους οποιους μιλησα προηγουμενως. Αυτό είναι ένα δείγμα από κάποια από τα αρχικα μας συμπερασματα. Ειναι 2.200 ανθρωποι το 2000. Καθε τελεια αντιστοιχει σε ενα ατομο. Φανταστειτε την καθε τελεια αναλογικα με το μεγεθος ενος ανθρωπινου σωματος. Ετσι οι μεγαλυτερες τελειες αφορουν πιο ευσωμους ανθρωπους. Επιπλεον, αν το μεγεθος του σωματος σας, αν ο δεικτης μαζας σωματος σας ειναι πανω απο 30, αν ειστε δηλαδη κλινικα παχυσαρκος, η τελεια ειναι χρωματισμενη κιτρινη. Ετσι, κοιτωντας προσεκτικα την εικονα, θα δειτε αμέσως πως υπαρχουν συμπλεγματα αναμεσα σε παχυσαρκους και μη παχυσαρκους ανθρωπους. Αλλα ακομα η οπτικη πολυπλοκοτητα ειναι πολύ μεγάλη. Δεν ειναι ξεκαθαρο τι ακριβως συμβαινει. Εγειρονται επισης ερωτηματικα. Ποσα συμπλεγματα δημιουργουνται εδω; Μήπως κάποια από αυτά δημιουργήθηκαν στην τύχη; Πόσο μεγάλα είναι αυτά τα συμπλέγματα; Μέχρι πού εκτείνονται; Και το πιο σημαντικό, τι τα προκαλεί;

Ετσι χρησιμοποιησαμε τα μαθηματικα για να μελετησουμε το μεγεθος αυτων των συμπλεγματων. Εδω βλεπουμε, στον κατακόρυφο αξονα, την αυξηση της πιθανοτητας καποιος να ειναι παχυσαρκος, αν καποιος απο τον κονωνικο του περιγυρο ειναι ηδη παχυσαρκος. Και στον οριζόντιο αξονα, τους βαθμους διαχωρισμου αναμεσα στους δυο αυτους ανθρωπους. Στο αριστερο ακρο, βλεπετε μια μωβ γραμμη. Αυτη συμβολιζει, πως αν οι φιλοι σας ειναι παχυσαρκοι, εχετε 45% μεγαλυτερη πιθανοτητα να γινετε κι εσεις παχυσαρκος. Η επομενη γραμμη, η πορτοκαλι, μας δειχνει πως αν οι φιλοι των φιλων σας ειναι παχυσαρκοι, η πιθανοτητα ειναι 25% μεγαλυτερη. Και η επομενη γραμμη εδω, μας δειχνει πως αν οι φιλοι των φιλων των φιλων σας, καποιοι που πιθανως ουτε καν γνωριζετε, ειναι παχυσαρκοι, η πιθανοτητα να γινετε κι εσεις παχυσαρκοι ειναι κατα 10% μεγαλυτερη. Μονο οταν φτασουμε στους φιλους των φιλων των φιλων των φιλων σας παυει να υπαρχει καποια σχεση αναμεσα στο σωματοτυπο τους και τον δικο σας.

Τελικα, τι μπορει να προκαλει αυτα τα συμπλεγματα; Υπαρχουν τουλαχιστον τρεις δυνατοτητες.. Η μια ειναι, καθως εγω παιρνω βαρος, παιρνεις κι εσυ βαρος, ενα ειδος επαγωγης, μια μεταδοση απο ατομο σε ατομο. Μια αλλη πιθανοτητα, αρκετα φανερη, ειναι η ομοφυλια, σαν ενα σμηνος πουλιων. Συμφωνα με αυτο το μοντελο, σχηματιζω τον δεσμο μου μαζι σου επειδη εχουμε ομοιους σωματοτυπους. Ο τελευταιος λογος ειναι γνωστος ως συγχυση, επειδη δυσκολευει την αντιληψη μας στο τι συμβαινει. Η βασικη ιδεα εδω δεν ειναι οτι η δικη μου αυξηση βαρους προκαλει αυξηση βαρους και σε σενα, ουτε οτι επιλεκτικα σχηματιζω δεσμους μαζι σου, επειδη εχουμε τον ιδιο σωματοτυπο. Ειναι μαλλον οτι μοιραζομαστε μια κοινη εκθεση, σε κατι, οπως ενα γυμναστηριο, η οποια μας οδηγει στο να χασουμε και οι δυο βαρος ταυτοχρονα.

Οταν μελετησαμε αυτα τα δεδομενα, βρηκαμε στοιχεια για ολα αυτα τα πραγματα, συμπεριλαμβανομενης και της επαγωγης. Και ανακαλυψαμε οτι αν ο φιλος σας γινει παχυσαρκος, το ποσοστο του να γινετε κι εσεις παχυσαρκος αυξανει στο 57% την ιδια χρονικη περιοδο. Υπαρχουν αρκετοι μηχανισμοι για το πως λειτουργει αυτο το φαινομενο. Ενας λογος ειναι οτι ο φιλος σας σάς λεει κατι σαν — ξερετε, υιοθετουν μια συμπεριφορα που μεταδιδεται σε σας — λένε κατι σαν «Πάμε να πλακωθούμε στα γλυκά και την μπύρα», που ειναι ενας φρικτος συνδυασμος. Αλλα εσεις υιοθετειτε αυτον τον συνδυασμο κι ετσι αρχιζετε να παιρνετε βαρος σαν κι αυτους. Ενας αλλος, πιο υπουλος λογος, ειναι οτι οταν οι φιλοι σας αρχιζουν να παιρουν βαρος, αυτο αλλαζει την αποψη σας για το τι σημαινει για σας ενας αποδεκτος σωματοτυπος. Εδω, αυτο που τελικα μεταδιδεται απο ανθρωπο σε αθρωπο δεν ειναι η συμπεριφορα, αλλα μαλλον ενα πρoτυπο. Μια ιδεα μεταδιδεται.

Οι δημοσιογραφοι που γραφουν τους κυριους τιτλους εκαναν παρτι με τις ερευνες μας. Νομιζω ο τιτλος στους New York Times ελεγε: «Εχετε παχυνει; Κατηγορειστε τους χοντρους φιλους σας γι' αυτο». (Γέλια) Αυτο που βρηκαμε ενδιαφερον ηταν οτι οι αντιστοιχοι ευρωπαικοι τιτλοι, ηταν διαφορετικοι: ελεγαν «Οι φιλοι σας παιρνουν βαρος; Ισως φταιτε εσεις γι' αυτο». (Γελια) Ετσι σκεφτηκαμε οτι ηταν ενα πολυ συνηθισμενο σχολιο αυτο στην Αμερικη, και αρκετα συμφεροντολογικο, κατι σαν ενα φαινομενο «δεν-ειναι-δικη-μου-ευθυνη».

Θελω να ειμαι σαφης: δεν πιστευουμε οτι η δουλεια μας θα επρεπε ή θα μπορουσε να δικαιολογησει την προκαταληψη απεναντι σε ανθρωπους συγκεκριμενου σωματοτυπου. Τωρα, η επομενη ερωτηση μας ειναι: Μπορουμε να οπτικοποιησουμε αυτη την εξαπλωση; Τελικα η αυξηση βαρους ενος ατομου οδηγουσε σε αυξηση βαρους ενος αλλου; Αυτο ηταν δυσκολο επειδη επρεπε να λαβουμε υποψιν μας ότι η δομη του δικτυου, η αρχιτεκτονικη των συνδεσμων, αλλαζε με την παροδο του χρονου. Επισης, επειδη η παχυσαρκια δεν ειναι μια εντοπισμενη επιδημια, δεν υπηρχε ο «ασθενης μηδεν» της επιδημιας της παχυσαρκιας — αν βρισκαμε αυτον τον τυπο θα λεγαμε ότι η παχυσαρκια ξεκινησε απο εκεινον. Προκειται για μια πολυκεντρικη επιδημια. Πολλοι ανθρωποι κανουν πραγματα την ιδια στιγμη. Θα σας δειξω τωρα ενα βιντεο κινουμενων σχεδιων 30 δευτερολεπτων, που πήρε 5 χρόνια από τη ζωη του Τζέιμς και της δικής μου για να το φτιάξουμε. Κάθε τελεία αντιστοιχεί σε έναν άνθρωπο. Καθε συνδεσμος μεταξυ τους ειναι μια σχεση. Ξεκιναμε λοιπον να το βλεπουμε, κανοντας καθημερινες τομες στο δικτυο για 30 χρονια.

Το μεγεθος των τελειων αρχιζει να μεγαλωνει. Θα δειτε πως μια πληθωρα κιτρινων σημειων καταλαμβανει την οθονη. Θα δειτε ανθρωπους να γεννιουνται και να πεθαινουν, τελειες να εμφανιζονται και αλλες να εξαφανιζονται. Δεσμοι θα σχηματιζονται και αλλοι θα σπανε. Γαμοι και διαζυγια, φιλιες να δημιουργουνται και αλλες να χαλανε, μεγαλη πολυπλοκοτητα, πολλα πραγματα συμβαινουν μέσα σ' αυτά τα 30 χρόνια, που περιλαμβάνουν την επιδημία της παχυσαρκίας. Στο τέλος, θα δείτε συμπλέγματα, παχύσαρκων και μη παχύσαρκων ανθρώπων, εντός του δικτύου. Παρατηρώντας το, άλλαξε τελειως ο τροπος με τον οποιο εβλεπα τα πραγματα επειδη αυτο το πραγμα, αυτο το δικτυο, που μεταβαλλεται με το χρονο, εχει μνημη, κινειται, καταστασεις ρεουν μεσα του, εχει ενα ειδος συνοχης. Οι ανθρωποι μπορει να πεθαινουν, το ίδιο όμως οχι, συνεχιζει. Εμφανιζει μια ανθεκτικοτητα που του επιτρεπει να αντεχει στο χρονο.

Έτσι, κατέληξα να βλέπω αυτά τα είδη κοινωνικών δικτύων σαν ζωντανά πράγματα, που θα μπορουσαμε να βαλουμε κατω απο το μικροσκοπιο να αναλύσουμε, να μελετήσουμε και να τους καταλάβουμε. Χρησιμοποιήσαμε διάφορες τεχνικές για να το πετύχουμε. Αρχισαμε να εξερευνουμε κι αλλες μορφες φαινομενων. Εξετασαμε το καπνισμα, την καταναλωση αλκοολ, τον τροπο που ψηφιζουμε τα διαζυγια, που επισης μεταδιδονται και τον αλτρουϊσμο. Φτασαμε τελικα να ενδιαφερθουμε και για τα συναισθηματα. Όταν έχουμε συναισθήματα, τα δείχνουμε. Γιατί όμως εκφράζουμε τα συναισθήματά μας; Θέλω να πω, θα υπήρχε ένα πλεονέκτημα αν βιώναμε τα συναισθηματα μας εσωτερικα, τον θυμο η τη χαρα. Αλλά δεν τα βιώνουμε απλώς, τα εκφράζουμε. Κι όχι μόνο τα εκδηλώνουμε, αλλά οι άλλοι μπορούν και να τα διαβάσουν. Κι οχι μονο να τα διαβασουν, αλλα και να τα αντιγραψουν. Υπαρχει μια ταχεως εξαπλουμενη συναισθηματικη επιρροη που συμβαινει αναμεσα στους πληθυσμους. Αυτη η λειτουργια των συναισθηματων υποδηλωνει, παραλληλα με οποιοδηποτε αλλο σκοπο εξυπηρετει, οτι υπαρχει ενα ειδος πρωτογονου τροπου επικοινωνιας. Στην ουσια, αν θελουμε πραγματικα να κατανοησουμε τα ανθρωπινα συναισθηματα, ετσι θα επρεπε να τα αντιλαμβανομαστε.

Ειμαστε συνηθισμενοι να αντιλαμβανομαστε τα συναισθηματα με αλλον τροπο, σε απλες, συντομες χρονικες περιοδους. Για παραδειγμα, προσφατα εδωσα μια διαλεξη στη Νεα Υορκη και ειπα στο κοινο: «Ξερετε, οπως οταν ειμαστε στο μετρο, και ο αλλος στην απεναντι πλευρα του βαγονιου μας χαμογελα κι εσεις ενστικτωδως του χαμογελατε». Με κοιταξαν και ειπαν: «Ποτε δεν το κανουμε αυτο στη Νεα Υορκη». (Γελια) Και τους απαντω: «Οπουδηποτε αλλου στον κοσμο, αυτη ειναι η φυσιολογικη ανθρωπινη συμπεριφορα!». Κι ετσι, αυτος ειναι ενας ενστικτωδης τροπος με τον οποιο μεταδιδουμε τα συναισθηματα μας στον αλλο. Και, στην πραξη, η συναισθηματικη επιρροη μπορει να ειναι ακομα ευρυτερη, οπως σε διακοπτομενες εκφρασεις θυμου, οπως σε μια εξεγερση. Η ερωτηση που θελαμε να θεσουμε ηταν: Θα μπορουσε ενα συναισθημα να διαδοθει, με ενα πιο συστηματικο τροπο από τις εξεγερσεις, μεσα στο χρονο, και να εμπλεξει πολλα ατομα, κι οχι μονο τα ζευγη ατομων που χαμογελουν το ενα στο αλλο στο μετρο; Μπορει να υπαρχει μια υφερπουσα ήρεμη εξεγερση που μας κινητοποιει διαρκως. Μπορει να υπαρχει μια συναισθηματικη φυγη πανικου που κυλα μεσα απο τα κοινωνικα δικτυα. Μπορει, στην πραξη, τα συναισθηματα να διαθετουν μια συλλογικη νοημοσυνη κι οχι απλα μια ατομικη υπαρξη.

Η συνέχεια εδώ:

Ν. Χρηστάκης - Η κρυφή επιρροή των κοινωνικών δικτύων |Braining.gr

https://braining.gr