Συναισθησία: το μίξερ των αισθήσεων - Βλέπω αυτό που ακούς

Ορισμένοι άνθρωποι όταν ακούνε μουσική βλέπουν στην κυριολεξία χρώματα, ενώ για άλλους τα χρώματα γεμίζουν τα μάτια τους όταν διαβάζουν γράμματα ή αριθμούς. «Πρόκειται για περιπτώσεις "συναισθησίας"» λένε οι επιστήμονες που ερευνούν χρόνια τη νευρολογική ανάμιξη των αισθήσεων. Συνήθως οι συναισθητικοί αναφέρουν συσχετίσεις ανάμεσα στις αποχρώσεις των χρωμάτων και τους αριθμούς, τους τόνους των ήχων και την ένταση των γεύσεων. Για παράδειγμα ένας συναισθητικός είναι πιθανόν να «δει» ένα περισσότερο έντονο κόκκινο χρώμα, καθώς ανεβαίνει η συχνότητα ενός ήχου ή μία απαλή επιφάνεια μπορεί να έχει «γλυκιά» γεύση.

Πρόσφατα Αμερικανοί επιστήμονες «ανακάλυψαν» ανθρώπους που μπορούν να «ακούν» τις εικόνες που βλέπουν, ενώ τώρα Βρετανοί ερευνητές πειραματίζονται με τη γεύση... των λέξεων. Σύμφωνα με το «New Scientist», ένας Αμερικανός φοιτητής που εκμυστηρεύτηκε στο γιατρό του ότι «άκουγε ήχους κάθε φορά που κοίταζε το screensaver του υπολογιστή του», έδωσε το έναυσμα για τις μελέτες της σπάνιας περίπτωσης συναισθησίας. Ερευνητές του Ινστιτούτου Τεχνολογίας στην Καλιφόρνια ανακοίνωσαν ότι εντόπισαν ακόμη τρεις ανθρώπους που ακούν εικόνες.

Τώρα Βρετανοί επιστήμονες της Οξφόρδης πειραματίζονται με τη... γεύση των λέξεων σε συνεργασία με τον διάσημο σεφ Χ. Μπλούμενταλ. Σε ένα από τα πειράματα οι εθελοντές κλήθηκαν να δοκιμάσουν τυρί μπρι και μούρα και να χαρακτηρίσουν τις τροφές με τις «κατασκευασμένες» λέξεις-επίθετα: «μαλούμα» και «τακέτ». Στην πλειοψηφία τους οι εθελοντές χαρακτήρισαν «μαλούμα» το μπρι και «τακέτ» τα μούρα. Ο Μπλούμενταλ είναι πρόθυμος να... μεταφέρει το εργαστήριο στο εστιατόριό του με συμφωνία των πελατών. Εχει ζητήσει από τους ερευνητές να κατασκευάσουν και άλλες... γευστικές λέξεις με τις οποίες οι πελάτες θα περιγράφουν τα πιάτα του.

Η συναισθησία συναντάται σε κάποια μορφή της σε έναν στους 2.000 ανθρώπους, ενώ η εμφάνισή της είναι σε μεγάλο βαθμό κληρονομική. Σύμφωνα με τον νευρολόγο Β.Σ. Ραμαχαντράν του Πανεπιστήμιου Σαν Ντιέγκο, που ειδικεύεται στο θέμα, νευρολογικές διαδικασίες παρόμοιες με αυτές που συμβαίνουν στη συναισθησία, παίζουν βασικό ρόλο στην ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε μεταφορές και στο να είμαστε δημιουργικοί. Ετσι εξηγείται σε μεγάλο βαθμό το ότι η συναισθησία είναι οκτώ φορές περισσότερο συνηθισμένη ανάμεσα στους συγγραφείς και στους καλλιτέχνες.

Η συναισθησία είναι η «ασθένεια» που κέντριζε τη φαντασία του Αρθούρου Ρεμπό και το Σαρλ Μποντλέρ, οι οποίοι και έγραψαν ποιήματα ορμώμενοι από την προσωπική τους εμπειρία, αλλά κι εκείνη του ζωγράφου Βασίλι Καντίσκι που δημιούργησε και ανάλογους πίνακες ζωγραφικής. Ο συγγραφέας Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ και οι συνθέτες Αλεξάντερ Σκριάμπιν και Ολιβιέ Μεσιάν, έχουν αξιοποιήσει επίσης την εμπειρία τους από την περιπέτεια των δικών τους αισθήσεων.

Τα νέα στοιχεία  από πρόσφατες έρευνες που διεξήγαγαν ψυχολόγοι από το Πανεπιστήμιο Waterloo, αποκαλύπτουν ότι οι αισθήσεις «μπερδεύονται» τελικά και από ιδέες και σκέψεις του πάσχοντος και όχι μόνο από την επίδραση εξωτερικών ερεθισμάτων, όπως ήταν γνωστό μέχρι τώρα.

Ο Βασίλι Καντίσκι (1866-1944) ήταν ο καλλιτέχνης που ασχολήθηκε ίσως περισσότερο απ' όλους, με αυτό το «μποτιλιάρισμα» των αισθήσεων, εξετάζοντάς το και ως καλλιτεχνική ιδέα. Ο ζωγράφος εξερεύνησε τις αρμονικές σχέσεις μεταξύ ήχων και χρωμάτων, ενώ χρησιμοποίησε και μουσικούς όρους για να περιγράψει ζωγραφικά έργα του, δίνοντας τους τίτλους όπως: «Συνθέσεις» και «Αυτοσχεδιασμοί» και το 1912 συνέθεσε την όπερα «Ο κίτρινος ήχος», που χαρακτηρίζονταν από τη συνύπαρξη χρωμάτων, μουσικής και χορού.

Η συναισθησία δεν άφησε αδιάφορο και το Ρώσο συνθέτη Αλεξάντερ Σκριάμπιν (1872-1915), ο οποίος εξέφρασε δημιουργικά τη δική του εμπειρία στη συμφωνία που έγραψε το 1910 με τίτλο: «Προμηθέας: To ποίημα της φωτιάς», έργο για ορχήστρα, πιάνο, εκκλησιαστικό όργανο και χορωδία.

Το φαινόμενο της συναισθησίας απασχόλησε και το θεατρικό σκηνοθέτη Πίτερ Μπρουκ χωρίς ο ίδιος να είναι πάσχων. Πριν από δύο χρόνια είχε παρουσιάσει στο θέατρο «Μπουφ ντι Νορ», την παράσταση «Είμαι ένα φαινόμενο» που βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο του διάσημου Pώσου γιατρού Αλεξάντερ Ρομάνοβιτς Λούρια, στο οποίο περιγράφει τη συνάντησή του με τον άνθρωπο-φαινόμενο, Σόλομον Βενιαμίνοβιτς Σερεσέβσκι, έναν προικισμένο υπερευαίσθητο άνθρωπο, που διακρινόταν από μια ικανότητα απομνημόνευσης που σχεδόν δεν γνώριζε όρια: Χωρίς να γνωρίζει ιταλικά ήταν σε θέση να απαγγείλει εκτεταμένα αποσπάσματα από τη «Θεία κωμωδία» του Δάντη, αφού πρώτα τα είχε ακούσει μία μόνο φορά. Ο Σερεσέβσκι έπασχε και από συναισθησία.«Είχε τις πιο ξετρελαμένες αισθήσεις» έλεγαν όσοι τον γνώριζαν. «Ενα χρώμα ή μια μυρωδιά γεννούσαν στο μυαλό του δεκάδες ήχους».

Στη συναισθησία έχει αναφερθεί και ο Ευγένιος Αρανίτσης γράφοντας για το βιβλίο του Οδυσσέα Ελύτη «Ο κήπος με τις αυταπάτες» (εκδόσεις Υψιλον) κάνοντας λόγο για τη στοργή και τη μέριμνα «για τις εσωτερικές εκείνες περιοχές της ανθρώπινης ύπαρξης όπου τα στεγανά καταργούνται και οι αισθήσεις συγκλίνουν σε μια μεταξύ τους πλέξη (συναισθησία) όταν ακούμε χρώματα, μυρίζουμε μελωδίες, εισχωρούμε στο Αδύνατον των ποιητικών εκείνων συνδυασμών που τόσο ερέθιζαν τον Μποντλέρ και που ο Καντίσκι θα θεωρούσε αργότερα με τη σειρά του ρεαλιστικούς».

Στις πρόσφατες έρευνες οι επιστήμονες εξέτασαν μία γυναίκα, η οποία βλέπει διαφορετικά χρώματα για κάθε αριθμό ή γράμμα του αλφαβήτου. Η C, όπως την ονόμασαν, όταν αντικρίζει τυπωμένο σε χαρτί τον αριθμό 7, βλέπει κίτρινο χρώμα πάνω στην επιφάνεια της ασπρόμαυρης σελίδας. Τελικά διαπιστώθηκε ότι η C κοιτάζοντας εφτά μήλα, χωρίς να αντιλαμβάνεται αρχικά τον αριθμό τους, η αντίδρασή της ήταν φυσιολογική. Οταν όμως συγκεντρώσει τη σκέψη της στο γεγονός ότι είναι εφτά, αντικρίζει ξανά το κίτρινο χρώμα που βλέπει όταν κοιτάζει τον αριθμό 7. Καινούργια διαπίστωση που επιβεβαιώνει ότι η συναισθησία δεν προκαλείται μόνο από εξωτερικούς παράγοντες.

Πηγές:
Ιωάννα Νιαώτη (Πηγές: BBC, www.newscientist.com) Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 29 Μαΐου 2009
http://www.hri.org/E/2000/00-08-11.dir/keimena/art/art1.htm