Ένας για όλους και όλοι για έναν

Οι παραδοσιακοί τρόποι κατανόησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς δεν είναι επαρκείς. Μια κλασική μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για την κατανόηση της συλλογικής συμπεριφοράς εξετάζει τις επιλογές και τις ενέργειες των ατόμων. Για παράδειγμα, μπορούμε να δούμε τις αγορές, τις εκλογές ή τις εξεγέρσεις ως απλά παραπροϊόντα αποφάσεων των ατόμων να αγοράσουν και να πουλήσουν, να ψηφίσουν ή να εκφρά σουν την οργή τους. Το κλασικό παράδειγμα αυτής της προσέγγισης, το οποίο είναι γνωστό ως μεθοδολογικός ατομικισμός, είναι η αντίληψη του Άνταμ Σμιθ για την αγορά ως το απλό άθροισμα της προθυμίας των ατόμων να πουλήσουν ή να αγοράσουν αγαθά.

Μια άλλη κλασική μέθοδος για την κατανόηση της συλλογικής συμπεριφοράς απορρίπτει το άτομο και εστιάζει αποκλειστικά σε ομάδες, με βάση κατηγορίες όπως η τάξη ή η φυλή, οι οποίες αποτελούν φορείς συλλογικών ταυτοτήτων που κάνουν τα μέλη τους να δρουν συντονισμένα. Κάποιοι από τους υποστηρικτές αυτής της παράδοσης, όπως ο Καρλ Μαρξ, πιστεύουν ότι οι ομάδες έχουν τη δική τους «συνείδηση», η οποία τις διαποτίζει με μια αδιαίρετη προσωπικότητα, που δεν μπορεί να συναχθεί ή να κατανοηθεί με βάση τη δράση των ατόμων. Άλλοι έχουν εστιάσει στην πρωτοκαθεδρία της ομαδικής κουλτούρας. Για παράδειγμα, ο κοινωνιολόγος Emile Durkheim υποστήριξε ότι τα σχετικά σταθερά ποσοστά αυτοκτονίας μεταξύ των μελών διαφορετικών θρησκευτικών ομάδων δεν θα μπορούσαν να εξηγηθούν με βάση τις πράξεις των ατόμων, καθώς οι ομάδες αποτελούν μια ανθεκτική πραγματικότητα που διαρκεί περισσότερο από τη ζωή των μελών τους. Πώς γίνεται, αναρωτιόταν, τα άτομα να έρχονται και να παρέρχονται, αλλά τα ποσοστά αυτοκτονίας μεταξύ των Γάλλων προτεσταντών να παραμένουν σταθερά; Αυτή η προσέγγιση, γνωστή ως μεθοδολογικός ολισμός, βλέπει ότι τα κοινωνικά φαινόμενα τα διακρίνει η ολότητα, διάφορη των ατόμων, η οποία δεν μπορεί να κατανοηθεί απλώς μέσω της μελέτης των ατόμων.

Ο ατομικισμός και ο ολισμός διαφωτίζουν σημαντικές πτυχές της ανθρώπινης κατάστασης, αλλά παραβλέπουν ένα βασικό στοιχείο. Σε αντίθεση με αυτές τις δύο παραδόσεις, η επιστήμη των κοινωνικών δικτύων προσφέρει έναν εντελώς καινούργιο τρόπο κατανόησές της ανθρώπινης κοινωνίας, διότι η εν λόγω επιστήμη αφορά τόσο τα άτομα όσο και τις ομάδες, και μάλιστα*επικεντρώνεται στο πώς τα άτομα σχηματίζουν ομάδες. Οι διασυνδέσεις μεταξύ των ανθρώπων οδηγούν σε φαινόμενα που δεν υφίστανται στα άτομα και δεν μπορούν να αναχθούν στις μεμονωμένες επιθυμίες και συμπεριφορές τους. Ο ίδιος ο πολιτισμός, μάλιστα, είναι ένα τέτοιο φαινόμενο. Όταν χάνουμε τις συνδέσεις μας, χάνουμε τα πάντα.

Η μελέτη των κοινωνικών δικτύων είναι στην πραγματικότητα μέρος ενός πολύ ευρύτερου προγράμματος συναρμολόγησης στη σύγχρονη επιστήμη. Κατά τους τελευταίους τέσσερις αιώνες, οι επιστήμονες, εμπνευσμένοι από τη φλόγα του αναγωγισμού και με μεγάλη επιτυχία, άρχισαν να εξετάζουν όλο και μικρότερα τμήματα της Φύσης για να κατανοήσουν το όλον. Έχουμε αποσυναρμολογήσει τη ζωή σε όργανα, σε κύτταρα, σε μόρια και, τέλος, σε γονίδια. Έχουμε αποσυναρμολογήσει την ύλη σε άτομα, σε πυρήνες, σε υποατομικά σωματίδια. Έχουμε εφεύρει από μικροσκόπια έως υπερεπιταχυ ντές σωματιδίων. Τώρα, όμως, ol επιστήμονες σε πολλούς τομείς προσπαθούν να επανασυναρμολογήσουν τα διαφορετικά τμήματα —πηγαίνοντας από τα μακρομόρια στα κύτταρα, από τους νευρώνες στον εγκέφαλο, από τα είδη στα οικοσυστήμα, τα, από τα θρεπτικά συστατικά στα τρόφιμα, από τους ανθρώπους στα δίκτυα. Εξάλλου, όλο και πιο συχνά οι επιστήμονες αντιλαμβάνονται συμβάντα όπως οι σεισμοί, οι δασικές πυρκαγιές, οι εξαφανίσεις ειδών, οι κλιματικές μεταβολές, οι επαναστάσεις και τα χρηματιστηριακά κραχ ως εκρήξεις δραστηριότητας σε ένα μεγαλύτερο σύστημα —οι οποίες μπορούν να κατανοηθούν μόνο εφόσον μελετηθούν στο πλαίσιο πολλών παραδειγμάτων του ίδιου φαινομένου. Στρέφουν την προσοχή τους στο πώς και στο γιατί τα διαφορετικά μέρη συνταιριάζουν και υπακούουν στους κανόνες που διέπουν τη διασύνδεση και τη συνοχή. Επομένως, η κατανόηση της δομής και της λειτουργίας των κοινωνικών δικτύων, καθώς και του φαινομένου της ανάδυσης —της εμφάνισης συλλογικών ιδιοτήτων που δεν μπορούν να βρεθούν στα μεμονωμένα μέλη—, αποτελεί στοιχείο αυτού του ευρύτερου επιστημονικού κινήματος.

Η καλύτερη κατανόηση των κοινωνικών δικτύων είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση νέων απειλών στον κόσμο μας. Οι αναταραχές των χρηματοοικονομικών αγορών μάς υπενθυμίζουν ότι η οικονομική δραστηριότητα γίνεται ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένη και διασυνδεδεμένη. Νέοι κίνδυνοί για τη δημόσια υγεία, όπως η εμφάνιση παθογόνων με αντοχή στα αντιβιοτικά και οι επιδημίες επικίνδυνων συμπεριφορών, μεγεθύνονται μέσω της μετάδοσης από άτομο σε άτομο. Οι πολιτικές καμπάνιες εκμεταλλεύονται όλο και περισσότερο τις νέες τεχνολογίες δικτύωσης, ενώ όλο και μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής μας ζωής αναπτύσσεται σε έναν υπερσυνδεδεμένο κόσμο αλλά αυτές οι ίδιες τεχνολογίες χρησιμοποιούνται και από κάποιους εξτρεμιστές, οι οποίοι επιθυμούν να ξεκάνουν τον ίδιο τον κόσμο που μας επιτρέπει να συνδεόμαστε με τόση επιτυχία.

Όλες αυτές οι προκλήσεις απαιτούν να αναγνωρίσουμε ότι, μολονότι τα ανθρώπινα όντα έχουν μεγάλη δύναμη ως άτομα, θα πρέπει να ενεργήσουμε συλλογικά για να επιτύχουμε όσα δεν μπορούμε να καταφέρουμε μόνοι μας. Το έχουμε κάνει στο παρελθόν —δαμάζοντας τεράστια ποτάμια, χτίζοντας μεγάλες πόλεις, δημιουργώντας βιβλιοθήκες γνώσης και στέλνοντας ανθρώπους στο Διάστημα. Όλα αυτά τα κάναμε χωρίς καν να γνωρίζουμε όλους όσοι εργάστηκαν για την επιτυχία κάθε σχεδίου. Το θαύμα των κοινωνικών δικτύων στον σύγχρονο κόσμο είναι ότι μας ενώνουν με άλλους ανθρώπους και μας δίνουν την ευκαιρία να συνεργαστούμε σε μια κλίμακα πολύ ευρύτερη απ’ ό,τι έχουμε βιώσει στο αρχαίο παρελθόν μας.

Αλλά, σε ένα πιο ανθρώπινο επίπεδο, τα κοινωνικά δίκτυα επηρεάζουν κάθε πτυχή της ζωής μας. Γεγονότα που συμβαίνουν σε μακρινά άτομα μπορούν να καθορίσουν τη δική μας ζωή, το πώς σκεφτόμαστε, το τι επιθυμούμε, το αν θα αρρωστήσουμε ή το αν θα πεθάνουμε. Σε μια κοινωνική αλυσιδωτή αντίδραση, αντιδρούμε σε μακρινά γεγονότα, συχνά χωρίς να το συνειδητοποιούμε.

Ενσωματωμένοι σε κοινωνικά δίκτυα,και επηρεασμένοι από τους άλλους με τους οποίους συνδεόμαστε, χάνουμε αναγκαστικά ένα μέρος της ατομικότητάς μας. Η εστίαση στις δι κτυακές συνδέσεις μειώνει τη σημασία των ατόμων υπέρ της κατανόησης των συμπεριφορών των ομάδων. Επιπλέον, τα δίκτυα επηρεάζουν πολλές συμπεριφορές και αποτελέσματα που έχουν ηθικές προεκτάσεις. Αν η επίδειξη συμπάθειας και η χρήση ναρκωτικών είναι φαινόμενα μεταδοτικά, τότε μήπως αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να αναδιαρθρώσουμε τα δικά μας κοινωνικά δίκτυα προς την κατεύθυνση της καλοσύνης και της εγκράτειας; Αν αντιγράφουμε ασυνείδητα τις καλές πράξεις των άλλων με τους οποίους συνδεόμαστε, τότε κατά πόσον αξίζουμε τον έπαινο για αυτές; Και, αν υιοθετούμε τις κακές συνήθειες ή σκέψεις εκείνων με τους οποίους συνδεόμαστε στενά ή χαλαρά, κατά πόσον ευθυνόμαστε; Κατά πόσον ευθύ νονται οι άλλοι; Αν τα κοινωνικά δίκτυα θέτουν περιορισμούς στην πληροφόρηση και στις απόψεις μας, πόσο ελεύθεροι είμαστε στις επιλογές μας;

Η αναγνώριση αυτής της απώλειας αυτοκατεύθυνσης μπορεί να θεωρηθεί σκανδαλώδης. Ωστόσο, η εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων δεν είναι απλώς η επίδραση των άλλων σε εμάς. Είναι και η δική μας επίδραση στους άλλους. Δεν χρειάζεται να είστε σούπερ σταρ. Το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να συνδεθείτε. Η καθολικότητα της ανθρώπινης σύνδεσης σημαίνει ότι ο καθένας από εμάς έχει πολύ μεγαλύτερη επιρροή στους άλλους από όσο μπορούμε να αντιληφθούμε. Όταν φροντίζουμε καλύτερα τον εαυτό μας, αυτό επηρεάζει και πολλούς άλλους συνανθρώπους μας. Όταν από συνήθεια κάνουμε τυχαίες πράξεις καλοσύνης, αυτές μπορούν να εξαπλωθούν σε δεκάδες ή, ακόμη, και σε εκατοντάδες άλλους ανθρώπους. Και με κάθε καλή πράξη συμβάλλουμε στη συντήρηση του ίδιου του δικτύου που μας συντηρεί.

Η μεγάλη πρόκληση του 2ΐου αιώνα —η κατανόηση του πώς η ολότητα της ανθρωπότητας είναι μεγαλύτερη από το άθροισμα των μερών της— μόλις έχει αρχίσει. Σαν ένα παιδί που ξυπνά, ο ανθρώπινος υπεροργανισμός αρχίζει να αποκτά αυτεπίγνωση, και αυτό σίγουρα θα μας βοηθήσει να επιτύχουμε τους στόχους μας. Αλλά το μεγαλύτερο δώρο της αυτεπίγνωσης αυτής θα είναι η άκρατη χαρά της αυτογνωσίας και η συνειδητοποίηση του ότι, για να μάθουμε πραγματικά ποιοι είμαστε, θα πρέπει πρώτα να μάθουμε πώς και γιατί όλοι μας είμαστε συνδεδεμένοι.

Πηγή: Συνδεδεμένοι: Η εκπληκτική δύναμη των κοινωνικών δικτύων και πως αυτά διαμορφώνουν τη ζωή μας, Nicholas A.Christakis, MD, PHG και James H. Fowler, Phd, Εκδόσεις Κάτοπτρο