Ν. Λυγερός - Το μοντέλο του Schopenhauer

«Γνωρίζουμε λοιπόν όλοι, πως όσο περισσότερο προικισμένος είναι ένας άνθρωπος, τόσο μεγαλύτερη κατάρα τον δέρνει. Γιατί αυτός βλέπει τους άλλους να μην έχουν γνώσεις, να είναι ελεεινοί και μικροί, όσο και αυτοί τον βλέπουν ανώτερο και άπιαστο. Δυστυχώς, όμως, δεν είναι δυνατόν να εκφράζει αυτήν τη γνώμη του για τους άλλους, φθάνει σε ένα όριο και σταματάει. Το ίδιο κάνουν και οι άλλοι. Άραγε, όπως φαίνεται, είναι ένας απομονωμένος και μοναχικός άνθρωπος, καταδικασμένος να ζει σε ένα νησί όπου δεν απαντάει κανέναν και ο κάθε πίθηκος από μακριά τού μοιάζει για άνθρωπος;» Με αυτόν τον τρόπο εκφράζεται ο Schopenhauer στο βιβλίο του με τίτλο Ο άνθρωπος και η κοινωνία. Η παράγραφος παρουσιάζεται ως ακραία για αυτούς που ονομάζονται άνθρωποι και δεν έχουν διαβάσει το έργο του και δεν γνωρίζουν τη ζωή του φιλόσοφου. Ενώ μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο πόνος του είναι πιο προσιτός και κατανοητός. Υποφέρει ο άνθρωπος μόνο, διότι το άτομο είναι ευτυχισμένο. Η σημαντικότερη διαφορά προέρχεται από την ύπαρξη της κοινωνίας, η οποία λειτουργεί μόνο και μόνο για το άτομο. Μέσα στο πλαίσιο της κοινωνίας, ο άνθρωπος είναι εξ ορισμού απομονωμένος, ειδικά αν είναι προικισμένος ή με ειδικές ανάγκες. Η ελευθερία του ως πολιτικό ον δεν έχει νόημα για την κοινωνία. Εκείνη αδιαφορεί για την οντότητά του, σημασία έχει να μην υπάρχει διαφορά. Διότι η διαφορά κάνει τη διαφορά και υπάρχουν επιπτώσεις πάνω σε όλο το σύνολο. Η κοινωνία αδιαφορεί για την ανάδειξη και την εξέλιξη των ανθρώπων εφόσον ο σημαντικότερος στόχος της είναι η διατήρηση του συστήματος. Τα προικισμένα άτομα είναι εξ ορισμού επικίνδυνα ακόμα και αν οι εφευρέσεις οφείλονται σε αυτά. Επιπλέον, αν η ανθρωπιά τους έλθει σε σύγκρουση με τα συμφέροντα της κοινωνίας, τότε είναι καταδικασμένα. Το επιχείρημα της ανωτερότητας δεν ισχύει διότι προβάλλεται μόνο μονόπλευρα. Οι γυάλινοι πύργοι είναι ισχυροί διότι τους παράγει η κοινωνία για να αποφύγει την ανάμειξη των προικισμένων με τα προβλήματα. Η αυτάρκεια των έργων των προικισμένων ενοχλεί την εξειδίκευση της καθημερινότητας. Η παράγραφος του Schopenhauer εξηγείται καλύτερα μέσα σε όλο αυτό το πλαίσιο και ερμηνεύεται ως μια απεγνωσμένη προσπάθεια του φιλόσοφου να εκφράσει τα δεινά της μοναξιάς των ανθρώπων μέσα στην αδιαφορία της μάζας. Οι άνθρωποι, σπάνιοι εξ αρχής, δεν μπορούν παρά μόνο να ζήσουν διαχρονικά και συνεπώς δεν υπάρχουν μέσα στο παρόν της κοινωνίας. Ο μόνος στόχος και σκοπός τους δεν μπορεί να είναι παρά μόνο η εξέλιξη της ανθρωπότητας. Αυτή πρέπει να ξεπεράσει τα εμπόδια της εξουσίας της κοινωνίας. Ο Schopenhauer βρίσκεται στο πλαίσιο της ουσίας και μόνο εκεί τα νοητικά σχήματα είναι εντελώς διαφορετικά από τα συμβατικά. Και για να κρίνουμε τον φιλόσοφο, πρέπει να εισχωρήσουμε στη νοόσφαιρα της ανθρωπότητας και όχι στο δόγμα της κοινωνίας.

Ν. Λυγερός - Η διάσπαση του ατόμου

Δεν είναι το χάσμα των γενεών που δημιουργεί προβλήματα στην κοινωνία. Η σύγκρουση είναι πιο βαθιά και γίνεται μεταξύ της ποιότητας και της ποσότητας, μεταξύ της εξουσίας των διπλωμάτων και της ουσίας των γνώσεων. Ο συμβιβασμός του ατόμου προκαλεί και τη διάσπαση του χαρακτήρα του. Θα ήθελε ιδανικά να λειτουργήσει σε ένα άλλο πλαίσιο, όμως ο ρεαλισμός το αποτρέπει. Προσπαθεί να πείσει τον εαυτό του ότι πρέπει να αλλάξει το σύστημα, όμως δεν το πιστεύει και αναγκαστικά καταρρέει. Μετά την προσωπική του αποτυχία, θέλει να παρασύρει και άλλους για να μην είναι μόνο του. Έτσι δημιουργεί και την έννοια της παρέας, η οποία αποτελεί τον μικρόκοσμό του όπου επιτέλους ζει ευτυχισμένο διότι κανείς δεν το αμφισβητεί πια. Έχει βρει μια τυπική ισορροπία η οποία είναι σταθερή. Παραμένει αμετάβλητο και ο λόγος είναι απλός: ζει και δρα μόνο και μόνο μέσα στο κοινωνικό δόγμα του συστήματος. Έτσι ερμηνεύει κάθε εξωτερική ιδιομορφία ως μια ιδιοτροπία και δεν μπορεί να επηρεαστεί εξωτερικά. Το εσωτερικό είναι ο μόνος του χώρος επιβίωσης. Το άτομο με τη διάσπασή του δεν υπάρχει πια ως ανεξάρτητη οντότητα. Όλη του η προσωπικότητα έχει χαθεί μέσα σε όλο το σύστημα, το οποίο αποτελείται από ένα μείγμα. Η μάζα του συστήματος είναι το κράμα των ατομικών προσωπικοτήτων. Δεν μπορεί το άτομο να ξαναβρεί τα πρώτα του συστατικά. Το κοινωνικό πλέγμα του έχει δημιουργήσει ένα ατομικό σύμπλεγμα. Δεν υπάρχει πια δίχως το σύστημα. Με το πρόσχημα του αρχικού συμβιβασμού έχει μετατραπεί η όλη του οντολογία. Όσον αφορά στη τελεολογία του είναι μοναδική. Αποτελείται μόνο και μόνο από την επιβίωση του συστήματος εις βάρος της οποιασδήποτε εξέλιξης της ανθρωπότητας. Έτσι το αδρανές στοιχείο του ατόμου γίνεται συντηρητικό και μάλιστα επιθετικό ως προς κάθε απόπειρα αλλαγής. Η αλλαγή φάσης της συμπεριφοράς του ατόμου προέρχεται από το φαινόμενο της πλειοψηφίας. Δημιουργείται στο άτομο η αίσθηση του δικαίου και της απολυτότητας. Όπως όλο το σύστημα δεν υποστηρίζει μόνο όλες του τις πράξεις μέσα σε ένα καταλυτικό πλαίσιο αλλά και παράγει την αίσθηση του εξωτερικού κινδύνου, εμφανίζεται η συσπείρωση της αδράνειας. Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε με αυτές τις συνθήκες ποιες μπορεί να είναι οι προσδοκίες της κανονικής εκπαίδευσης. Δεν πρέπει να παράγει στοχαστές διότι θέτει σε κίνδυνο το όλο σύστημα. Δεν πρέπει να παράγει διαφοροποιήσεις διότι η ομοιογενής μάζα ελέγχεται πιο εύκολα. Δεν πρέπει η εκπαίδευση του συστήματος να αναδεικνύει την ανθρωπιά του ανθρώπου. Στην ουσία, αυτή η εκπαίδευση αποσκοπεί να γίνει το συμπαγές και αναμφισβήτητο εργαλείο της αναπαραγωγής της ίδιας της κοινωνίας που βασίζεται μόνο σε αρχές και όχι σε αξίες. Η διάσπαση του ατόμου, όπως βλέπουμε, δεν έχει μόνο προσωπικές επιπτώσεις. Το άτομο μεταφέρει μαζί του ένα ολόκληρο πλαίσιο όπου η ανθρώπινη βούληση δεν έχει κανένα νόημα. Κάθε κίνηση του ατόμου δεν είναι παρά μόνο η προέκταση του συστήματος της μετριότητας και της αδράνειας. Τα γεγονότα ερμηνεύονται ως απόλυτα δεδομένα που δεν αλλάζουν. Και το όλο σύστημα βασίζει τη σταθερότητά του στην πίστη της μη αλλαγής και δεν υπάρχει πλαίσιο αλλαξοπιστίας. Κάθε αλλαγή είναι μία αίρεση. Κάθε προσπάθεια απελευθέρωσης είναι μία καταδίκη. Και οι άνθρωποι αυτοί που υπάρχουν ακόμα, είναι οι καταδικασμένοι εις ζωή.

Στην ομάδα θέλουμε τον άλλο εαυτό μας, θέλουμε το άλλο εγώ

Όταν μιλάμε μόνο και μόνο για κοινωνικές σχέσεις, κάνουμε επικοινωνία. Όταν μιλάμε για ανθρώπινες σχέσεις, κάνουμε συνεννόηση. Αν δεν υπάρχει μια κοινή τομή, μέσα στις δύο νοόσφαιρες του καθενός και δεν παράγει ο άλλος κάτι, τότε έχουμε ένα πρόβλημα συνεννόησης. Στη θεωρία σχέσεων, όταν παράγουμε μία ομάδα και όταν παράγουμε μία παρέα, δεν θέλουμε τα ίδια. Στην ομάδα θέλουμε τον άλλον εαυτό μας, θέλουμε το άλλο εγώ. Άρα πολύ συχνά έχουμε, στις παρέες, ανθρώπους που μοιάζουν. Στην ομάδα δεν ψάχνουμε ανθρώπους που μοιάζουν, ψάχνουμε ανθρώπους που είναι το συμπληρωματικό μας. Δηλαδή, που έχουν ιδιότητες που δεν έχουμε. Το χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι: Μπορείτε εύκολα να φανταστείτε μια παρέα με έντεκα τερματοφύλακες, οι οποίοι θα μιλάνε για όλα τα γκολ, που έχουν φάει ή που έχουν αποκρούσει. Άρα, μια παρέα με έντεκα τερματοφύλακες δεν μπορεί να είναι ποτέ ομάδα. Ο τερματοφύλακας - ο οποίος είναι ανώμαλος εξ αρχής, με την έννοια τη μαθηματική, εφόσον παίζει ποδόσφαιρο και είναι ο μόνος που παίζει με τα χέρια - ψάχνει ανθρώπους, που δεν είναι ανώμαλοι. Δηλαδή, ανθρώπους που παίζουν με τα πόδια. Άρα ψάχνει ανθρώπους που δεν έχουν την ίδια ιδιότητα. Γιατί, φανταστείτε να είχαν όλοι την ίδια ιδιότητα. Θα ήταν όλοι κολλημένοι στο τέρμα, η εντεκάδα. Η ιδέα, λοιπόν, είναι ότι πολύ συχνά προσπαθούμε να βρούμε κάποιον ο οποίος είναι το ίδιο με εμάς. Και αυτό που δεν καταλαβαίνουμε είναι ότι όταν είναι το ίδιο με εμάς, είναι ο τέλειος τρόπος να τον βαρεθούμε. Άρα, όταν αναζητούμε τον άλλον που είναι συμπληρωματικός και διαφορετικός, έχει άλλες ιδιότητες.

του Νίκου Λυγερού

http://www.lygeros.org/articles?n=15954&l=gr

Σκίτσο (Ν. Λυγερός) - Ανθρώπινο βλέμμα, Regard humain.

Ανασχηματισμός του πυρήνα των ανθρωπίνων σχέσεων

Εάν εξετάζουμε τον πυρήνα των ανθρωπίνων σχέσεων μέσα από το βλέμμα της νοημοσύνης και όχι της κοινωνίας, συνειδητοποιούμε την ανάγκη να τον ανασχηματίσουμε για να έχουμε ένα άτομο που να είναι ελεύθερο και όχι εξαρτώμενο από τις θεσμικές δομές. Το πρόβλημα των ανθρωπίνων σχέσεων στην καθημερινότητα, είναι ότι τα άτομα αναπαράγουν κοινωνικά νοητικά σχήματα για να ζήσουν μία μορφή τεχνητής ευτυχίας. Στην πραγματικότητα, αυτά τα άτομα δεν είναι παρά υλικά σημεία μέσα στην κοινωνική μάζα. Δίχως τη θέλησή τους, ακολουθούν τους κοινωνικούς φραγμούς και το γεγονός ότι είναι απόλυτα πλαισιωμένα σ’ αυτούς, τους δημιουργεί μία αίσθηση άνεσης. Μόνο που αυτή η άνεση είναι εκείνη της κοινωνικής φυλακής εξ ολοκλήρου ελεγχόμενη από τον κανόνα. Η δυσκολία, λοιπόν, για τα προικισμένα παιδιά είναι να εισχωρήσουν σ’ αυτόν το χώρο χωρίς ωστόσο να καταλαβαίνουν τους κανόνες αυτού του παιγνίου. Αυτό φαίνεται παράλογο για τα άτομα που γνωρίζουν μόνο και μόνο την ανθρώπινη πραγματικότητα. Αυτή η δυσκολία έγκειται στη συμπεριφορά ανάμεσα στις σχέσεις των διαφορετικών φύλων. Πεπεισμένοι ότι ανήκουν το καθένα σε συγκεκριμένο κανόνα, προσπαθούν να ανταποκριθούν στις κοινωνικές ιδιότητες που τους έχουν αποδοθεί. Διότι το παράδοξο της κοινωνικής εξέλιξης είναι ότι επιδιώκει να διαγράφει τις πραγματικές διαφορές. Έτσι, τα άτομα διαφορετικών φύλων προσπαθούν να ξαναβρούν τις μάσκες τους μέσω κωδικών οι οποίοι για τα προικισμένα παιδιά είναι ουσιαστικά τεχνητοί. Αυτό το φαινόμενο το βλέπουμε επίσης στις διαφορετικές ηλικιακές ομάδες. Η παράταση της διάρκειας της ζωής έχει δημιουργήσει επιπλέον, σημαντικές φάσεις. Αλλά αυτές δεν διαχωρίζονται φυσιολογικά, τουλάχιστον σε αυστηρά ανθρώπινο επίπεδο. Σ’ αυτό το επίπεδο, η κοινωνική δραστηριότητα παίρνει το πάνω χέρι και ορίζει τους ανθρώπους ως δραστήριους ή μη δραστήριους. Και πάλι, αυτή η κοινωνική εξουσία αφοπλίζει το ανθρώπινο ον. Όλες αυτές οι αντιθέσεις έχουν στόχο την περιβόητη κοινωνική ευτυχία. Στην απουσία ενός πραγματικού συμβολαίου ά la Rousseau, οι θεσμοί μάς προτείνουν την ευτυχία. Έτσι, σ’ αυτή την κοινωνία του θεάματος, βοηθούμε στον απανθρωπισμό των ανθρώπων. Για να μοιάζουν όλοι, η κοινωνία τούς θεωρεί απαράλλακτους σύμφωνα με κριτήρια αυστηρά κοινωνικά. Άρα το πραγματικό πρόβλημα στο ανθρώπινο επίπεδο, είναι πώς ν’ αγωνιστούμε εναντίον αυτών των αντιθέσεων. Είναι δυνατόν να προσεγγίσουμε τον άνθρωπο δίχως επανάσταση; Πώς να αποδεχτούμε το απαράδεχτο; Για να συνειδητοποιήσουμε πραγματικά τη δύναμη του κοινωνικού μοντέλου, αρκεί να εξετάσουμε την περίπτωση των γενοκτονιών. Οι γενοκτονίες οι οποίες αποτελούν εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας, είναι πάντα ενορχηστρωμένες κατά τρόπο μαζικό, και όχι μόνο όσον αφορά στα θύματα. Είναι γεγονός ότι οι δήμιοι είναι πάντα πολλοί. Αυτό επιτρέπει να μοιράζονται εξίσου την εργασία σύμφωνα με το κοινωνικό μοντέλο. Με αυτόν τον τρόπο, συμμετέχουν όλοι, χωρίς να νιώθουν πραγματικά ένοχοι για οτιδήποτε. Αυτή η διαμοιρασμένη ευθύνη επιτρέπει την απενοχοποίηση όλων, τόσων των ενεργά όσο και των παθητικά αναμεμιγμένων. Εάν είναι δυνατόν να γίνει μία γενοκτονία, δεν είναι εξαιτίας της ύπαρξης αταβιστικών δυνάμεων, αλλά μάλλον χάρη στον περίφημο κοινωνικό ιστό που επιτρέπει να δίνεται ένας ρόλος στον καθένα. Έτσι κανένας δεν παραπονείται. Στην πραγματικότητα, η κοινωνική δομή δεν επιτρέπει παράπονα. Κι αυτή η δομή είναι τόσο αυστηρή που μολύνει τα ίδια τα θύματα. Είναι πεπεισμένοι ότι είναι ένοχοι διότι ενοχλούν την κοινωνία στην οποία αναμίχθηκαν. Με αυτόν τον τρόπο, καταλαβαίνουμε ότι ο αγώνας εναντίον των γενοκτονιών δεν μπορεί να περάσει ως μία κοινωνική κριτική ούτε ως ένας ανασχηματισμός του πυρήνα των ανθρωπίνων σχέσεων.

Σκίτσο (Ν. Λυγερός) - Le visage de Silence. Feutre

http://www.lygeros.org/Dessins/4635.jpg

του Νίκου Λυγερού

Κανονικότητα και απόκλιση - Normality and deviation

Στην κοινωνία του μέσου όρου και όχι του μέτρου, η κανονικότητα είναι το ιδανικό και κατά συνέπεια ο απόλυτος στόχος για κάθε άτομο. Οι συνέπειες αυτής της τάσης είναι δραματικές και θα ήταν τραγικές για την ανθρωπότητα αν δεν υπήρχαν οι αποκλίσεις των ανθρώπων για να αντισταθμίσουν με το έργο τους, την αδράνεια της κοινωνίας. Γι αυτό το λόγο βέβαια, η τελευταία παρουσιάζει την απόκλιση ως μη φυσιολογική. Στην πραγματικότητα, η απόκλιση είναι μόνο μη κανονική εξ ορισμού και τίποτα άλλο. Μάλιστα η μη ύπαρξη της απόκλισης θα ήταν μη φυσιολογική. Σε κάθε περίπτωση μιλάμε για μια πραγματικότητα που διαμορφώνει την πραγματικότητα. Έτσι, ενώ η γενική τάση της κοινωνίας είναι η αναζήτηση της ευτυχίας μέσω της ισορροπίας, η ύπαρξη των αποκλίσεων επιτρέπει στην ανθρωπότητα να εξελιχθεί, πράγμα το οποίο είναι απαραίτητο αφού η νοημοσύνη είναι το μέλλον της. Επιπλέον υπάρχει μια σημαντική διαφοροποίηση πάνω στο έργο και όχι στον πληθυσμό. Η κοινωνία λόγω της απαραίτητης χειραγώγησης που πρέπει να ασκεί πάνω στα άτομα δίνει μεγάλη έμφαση στην έννοια της πλειοψηφίας με το πρόσχημα των δημοκρατικών αρχών. Στην πράξη, η βούλησή της είναι ένας εκφυλισμός διότι δεν ασχολείται ποτέ με το έργο των ανθρώπων. Και ο λόγος είναι απλός. Υπάρχει μάλιστα και ο λεγόμενος κανόνας των βιβλιοθηκάριων 80 – 20. Πιο επεξηγηματικά, το 20% του πληθυσμού παράγει το 80% του συνολικού έργου. 

Η κοινωνία δεν αναφέρεται ποτέ στο έργο αλλά στη δουλειά, η οποία είναι η μοντέρνα εκδοχή της σκλαβιάς. Ποιος συνειδητοποιεί, ότι την ώρα που εκφράζεται για τη δουλειά του, μιλά στην ουσία για τη σκλαβιά του. Νομίζει ο καθένας μας ότι ο μισθός δικαιολογεί τα πάντα, ακόμα και την έλλειψη ελευθερίας. Ξεχνάει ότι σημασία έχει η ζωή, η ελεύθερη ζωή, αλλιώς στην Ελλάδα παραδείγματος χάρη, η Τουρκοκρατία θα ήταν μια χαρά. Έτσι και οι αλλεπάλληλες αναφορές στην κρίση, η οποία είναι, θέλουμε δε θέλουμε, τεχνητή, γίνονται για να δικαιολογήσουν μια κατάσταση που δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ανθρώπινη. Αυτή είναι η ουσία. Κατανοούμε λοιπόν ότι η κανονικότητα είναι μια μορφή ελέγχου του συστήματος έτσι ώστε να μη μπορούν να εκφραστούν οι αποκλίσεις. Με άλλα λόγια, αποτελεί μια προσπάθεια μετασχηματισμού της πλειοψηφίας σε μονοπώλιο. Με το πρόσχημα της αντιπροσωπευτικότητας προσπαθεί να πείσει ακόμα και τους ανθρώπους ότι ο κανόνας αποτελεί δικαιοσύνη. Μέσω αυτής της εικόνας προβάλλει τα συμφέροντά της δίχως να δίνει περιθώριο στην αμφισβήτηση των κλειστών δομών της. Με αυτόν τον τρόπο έρχεται σε σύγκρουση με κάθε ομάδα που παράγει ένα έργο. Και ένα από τα χειρότερα αποτελέσματα αυτής της τάσης είναι το έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και ειδικότερα η γενοκτονία.