Νίκος Λυγερός: Ανθρωπότητα και Χρόνος

Η εξέταση της έννοιας της ανθρωπότητας σ’ ένα αυστηρά οντολογικό πλαίσιο την υποβαθμίζει. Χωρίς τη διαχρονική της φύση και το χρονικό της προσδιορισμό, φαίνεται τοπικά ισόμορφη με την κοινωνία. Αλλά η κοινωνία δεν μπορεί παρά να αποτελεί μία εκφυλισμένη προβολή της αποτελεσματικής δομής της ανθρωπότητας. Χωρίς ολιστικό όραμα, η ανθρωπότητα μοιάζει ως μία τεχνητή αφηρημένη έννοια ή ακόμα ως ένα μοντέλο ad hoc. Και δεν τίθεται θέμα ανοικοδόμησής της αρχίζοντας με πολυτοπικές πληροφορίες που θα έδιναν μία έννοια ολική. Δεν είναι αυτός ο στόχος μας, διότι δεν είναι ούτε γνωστικά ανθεκτικός, ούτε μαθηματικά εφικτός. Το αφηρημένο μοντέλο της ανθρωπότητας είναι πιο πολύπλοκο και χρειάζεται την ενδογενή παρέμβαση του χρόνου. Κάθε προσέγγιση που δεν λαμβάνει υπόψη το χρονικό στοιχείο, δεν στερείται απλώς αποτελεσματικότητας ως προς την κατανόηση της έννοιας, αλλά επιπλέον αρνείται το βάθος της δομής της ανθρωπότητας. Διότι ο χρόνος λειτουργεί επίσης ως χώρος της μνήμης για την ανθρωπότητα. Ως εκ τούτου, δεν μπορούμε να αρκούμαστε μόνο στην οντολογία της ανθρωπότητας και του χρόνου, οφείλουμε επίσης να συλλάβουμε την τελεολογική πλευρά αυτού του συνονθυλεύματος. Στοιχεία μη κοινωνικά για την ανθρώπινη σκέψη, η ανθρωπότητα και ο χρόνος ενεργούν κατά τρόπο κυβερνητικό. Χωρίς την ανατροφοδότηση, θα είχαμε μία μηχανή που θα έσβηνε το χρόνο. Χωρίς την αναδρομική ανάλυση, δεν είναι δυνατόν να έχουμε μία σύνθεση του μέλλοντος. Η ανθρωπότητα καταγράφεται μέσα στο χρόνο, διότι είναι πάνω απ’ όλα μία χρονική υπογραφή. Αφήνοντας ανεξίτηλα τα σημάδια της, η ανθρωπότητα δεν αρκείται στο να αποκτήσει μία χρονική διάσταση. Δίνει επιπλέον νόημα στο χρόνο εφόσον αγωνίζεται ενάντια στην εντροπία. Μέσω της νοημοσύνης της, η ανθρωπότητα δημιουργεί χρονικές δομές οι οποίες δεν επιτρέπουν πλέον ένα γραμμικό όραμα του χρόνου. Ο χώρος της αιτιοκρατίας δεν είναι μόνο μία μετάθεση μιας κλασικής γεωμετρίας που θα μπορούσε εύκολα να μοντελοποιηθεί. Τοπολογικά, είναι πλουσιότερη και λιγότερη άκαμπτη έστω και αν είναι ανθεκτική. Είναι με αυτή την έννοια που μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι ο χρόνος είναι με το μέρος μας. Επειδή μας επιτρέπει να οικοδομήσουμε και μέσα σε μία σχέση που είναι κατ’ ανάγκην ανταγωνιστική με την κοινωνική αδράνεια. Ως εκ τούτου είναι αναγκαίο να διαχειριστούμε τις ενδογενείς τριβές της ανάπτυξης και της εξέλιξης της ανθρωπότητας μέσα σ’ ένα πλαίσιο χρονικό και γι’ αυτόν το λόγο πρέπει επίσης να επιλύσουμε προβλήματα συγχρονικά και χωρικής φύσης. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, η ανταγωνιστική σχέση είναι σίγουρα πιο έντονη, διότι η ανθρωπότητα φαινομενικά στερείται χρονικού πάχους κι έτσι μπορεί πιο εύκολα να υποστεί μία παραβίαση, ακόμα και ένα έγκλημα. Θα χρησιμοποιήσουμε, λοιπόν, αυτό το σημείο για να αποδείξουμε τη σημασία του μέλλοντος ακόμα και σ’ ένα πλαίσιο γενοκτονίας που αντιπροσωπεύει ένα από τα εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας. Αυτό θα μας βοηθήσει να εντάξουμε και την πολυκυκλότητα του χρόνου εφόσον αποτελεί ένα μέσον το οποίο διαθέτει η ανθρωπότητα για να υπερπηδήσει τα προβλήματά της και να επιζήσει του προβλήματος της αυτοκτονίας. Με αυτή την έννοια, ακολουθούμε την αναζήτηση του Albert Camus αλλά σ’ ένα ολιστικό πεδίο που λαμβάνει υπ’ όψιν τις ιδιομορφίες και τις δομικές ανωμαλίες του γνωστικού χώρου της ανθρωπότητας που ονομάζουμε νοόσφαιρα. Η μόνη που μας επιτρέπει να αναπτύξουμε ελεύθερα τη θεωρία μας περί νοητικών σχημάτων.

Για να αναγνωρίσει, ο εγκέφαλός μας χρειάζεται να επαναφέρει. Κάθε αναγνώριση είναι ένας χρονικός κρίκος μέσα στο γνωστικό χώρο. Η ανθρωπότητα εργάζεται μέσα στο χώρο της μνήμης του πολυκυκλικού χρόνου. Εισάγει αναγνωριστικά στοιχεία στο γνωστικό χώρο για ν’ αφήσει ίχνη μέσα στο χρόνο. Το στιγμιαίο του παρόντος είναι μόνο και μόνο τεχνητό, ένα ανεπαρκές τέχνασμα σ’ ένα στρατηγικό πλαίσιο. Η ανθρωπότητα ενεργεί μέσα στο μέλλον για να κτίσει το παρελθόν. Είναι αγκυροβολημένη στο παρελθόν για να συλλάβει το μέλλον. Μόνο που δεν ζει στο ενδιάμεσο. Μεταμορφώνει την ύλη σε έργο μέσω της υλοποίησης της σκέψης σε πράξη. Με αυτή την έννοια ενεργεί ως ηθοποιός. Με την υπεροχή του Koan επί του μηδενός ανάμεσα σε δύο σκέψεις, σκέφτεται διαρκώς για να υπάρχει, δημιουργεί διαρκώς για να υφίσταται. Χωρίς να την αγγίζει το «φαίνομαι» που δεν έχει εξάλλου καμία σημασία γι’ αυτήν, η ανθρωπότητα υπάρχει μόνο και μόνο μέσω του έργου της. Χωρίς αυτό, θα υποβαθμιζόταν σε μία κοινωνία σ’ ένα τοπικό πλαίσιο. Ούτε όμως αποτελεί μια απλή προέκταση αυτής της ιδέας. Ανεπηρέαστη από τη μόδα, η ανθρωπότητα ως διαχρονική οντότητα, για να εξελίσσεται οφείλει να συγκρίνει και ως εκ τούτου να ανακαλύπτει για να διαμορφώνει τη δράση της. Δεν μπορεί να περιοριστεί σε ένα όραμα αυστηρά συμπεριφορικό ή ακόμα συστημικό. Δεν ανήκει σ’ αυτό που ονομάζουμε σύστημα. Βέβαια, η πανταχού συγχρονική παρουσία της θα μπορούσε κάπως να διαταράξει τη σκέψη μας, μα αυτό δεν ισχύει παρά μόνο σε κοινωνικό πλαίσιο. Η ανθρωπότητα οικοδομείται μόνο μέσω της δράσης των ανθρώπων. Δεν την αγγίζουν τα άτομα. Εκτός εάν αυτά τα άτομα στην επιθυμία τους να αλλάξουν τα πράγματα για την καλύτερη συντήρηση ενός τεχνητού παρόντος, διαπράττουν έγκλημα εναντίον της ανθρωπότητας. Στην πραγματικότητα, η γενοκτονία δεν χαρακτηρίζεται μόνο από την έκφραση «συστηματική καταστροφή» διότι δεν ορίζει επακριβώς τι καταστρέφεται. Ενώ με τα δεδομένα της ανθρωπότητας, η γενοκτονία θεωρείται ως επιθυμία αφανισμού κάθε ανθρωπιάς μέσα στην κοινωνία. Η κυρίαρχη κοινωνία δεν μπορεί να επιβληθεί παρά μόνο διαγράφοντας κάθε ίχνος πολιτισμού που θα μπορούσε να θυμίζει την ύπαρξη και κυρίως τη δράση της ανθρωπότητας. Είναι, μεταξύ άλλων, γι’ αυτόν το λόγο που η κοινωνία τάσσεται με τόση μανία εναντίον του βιβλίου. Στην ουσία, αυτό το αντικείμενο που είναι γραμμένο από τους νεκρούς για τους αγέννητους δρα ως κινητήριος δύναμη μέσα στην ανθρωπότητα. Χωρίς να έχει στόχο να ευχαριστήσει, αναζητεί τη διάρκεια. Δεν συσχετίζεται με το κόστος, αλλά με την αξία. Γι’ αυτό δεν αντιπροσωπεύει μία κοινωνική αρχή, αλλά μία ανθρώπινη αξία. Άρα αποτελεί ένα ίχνος που πρέπει να διαγραφεί για να έχει υλοποιηθεί πλήρως μια γενοκτονία. Κι αυτό πρέπει να γίνει σε δύο επίπεδα. Πρώτον, η φάση της εξόντωσης και δεύτερον, η φάση της ανυπαρξίας. Μια γενοκτονία δεν έχει πλήρως επιτευχθεί παρά μόνο όταν δεν υπάρχουν πλέον τα βιβλία του παρελθόντος και εφόσον κανένα βιβλίο του μέλλοντος δεν αναφέρει την ύπαρξή της. Ως διαγραφή της ανθρώπινης μνήμης, η γενοκτονία γραμμικοποιεί το χρόνο. Διαγράφοντας το παρελθόν και το μέλλον, επαναλαμβάνει το παρόν. Με αυτόν τον τρόπο, δεν υπάρχει στοιχείο σύγκρισης, άρα δεν υπάρχει εξέλιξη. Η απουσία αναγνώρισης δεν επιτρέπει στον εγκέφαλο να επαναφέρει. Έτσι το κοινωνικό σύστημα πετυχαίνει την εκμηδένιση του ανθρώπου. Επομένως, η ανθρωπότητα έχοντας επίγνωση αυτής της διαδικασίας, πρέπει να μετατρέπεται σε ένα δίκτυο που να αντέχει στο χρόνο.

Εάν η ανθρωπότητα είναι πολύ αφηρημένη έννοια για ορισμένους, αρκεί να εξετάσουν το μίσος του κοινωνικού συστήματος για να αντιληφθούν την πραγματικότητά της. Η ανθρωπότητα δεν είναι μία άλλη κοινωνία. Δεν αναπληρώνει καμία άλλη κοινωνία και να το σκεφτούμε αποτελεί από μόνο του ύβριν για την ανθρωπότητα. Το κοινωνικό σύστημα όταν προσπαθεί να χτυπήσει την ανθρωπότητα μέσω ενός εγκλήματος, δεν επιχειρεί να την αναπληρώσει, αλλά να την εξοντώσει. Έτσι προχωρεί σ’ αυτό που ονομάζει «κάθαρση». Πρόκειται περί εξάλειψης των στιγμάτων του παρελθόντος και των σπερμάτων του μέλλοντος. Η εξόντωση έγκειται στον αφανισμό μιας κουλτούρας, ενός πολιτισμού. Διότι όλα αυτά είναι περιττά σε μία κοινωνία όπου βασιλεύει το παρόν. Η δράση της ανθρωπότητας θεωρείται ως ένα μίασμα. Και ανάμεσα σ’ αυτά τα μιάσματα βρίσκεται και η ιστορία. Διότι η κοινωνική ιστορία δεν έχει νόημα από μόνη της. Δεν είναι παρά μία αιτιολογία της πραγματικότητας. Έχουμε τη συνήθεια να λέμε ότι η ιστορία είναι γραμμένη από τους πιο ισχυρούς. Στην πραγματικότητα, αυτοί οι τελευταίοι είναι οι πιο ειδικοί για τη διαγραφή της. Δεν δημιουργούν, καταστρέφουν. Δεν διαφυλάττουν, αλλοιώνουν. Διότι κατά κάποιο τρόπο, όλα πρέπει να είναι καινούργια μέσα στο κοινωνικό σύστημα. Η εξήγηση προέρχεται από την ιδέα της αθανασίας. Όπως αυτή είναι απρόσιτη κατά τρόπο αποτελεσματικό, το κοινωνικό σύστημα επιχειρεί να τη δημιουργήσει διαγράφοντας. Τίποτα δεν μετατρέπεται, τίποτα δεν είναι μετατρέψιμο, διότι όλα είναι τέλεια μέσα στο παρόν. Έτσι, αυτό το ιδανικοποιημένο παρόν επιτρέπει την έμμεση πρόσβαση σε μια μορφή αθανασίας. Μόνο που αυτή η αθανασία δεν έχει να κάνει τίποτα με το χρόνο ο οποίος στερείται ουσίας γι’ αυτήν. Επιπλέον, αυτή η αθανασία, εάν είχε συνείδηση του χρόνου, θα καταλάβαινε ότι δεν σταματά να γηράσκει. Όμως, αυτή η ιδέα δεν είναι ελκυστική. Το κοινωνικό σύστημα είναι πάντα βασισμένο στη νεότητα, από τη μια πλευρά διότι δεν γνωρίζει ακόμα και από την άλλη διότι δεν θα μάθει ποτέ και εξάλλου αποτελεί την άρνηση του παλαιού. Αλλά, ένα από τα χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας λόγω της ύπαρξης των πολιτισμών, είναι ακριβώς το παλιό. Διότι μόνο το παλιό έχει διασχίσει το χρόνο. Το νέο δεν έχει τη χρονική διάσταση. Δίχως τα αποτυπώματα του χρόνου, η μνήμη δεν γεμίζει με ανθρωπιά. Το κοινωνικό σύστημα δεν θέλει τις μηχανές του Wiener, προτιμά τις μηχανές του Turing και ακόμα δεν χρειάζεται παρά αυτές που πρέπει να κάνουν επανεκκίνηση. Θέλει να αποφεύγει τους χρονικούς κρίκους και τους εγκλωβισμένους της μνήμης, διότι όλη του η δύναμη βασίζεται στο παρόν και στη λήθη. Διότι για το σύστημα, το παρόν της λήθης είναι η λήθη του παρόντος. Συνειδητοποιώντας ότι το κοινωνικό σύστημα, το οποίο υπάρχει μόνο εφόσον τάσσεται εναντίον της ανθρωπότητας, απεχθάνεται το χρόνο, αντιλαμβανόμαστε πόσο σημαντικό είναι αυτό το στοιχείο μέσα στην ανθρωπότητα. Στην ουσία, η ανθρωπότητα ως χρονικό ψηφιδωτό στηρίζεται μόνο και μόνο στις ψηφίδες που συγκροτούν ένα σύνολο. Εάν αυτές είναι ιδιομορφίες, οι σχέσεις τους παράγουν μία ανοιχτή δομή που αποτελεί το υπόβαθρο της ύπαρξης της ανθρωπότητας. Για το κοινωνικό σύνολο, τα νοητικά σχήματα αποτελούν στόχους. Για την ανθρωπότητα, αυτοί οι στόχοι είναι τα θύματα και οι δίκαιοι.

Ο Άγγελος που δεν είχε φτερά

Έμοιαζε με άνθρωπο. Δεν ήταν όμως. Έμοιαζε με όλους μα κανείς δεν του έμοιαζε. Δεν ήξερε τι σημαίνει ζωή και συνεπώς δεν ζούσε. Αργοπέθαινε.

Στον ηλεκτρικό κοίταζε τους επιβάτες με έναν παράξενο τρόπο. Έψαχνε ανθρώπους.

Ήταν σαν να διάβαζε ένα μεγάλο βιβλίο ψάχνοντας σπάνιες λέξεις. Κάθε στάση ήταν ένα κεφάλαιο. Έβγαιναν λέξεις. Έμπαιναν λέξεις. Στο τέλος πάντα τα ίδια.

Εκείνη τη μέρα όμως στη στάση του Μοναστηρακίου άνοιξε ένα καινούργιο κεφάλαιο. Στην αρχή δεν το πρόσεξε. Χρειάστηκαν πολλά άτομα για να τον αντιληφθεί. Ήταν καθισμένος, το κεφάλι του ακουμπισμένο πάνω στο παράθυρο.

Ήταν μέσα μα κοίταζε έξω. Αυτό νόμιζε. Όμως όταν αντίκρισε την αντανάκλαση του βλέμματός του κατάλαβε το λάθος του.

Τον έβλεπε που αργοπέθαινε μέσα στο πλήθος και θέλησε να του πει ότι δεν ήταν μόνος κι ότι αυτή ήταν η ζωή. Τον λυπήθηκε όμως και απλώς τον κοίταξε. Δεν ήταν γέρος, ούτε νέος. Ήταν μικρός και μεγάλος. Ένα μικρό κορμί με μια μεγάλη ψυχή. Και δεν ήταν πια παρά μια ψυχούλα. Ένιωθε άβολα κι εκείνος του χαμογέλασε μέσα στο τζάμι.

Ήταν το πρώτο χαμόγελο. Έβλεπε χιλιάδες χείλη όμως κανένα δεν του χαμογελούσε.

Αυτό ήταν το πρώτο, μπορεί και το τελευταίο. Θέλησε να του μιλήσει μα δεν τόλμησε. Δεν ήξερε τι να του πει.

Άκουγε τη μοναξιά της ψυχής του και της απαντούσε με τη σιωπή του. Στην Ομόνοια, το διπλανό κάθισμα έμεινε άδειο.

Τον έβλεπε δίπλα σ' αυτήν τη μικρή κενή κλίνη και θυμήθηκε τον άγνωστο στρατιώτη. Δεν μπορούσε να σκεφτεί τίποτα άλλο. Στο τέλος αποφάσισε να γεμίσει το κενό της θέσης με το κενό της ζωής του.

Όταν κάθισε δίπλα του, ο ώμος του ακούμπησε το δικό του και πόνεσε. Οι πληγές του δεν είχαν κλείσει ακόμα όμως δεν είπε τίποτα ή μάλλον του ξέφυγε ένα δεν πειράζει ως απάντηση στο συγγνώμη.

Άθελα του χτύπησε τον ώμο του. Πραγματικά δεν το ήθελε αλλά ήθελε τόσο πολύ να καθίσει δίπλα που δεν υπολόγισε την κίνησή του.

Άπονη ζωή.

- Πού μένετε;

- Έμενα στον Παράδεισο...

- Και τώρα μετακομίσατε στο κέντρο;

- Ήταν μακριά...

- Εδώ όλα είναι κοντά.

- Ναι, όλα.

- Όμως νιώθω μόνος.

- Τώρα θα κατεβούμε μαζί.

Άπλωσε το χέρι του. Ήταν η πρώτη φορά που αγκάλιαζε άνθρωπο. Δεν τον εμπόδιζαν πια τα φτερά του.

Ελληνική ΑΟΖ: Η αντεπίθεση του Ελληνισμού!

Η ορθολογική ανάλυση του θέματος της ΑΟΖ αναδεικνύει αντικειμενικά ότι αποτελεί ένα στρατηγικό πλεονέκτημα. Θέλουμε δεν θέλουμε, αυτό είναι πλέον γεγονός. Μπορούμε βέβαια να το κρύψουμε από τον εαυτό μας, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει. Μπορούμε βέβαια να μην του δώσουμε την επαρκή σημασία, αλλά αυτό δεν θα ισχύει για τους αντιπάλους μας. Κατά κάποιο τρόπο πρέπει ν' αποδειχθούμε ότι η έννοια της ΑΟΖ έχει σημασία, ανεξάρτητα από το πολιτικό πλαίσιο, διότι δεν είμαστε ο μοναδικός παίκτης, κατά συνέπεια αυτή η ανεξαρτησία, αν δεν ενταχθεί σ' ένα συμμαχικό πεδίο δράσης, θα παραμείνει ένα πλαίσιο όπου θα παίξουν εις βάρος μας οι άλλοι παίκτες. Και ο λόγος είναι απλός: γεωστρατηγικά και τοποστρατηγικά, η ελληνική ΑΟΖ έχει τεράστια σημασία, όχι μόνο για μας, και κατ' επέκταση για όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και για τους αντιπάλους μας που προτιμούν να μην τη θεσπίσουμε καν και να μην συμπράξουμε διακρατικές συμφωνίες, διότι αυτή η αδράνεια θα τους προσφέρει μεγάλες δυνατότητες κινήσεων σ' ένα πλαίσιο, το οποίο θα είναι ελεύθερο. Η μη συνειδητοποίηση αυτού του νοητικού σχήματος θα προκαλέσει εις βάρος μας μεγάλα προβλήματα με επιπτώσεις για το μέλλον που δύσκολα μπορούμε να προβλέψουμε με τα τωρινά δεδομένα, τόσο μεγάλη θα είναι η αλλαγή φάσης. Αν επιμείνουμε λοιπόν σε αυτήν την αδράνεια σκέψης και κατάλληλων αποφάσεων, θα έρθουν απλά να μας το υπενθυμίσουν οι αντίπαλοί μας δίχως κανένα δισταγμό, διότι γνωρίζουν πολύ καλά τα πλεονεκτήματα και τις δυνατότητες που προσφέρει η ελληνική ΑΟΖ.

Η ιδιότητα της ΑΟΖ με τα 200 ΝΜ της, να προσφέρει τη δυνατότητα μετασχηματισμού ακριτικών νησιών σε ελκυστές με μεγάλη δεξαμενή έλξης, δεν είναι βέβαια άσχετη με το θέμα. Διότι αυτό που θεωρούμε συνήθως ως ένα αδύναμο στοιχείο, μετατρέπεται με αυτόν τον τρόπο σε μία σημαντική βάση ελέγχου μίας μεγάλης περιοχής, η οποία έχει την ικανότητα να επεκτείνει το χώρο δράσης μας, δίχως να έχει τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η έννοια των 12 ΝΜ. Αυτή η μεγάλη αλλαγή φάσης της θεώρησης των δεδομένων του Αιγαίου συμπεριλαμβάνοντας το Καστελόριζο και τη Γαύδο, είναι σημαντικότατη. Το θέμα δεν είναι να εκμεταλλευτούμε απλώς μία ευκαιρία, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι, αλλά πραγματικά να εδραιώσουμε τη θέση μας σε μία ανθεκτική βάση. Έτσι, το να δεχτούμε πιέσεις για αυτό το θέμα δεν είναι μόνο αναμενόμενο, αλλά απαραίτητο, διότι μόνο η έννοια της επικάλυψης οδηγεί στις διακρατικές συμφωνίες, οι οποίες αναδεικνύουν σταθερά σημεία, τα οποία βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από τα σύνορα με τη συμβατική τους έννοια. Όλα αυτά δεν είναι μία ουτοπία, διότι η Κύπρος με το παράδειγμά της έχει αποδείξει ότι ευσταθούν κι είναι ορθολογικά, ακόμα και σε μία κατάσταση κρίσης. Ο πραγματικός μας εχθρός δεν είναι παρά μόνο μία μορφή ηττοπάθειας, η οποία μας οδηγεί να μην πιστεύουμε στις ικανότητες και δυνατότητές μας. Όλα τα άλλα είναι λεπτομέρειες. Είναι λοιπόν σημαντικό να απελευθερωθούμε από τις φοβίες μας που μας παραλύουν τη σκέψη και δεν επιτρέπουν τη στρατηγική μας δράση.

Υπογραφές υπέρ της θέσπισης της Ελληνικής ΑΟΖ

Η αντεπίθεση του Ελληνισμού

Πολλαπλές Ευφυΐες

Παρ' όλο που τα σχολεία "ανταμείβουν" τις γλωσσικές και αναλυτικές δεξιότητες των μαθητών, τα ταλέντα και οι ικανότητες των.ατόμων αναμφίβολα ποικίλουν. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε τον Howard Gardner στη διατύπωση της Θεωρίας των Πολλαπλών Ευφυϊών. Με τη δημοσίευση του βιβλίου του Τα Πλαίσια του Νου (Frames of Mind) ο  Gardnet(1983) παρουσίασε την Θεωρία των Πολλαπλών Ευφυϊών, θέτοντας έτσι υπό αμφισβήτηση την έννοια της νοημοσύνης, ως μιας σταθερής παραμέτρου που μπορεί να μετρηθεί με κάποιο τεστ. Σε αντίθεση με τη θεωρία του Piaget, στην οποία όλες οι συμβολικές λειτουργίες (μαθηματικά, γλώσσα, εικονικές αναπαραστάσεις, χειρονομίες κτλ.) θεωρήθηκαν ότι προέρχονται από μια γενική "σημειωτική λειτουργία", ο Gardner εντόπισε δεδομένα που έδειχναν ότι στις διάφορες συμβολικές λειτουργίες εμπλέκονταν διαφορετικές ψυχολογικές διαδικασίες. Μάλιστα, υπήρξαν δεδομένα που μαρτυρούσαν ότι σε άτομα που είχαν υποστεί κάποιο είδος εγκεφαλικής βλάβης, μερικές συμβολικές λειτουργίες εξακολουθούσαν να παραμένουν κανονικές. Αυτό οδήγησε στην υπόθεση ότι οι διάφορες συμβολικές λειτουργίες έχουν ως πηγή διαφορετικά κέντρα στον εγκέφαλο (Gardner,1989).

Αξίζει να αναφερθεί ότι σε μια μελέτη με είκοσι παιδιά της προσχολικής ηλικίας, τα δεκαπέντε έδειξαν μια ανάπτυξη τουλάχιστον σε μια νοημοσύνη, και δώδεκα παιδιά έδειξαν μια αδυναμία σε μια ή περισσότερες νοημοσύνες. Μόνον ένα παιδί βρέθηκε ότι δεν είχε ιδιαίτερες αδυναμίες ή ιδιαίτερα αναπτυγμένες τις διάφορες ευφυίες. (Για την αξιολόγηση των ευφυϊών, τα παιδιά μετρήθηκαν σε διαφορετικές δραστηριότητες, όπως αφήγηση ιστορίας, σχέδιο, τραγούδι, μουσική ακρόαση, δημιουργική κίνηση, αριθμητική μέτρηση κ.λπ. Για να θεωρηθεί ένα παιδί ότι έχει μια ευφυΐα έπρεπε το αποτέλεσμα του τεστ μιας συγκεκριμένης δραστηριότητας να βρίσκεται δύο τυπικές αποκλίσεις πάνω από τη μέση τιμή. Και για να θεωρηθεί ένα παιδί ότι έχει μια αδυναμία όσον αφορά μιαν ευφυΐα έπρεπε το αποτέλεσμα του τεστ μιας συγκεκριμένης δραστηριότητας να βρίσκεται δύο τυπικές αποκλίσεις κάτω της μέσης τιμής.) Η σύγκριση ανάμεσα στα αποτελέσματα αυτά και τα αποτελέσματα από το κλασικό τεστ νοημοσύνης Stanford-Binet έδειξε ότι υπάρχει συσχέτιση μόνο στην περίπτωση της δραστηριότητας με τους αριθμούς (Gardner, 1989).

Ο πλουραλισμός της ευφυίας αναπόφευκτα οδηγεί στην αναθεώρηση, αφενός του λεγόμενου δείκτη νοημοσύνης (IQ), αφετέρου της ιδέας ότι η ευφυια αποτελεί απλά έκφανση ενός βιολογικού δυναμικού το οποίο υπάρχει μέσα στο κεφάλι του ατόμου. Δέκα χρόνια αργότερg.ο Gardner (1993) δημοσίευσε το βιβλίο Πολλαπλές Ευφυtες: Η Θεωρία στην Πράξη (Multίple Intellίgences: The Theoτy ίn Practίce), δίνοντας έτσι την ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς να προσεγγίσουν το θέμα της διδασκαλίας και της μάθησης από μια διαφορετική σκοπιά, αλλά δίνοντας και περισσότερες δυνατότητες στους μαθητές για επιτυχία.

Ο Gardner θέτει ένα ερώτημα: Πώς θα έκρινε την ανθρώπινη ευφυία ένας Αρειανός που θα επισκέπτονταν τη Γη; Θα ζητούσε να μελετήσει τους δείκτες ευφυίας των ατόμων ή θα ενδιαφερόταν να διαπιστώσει ποια άτομα έχουν κάνει σημαντικά επιτεύγματα στους διάφορους τομείς των ανθρώπινων δραστηριοτήτων; Παρόλο που δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πώς θα σκεφτόταν ο "υποθετικός Αρειανός" φίλος που ίσως να περιμένει ο Gardner, δύο πράγματα, είναι σίγουρα: Πρώτον, οι άνθρωποι οι οποίοι θεωρούνται επιτυχημένοι στους διάφορους τομείς δαστρηριοτήτων είναι ευφυείς και δεύτερον, η ευφυΐα αυτή δεν έχει προσδιοριστεί ή μετρηθεί με τα κλασικά τεστ νοημοσύνης (π.χ., το γνωστό τεστ Stanford-Binet). Ένα σπουδαιότερο, ωστόσο, ερώτημα, από ηθική περισσότερο σκοπιά, είναι το γιατί, όπως λέει ο Gardner, άτομα με δείκτη νοημοσύνης μεγαλύτερο του 160 καταλήγουν να εργάζονται για άτομα με δείκτη 100;

Τα τεστ νοημοσύνης μπορούν να προβλέψουν αν και όχι πάντα με σιγουριά την επιτυχία ενός μαθητή στο σχολείο. Μάλιστα πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι τα τεστ νοημοσύνης δε μετρούν παρά την ικανότητα των ατόμων να ανταπεξέρχονται στα τεστ αυτά (Smith, 1998)! Αυτό είναι λογικό μια και αυτό που μετριέται στα τεστ νοημοσύνης είναι η ικανότητα του ατόμου να αντιμετωπίζει κυρίως διάφορα γλωσσικά και λογικο-μαθηματικά έργα. Η ευφυΐα  όπως υποστηρίζει ο Gardner σε μια πρόσφατη συνέντευξή του (Checkley, 1997), αναφέρεται, όχι στο τι μετρούν τα διάφορα test ευφυίας, αλλά στην ικανότητα να λύνει προβλήματα ή να κάνει κάτι το οποίο εκτιμάται μέσα σε-.μια ή περισσότερες κουλτούρες. Φυσικά, δεν σημαίνει ότι οποιαδήποτε ικανότητα επίλυσης προβλημάτων η οποία εκτιμάται από μια κουλτούρα είναι οπωσδήποτε ευφυία. Ο Gardner, προκειμένου να διατυπώσει τη θεωρία του, χρησιμοποίησε ιδέες από τη νευροβιολογία, την ψυχολογία, την ανθρωπολογία, την ιστορία και τη φιλοσοφία. Επιπρόσθετα μελέτησε περιπτώσεις ατόμων..με εκπληκτικά προσόντα, παιδιών-θαυμάτων, κανονικών παιδιών και ενηλίκων, και ασθενών με εγκεφαλική καταστροφή. Με τον τρόπο αυτό, ο Gardner διαπίστωσε ότι πρέπει να ικανοποιούνται ορισ ένα κριτήρια για να μπορέσει να περάσει το τεστ της "υποψηφιότητας" μια ευφυία. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να ικανοποιούνται ορισμένα κριτήρια για να μπορέσει να θεωρηθεί μια κλίση ή μια ικανότητα ενός ατόμου ως ευφυία. Τα κριτήρια αυτά είναι:

• Δυναμική απομόνωση λόγω εγκεφαλικής βλάβης: Διαπιστώθηκε ότι σε άτομα τα οποία υπέστησαν βλάβη του εγκεφάλου τους, ορισμένες περιοχές έμειναν ανεπηρέαστες. Έτσι, ενώ για παράδειγμα μερικά άτομα δεν μπορούσαν να διαβάσουν και να γράψουν, μπορούσαν παρόλα αυτά να επιλύουν μαθηματικά, προβλήματα, να συνεργαστούν με άλλα άτομα κ.λπ.

• Η ύπαρξη ατόμων με εξαιρετικές ικανότητες: Ορισμένα άτομα μπορούν να έχουν μια ευφυία υπερβολικά ανεπτυγμένη, ενώ οι υπόλοιπες ευφυ'tες να μην είναι καθόλου ανεπτυγμένες. Το αυτιστικό παιδί που μπορεί να κάνει πράξεις με αριθμούς σε ελάχιστο χρόνο, αλλά που δεν μπορεί να μιλήσει, να γράψει ή να συνεργαστεί με άλλα άτομα, ή ο λαμπρός αστροφυσικός που ενώ διατυπώνει θεωρίες για την εξέλιξη του αστρικού κόσμου, δεν τα πάει και τόσο καλά στη συνεργασία του με άλλα άτομα, αποτελούν παραδείγματα ατόμων με εξαιρετικές ικανότητες.

• Ύπαρξη ξεχωριστής αναπτυξιακής ιστορίας και ένα σύνολο από χαρακτηριστικές δραστηριότητες προϊόντα: Κάθε είδος ευφυίας αναπτύσσεται μέσα σε ένα ορισμένο πολιτισμικό πλαίσιο, και επομένως υπάρχει η "ξεχωριστή τροχιά" τους μέσα στη ζωή των ατόμων. Η γλωσσική ευφυία αναπτύσσεται πλήρως στα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου, ενώ η λογικο-μαθηματική κατά τα πρώτα χρόνια της εφηβικής ηλικίας. Κάθε ευφυία χαρακτηρίζεται από ξεχωριστά "πολιτισμικά προίόντα". Η λογοτεχνία και οι μύθοι, για παράδειγμα είναι δείγματα της γλωσσικής ευφυίας ενώ μια επιστημονική θεωρία ή ανακάλυψη αποτελούν προίόντα της λογικομαθηματικής ευφυία.

• Ύπαρξη εξελικτικής ιστορίας: Κάθε ευφυία έχει τη δική της εξέλιξη στο ανθρώπινο είδος αλλά και σε άλλα είδη. Μια ευφυία φαίνεται να είναι "πιο προφανής" αν μπορεί να διαπιστωθούν ικανότητες που σχετίζονται με αυτήν την ευφυία σε άλλα είδη.

• Υποστήριξη από πειραματικά ψυχολογικά έργα: Μια ευφυία θα πρέπει να υποστηρίζεται από εμπειρικά δεδομένα τα οποία προέρχονται από διάφορα ψυχολογικά tests.

• Υποστήριξη από ψυχομετρικά ευρήματα: 'Οταν υπάρχουν τέτοια ευρήματα αυξάνεται η "πιστευτότητα" μιας ευφυίας.

• Ύπαρξη συνόλου βασικών χαρακτηριστικών λειτουργιών: Κάθε ευφυία χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο νοητικώνλειτουργιών. Άλλες οι χαρακτηριστικές λειτουργίες της ευφυίας που συνδέεται με την ικανότητα να χειρίζεται κάποιες λέξεις με οποιονδήποτε τρόπο και άλλες οι λειτουργίες που χαρακτηρίζουν την ευφυία που συνδέεται με την ικανότητα να προσανατολίζεται κάποιος στο χώρο ή να εκτελεί νοερούς μετασχηματισμούς.

• Δυνατότητα aποκωδικοποίησης σε ένα συμβολικό σύστημα: Με δεδομένο ότι ο ανθρώπινος πολιτισμός στηρίζεται στη χρήση συμβόλων, κάθε ευφυία θα πρέπει να δίνει τη δυνατότητα της αποκωδικοποίησής της σε ένα σύστημα συμβόλων. Τέτοια σύμβολα μπορεί να είναι: Οι λέξεις, οι αριθμοί, οι γλώσσες προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, τα ιδεογράμματα, οι μουσικές νότες, οι χειρονομίες και οι εκφράσεις προσώπου.

Με βάση τα παραπάνω κριτήρια δεν μπορούμε να ονομάσουμε "ευφυΐα" οποιαδήποτε κλίση ή ικανότητα. Το χιούμορ, για παράδειγμα, δεν μπορεί να θεωρηθεί "υποψήφια νοημοσύνη" επειδή δεν ικανοποιεί το κριτήριο περί "χαρακτηριστικού συνόλου λειτουργιών". Και αυτό γιατί φαίνεται ότι κάθε ευφυία χαρακτηρίζεται από το δικό της τύπο χιούμορ (π.χ., μπορούμε να έχουμε "γλωσσικό" ή "κιναισθητικό" χιούμορ).

Σύμφωνα με τον Gardner (1983, 1993), τα άτομα έχουν επτά ξεχωριστές ευφυΐες που μπορούν να καλλιεργηθούν μέσω των διαφόρων εμπειριών που θα αποκτήσουν. Οι μαθητές, όταν πραγματικά τους δοθεί η ευκαιρία μπορούν να καλλιεργήσουν τις διάφορες ευφυΐες  Αυτό δεν συμβαίνει σ' όλα τα άτομα στον ίδιο βαθμό. Βέβαια τα σχολεία, μέσα απ το αναλυτικό πρόγραμμα, βοηθούν την ανάπτυξη κυρίως της γλωσσικής και της λογικο-μαθηματικής ευφυίας. Ωστόσο, ο Gardner . διακρίνει επτά μορφές ευφυίας, ενώ πρόσφατα αναγνώρισε και μια όγδοη (Cambell, Cambell & Dickinson, 1996• Checkley 1997).

Νίκος Λυγερός: Στρατηγικές συμβουλές

Ακόμα κι αν είναι αδιανόητη αρχικά η στρατηγική, πρέπει να μετατραπεί τουλάχιστον σε ουτοπία για να αποκτήσει ένα νόημα η τακτική. Δίχως τη στρατηγική, η τακτική μετατρέπεται σε λανθασμένη κίνηση. Έτσι αν δεν πιστεύεις στη στρατηγική, στην αξία της και στην ανθεκτικότητά της, τότε μην ασχοληθείς καν με την τακτική. Εκτός βέβαια αν το κάνεις μόνο για εκτόνωση, αλλά μην πιστεύεις κιόλας ότι θα καταφέρεις και κάτι. Αν λοιπόν ξεπεράσεις τις φοβίες σου και αποδεχθείς ότι υπάρχει τρόπος επίλυσης μέσω της στρατηγικής, τότε επικεντρώσου πάνω της δίχως να εξετάζεις συνεχώς θεωρίες συνωμοσίας, αλλιώς δεν θα έχεις απόδοση. Αφού επιλεχθεί ο στόχος, ο οποίος είναι μία μεταστρατηγική οντότητα, ο καθορισμός των στρατηγικών επίλυσης, επιτρέπει στη συνέχεια την ενεργοποίηση κριτηρίων που λειτουργούν βοηθητικά για την ελαχιστοποίηση του κόστους σε σχέση με το κέρδος. Βέβαια όταν αυτή η στρατηγική αφορά ένα εθνικό θέμα, πρέπει να εξετάσεις και τη νομική του υπόσταση. Διότι ακόμα κι αν δεν πιστεύεις στη νομολογία, πρέπει να υπάρχει μια βάση για την οποία θα παλέψεις ως κόκκινη γραμμή και αυτό ακολουθώντας πάντα το πλαίσιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εκεί θα ενσωματώσεις το πεδίο της τακτικής, για να υποστηρίζει πρακτικά σε χαμηλό επίπεδο την επιλεγμένη στρατηγική της επίλυσης του προβλήματος. Ένας από τους τρόπους, και μπορεί να είναι κι από τους πιο επαναστατικούς σε πολιτικό επίπεδο, είναι η διάδοση μέσω της πληροφόρησης της γνώσης, η οποία είναι ως ουσία η μόνη ικανή ν' αντισταθεί στην εξουσία. Μ' αυτόν τον τρόπο η προσπάθειά σου μπορεί να γίνει λαϊκή, διότι αντιπροσωπεύει κοινά ιδανικά, τα οποία όταν είναι γνωστά στο λαό, μπορεί να τα προστατέψει αν δει ότι κάποιος κοινός εχθρός θέλει να τα καταπατήσει. Έτσι, αν το έργο σου θέλεις να έχει έναν πραγματικό πολιτικό αντίχτυπο, πρέπει να θεμελιώνεται πάνω στην γνώση και όχι να περιμένεις να αποκτήσεις την εξουσία για να την εφαρμόσεις, διότι εκείνη τη στιγμή αυτό που δεν σκέφτηκες είναι ότι μερικοί από τους δικούς σου θα ξεχάσουν τα ιδανικά τους και θα προσπαθήσουν να αποσπάσουν απλώς μια θέση εξουσίας, λες και τελικά να ήταν αυτός ο μοναδικός τους στόχος. Κάνε λοιπόν πρώτα το αρχικό σου έργο κι αν μπορείς να το υποστηρίξεις και με μια πολιτική δράση, κάνε το, αλλά μετά, για να μην αλλοιωθείς λόγω του εκφυλισμού του, διότι η τακτική προηγήθηκε της απαραίτητης στρατηγικής.

Ακόμα πιο κοντά από τη θάλασσα

Σόνια : Θέλω να μου τα πεις όλα.

Κάτια : Να μην κρύψω τίποτα;

Σόνια : Ακόμα και τις κινήσεις θέλω να ακούσω...

Κάτια : Πέντε κινήσεις για μια σιωπή.

Σόνια : Τι είναι;

Κάτια : Ο τίτλος ενός έργου.

Σόνια : Που τον άκουσες;

Κάτια : Κοντά στη θάλασσα.

Σόνια : Θέλω να είμαι ακόμα πιο κοντά από τη θάλασσα.

Κάτια : Εκεί που πεθαίνει ο ωκεανός;

Σόνια : Εκεί που ανάβει η φωτιά.

Κάτια : Εκεί πήγαμε.

Σόνια : Τη νύχτα;

Κάτια : Με τα αστέρια στο στόμα.

Σόνια : Τι έλεγε ο ωκεανός;

Κάτια : Μοίραζε τη μοναξιά, για να γίνει ανθρωπιά.

Σόνια : Ήθελα να έρθω και εγώ.

Κάτια : Εκεί ήσουν κι εσύ.

Σόνια : Μα πώς είναι δυνατόν;

Κάτια : Ακούμπησε το κεφάλι σου.

Σόνια : Έχεις δίκιο. Ακούω ακόμα τη σιωπή του.

Κάτια : Κι εγώ. Σιωπή.

Σόνια : Τώρα ξέρουμε ότι υπάρχουν και άνθρωποι.

Κάτια : Κοντά στη θάλασσα...

Σόνια : Μόνο;

Κάτια : Όχι. Υπάρχουν και κοντά στα τέρατα.

Σόνια : Εκείνα που πεθαίνουν για να ζήσουμε;

Κάτια : Εκείνα που παλεύουν με τα κτήνη.

Σόνια : Τι άλλο έγινε;

Κάτια : Η θάλασσα απελευθερώθηκε.

Σόνια : Με τα όνειρά σας.

Κάτια : Με το όραμά του.

Σόνια : Δεν είναι απαγορευμένη πια.

Κάτια : Αυτή την απόφαση πήραμε.

Σόνια : Πότε; Ποιοι; Για πόσο;

Κάτια : Στο τέλος της ημέρας. Οι καταδικασμένοι εν ζωή. Όσο πεθαίνουμε.

Σόνια : Θέλω να πεθάνω κι εγώ μαζί σας.

Κάτια : Μα εσύ δεν έζησες ακόμα.

Σόνια : Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορώ να πεθάνω.
Κάτια : Τότε πρέπει να πάμε ακόμα πιο κοντά από τη θάλασσα.

Μια μέρα, η νύχτα

Μια μέρα, η νύχτα έγινε λευκή για να διαβάσεις το νέο κείμενο που κανείς δεν είχε δει από κοντά. Το χειρόγραφο ήταν σε άλλη γλώσσα αλλά αυτό δεν αποτελούσε εμπόδιο για σένα και εισχώρησες στο βάθος του κειμένου δίχως να διστάσεις. Μόνο με την τόλμη του επαναστάτη μπορούσες ν' αντέξεις την ομορφιά που θα έσωζε τον κόσμο, αφού είχες παλέψει για την αλήθεια. Και τώρα μετά την εφημερίδα ο χρόνος, κοίταζες προσεχτικά κάθε λεπτομέρεια για να δεις τις σκέψεις του δασκάλου πριν τον στείλουν στην εξορία. Διότι οι Δημιουργοί δεν είχαν γεννηθεί όλοι εκείνη την εποχή. Κι ενώ σου έλεγαν ότι δεν υπήρχε τίποτα το ιδιαίτερο κι ήταν ένα κλασικό κείμενο, παρατήρησες ότι υπήρχαν ήδη μερικά στοιχεία τα οποία ήταν αναγνωρίσιμα από κάποιον που ήξερε ήδη το μέλλον. Ο συγγραφέας είχε αφήσει στίγματα για το μέλλον, ενώ ήξερε ότι κανείς μέσα στο παρόν του δεν θα καταλάβαινε το κρυφό του μήνυμα. Εκείνη τη νύχτα λοιπόν, όταν άλλαξε η μέρα, άλλαξες κι εσύ οριστικά. Γιατί τότε έμαθες ποια ήταν η πηγή της επανάστασης λόγω του κειμένου. Έτσι μπόρεσες να κάνεις και την επόμενη κίνηση κι άναψες το τζάκι για να διαβάσεις όλο το υπόλοιπο έργο μέσα σε μια νύχτα, για να ζήσεις πια ελεύθερος από κάθε δεσμό που δεν είχε πια νόημα για την εξέλιξη της σκέψης σου μετά το πέρασμα του ορίζοντα. Αλλά ποιος άλλος μπορούσε να καταλάβει την αλλαγή σου εκτός από τον δάσκαλο που περίμενε την αναφορά του μελλοντικού μαθητή;