Ημισφαιρικές Αλήθειες. Αριστερό και δεξί ημισφαίριο

Την τελευταία δεκαετία έχει δοθεί μεγάλη προσοχή στη λειτουργία των εγκεφαλικών ημισφαιρίων και τις επιπτώσεις που έχει αυτή η λειτουργία για τη διαδικασία της διδακτικής-μάθησης (Fisher, 1995• McCarthy, 1990• Sonnier, 1992). Το ενδιαφέρον αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα παραδοσιακά διδακτικά μοντέλα έχουν στηριχθεί στη λειτουργία του αριστερού ημισφαιρίου, μέσω της ανάπτυξης της γλώσσας και της λογικής, χωρίς να ληφθούν υπόψη χαρακτηριστικά του δεξιού ημισφαιρίου, όπως η διαίσθηση, ο αυθορμητισμός, η φαντασία (Martin & Brouwer, 1993• McCarthy, 1990• Stefanich, 1998).

Παρ' όλο που ο γνωστός Γάλλος μαθηματικός Poincare (1908/1952) είχε υποστηρίξει ότι "η λογική αποδεικνύει αλλά η διαί­σθηση δημιουργεί" και παρ' όλο που ο Polanyi (1958) μίλησε για μια διανοητική ομορφιά και ένα πάθος στη διαδικασία της γνώ­σης, μόνο πρόσφατα άρχισε να αναγνωρίζεται ο ρόλος της φαντασίας και γενικά άλλων στοιχείων, που δεν έχουν να κάνουν με τη λογική ανάλυση και τη συγκλίνουσα σκέψη, στο πλαίσιο της σχολικής τάξης (Eisner, 1985, 1996). Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι διάφορες έρευνες πάνω στην αποτελεσματική διδασκαλία δεν αναφέ­ ρουν πουθενά το ρόλο της φαντασίας (Porter & Brophy, 1988).

Μιλώντας για το αριστερό και το δεξί ημισφαίριο, πρέπει να αναφερθει, ότι η ασυμμετρία τους έχει ερευνηθεί αρκετά, και υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν τις λειτουργίες ικανότητες κάθε ημισφαιρίου (Hellidge, 1993). Ωστόσο, είναι σημαντικό να μην τονίσουμε υπερβολικά αυτή την ασυμμετρία ή διαφορά, μια και ο εγκέφαλος είναι τόσο πολύπλοκο όργανο που δεν θα μπορούσε να περιγραφεί απλά ως δύο ξεχωριστές περιοχές, δηλαδή το δεξί και το αριστερό ημισφαίριο. Τη δεκαετία του '80 νέα ερευνητικά δεδομένα έδειξαν ότι η διαίρεση ανά­μεσα στα δύο ημισφαίρια δεν είναι και τόσο σαφής, και ότι στη διαδι­κασία της σκέψης εμπλέκονται ταυτόχρονα και τα δύο ημισφαίρια (Ornstein, 1986). Ο Levy (1985), ξεκαθαρίζοντας τα γεγονότα από τους μύθους σχετικά με την εγκεφαλική λειτουργία, αναφέρει έξι κυ­ρίως "αλήθειες" για τα δύο ημισφαίρια:

• Τα δύο ημισφαίρια είναι τόσο όμοια, ώστε όταν χωριστούν με χειρουργική επέμβαση, κάθε ένα μπορεί να λειτουργήσει απί­στευτα καλά αν και όχι τέλεια.

• Κάθε ημισφαίριο έχει ειδικές ικανότητες λειτουργίες.

• Η λογική δεν περιορίζεται μόνο στο αριστερό ημισφαίριο.

• Δεν υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η δημιουργικότητα εί­ναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό του δεξιού ημισφαιρίου.

• Εφ' όσον τα δύο ημισφαίρια δεν λειτουργούν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, είναι σχεδόν αδύνατο να εκπαιδεύσεις ξεχω­ριστά ένα ημισφαίριο κάθε φορά.

• Υπάρχουν ψυχολογικά και φυσιολογικά δεδομένα που δεί­χνουν ότι οι άνθρωποι διαφέρουν στη σχετική δραστηριοποίηση των δύο ημισφαιρίων.

Οι Caine και Caine (1990, 1991), κάνοντας μια επισκόπηση των ερευνών που αφορούν την εγκεφαλική λειτουργία και τη μάθηση, ανα­φέρουν τις εξής αρχές:

1. Ο εγκέφαλος είναι ένας "παράλληλος επεξεργαστής" πληρο­φοριών. Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος επιτελεί ταυτόχρονα πολλές λειτουργίες (π.χ., λογική σκέψη, φαντασία, διαίσθηση).

2. Στη διαδικασία της μάθησης εμπλέκεται όλη η φυσιολογία.

Επομένως οτιδήποτε επηρεάζει τη φυσιολογία του σώματος επηρεάζει και την ικανότητά μας να μάθουμε (π.χ., διατροφή, stress, άσκηση).

3. Η αναζήτηση του νοήματος είναι διαδικασία έμφυτη.

4. Τα συναισθήματα παίζουν καθοριστικό ρόλο σ' αυτή τη διαδι­κασία.

5. Ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται και δημιουργεί ταυτόχρονα μέρη και σύνολα.

6. Στη διαδικασία της μάθησης εμπλέκονται ταυτόχρονα εστίαση της προσοχής και περιφερειακή αντίληψη.

7. Στη μάθηση εμπλέκονται πάντοτε συνειδητές και ασυνείδητες διαδικασίες.

8. Ο εγκέφαλος κατανοεί και θυμάται καλύτερα όταν οι γνώσεις και οι δεξιότητες αποκτούνται μέσω εμπειρικής μάθησης.

Χαρακτηριστικά Αριστερού Ημισφαιρίου

• Αναλύει δεδομένα

• Χρησιμοποιεί τη λογική στην επεξεργασία πληροφοριών

• Έχει συνείδηση του χρόνου: Παρελθόν, παρόν και μέλλον

• Οργανώνει τα γεγονότα και τις δράσεις με μια αλληλουχία

• Οργανώνει τις πληροφορίες

• Ασχολείται με γεγονότα και αντικείμενα με τρόπο συστηματικό

• Ανάγει το όλο σε μέρη και συνθέτει τα μέρη σε όλο

• Χρησιμοποιεί τη γλώσσα για νοηματική επικοινωνία

• Χρησιμοποιεί μαθηματικούς υπολογισμούς

• Χρησιμοποιεί γεγονότα

Χαρακτηριστικά Αριστερού Ημισφαιρίου

• Αναλύει δεδομένα

• Χρησιμοποιεί τη λογική στην επεξεργασία πληροφοριών

• Έχει συνείδηση του χρόνου: Παρελθόν, παρόν και μέλλον

• Οργανώνει τα γεγονότα και τις δράσεις με μια αλληλουχία

• Οργανώνει τις πληροφορίες

• Ασχολείται με γεγονότα και αντικείμενα με τρόπο συστηματικό

• Ανάγει το όλο σε μέρη και συνθέτει τα μέρη σε όλο

• Χρησιμοποιεί τη γλώσσα για νοηματική επικοινωνία

• Χρησιμοποιεί μαθηματικούς υπολογισμούς

• Χρησιμοποιεί γεγονότα

Χαρακτηριστικά Δεξιού Ημισφαιρίου

• Ανταποκρίνεται στα δεδομένα με τη διαίσθηση

• Χειρίζεται τις πληροφορίες αυθόρμητα

• Αντιλαμβάνεται τις πληροφορίες χωρίς να λάβει υπόψη το χρόνο

• Οργανώνει τα γεγονότα και δράσεις χωρίς αλληλουχία

• Διαχέει τις πληροφορίες

• Ασχολείται με γεγονότα και αντικείμενα σύμφωνα με τις ανάγκες της στιγμής

• Βλέπει μόνο ολιστικά πληροφορίες και αντικείμενα

• Ανταποκρίνεται σε ήχους

• Αντιλαμβάνεται σχήματα και μορφές, και υπολογίζει διαισθητικά

• Χρησιμοποιεί εικόνες, μεταφορές

Η μεγαλύτερη πρόκληση την οποία προσφέρουν οι έρευνες που αφορούν την εγκεφαλική λειτουργία δεν φαίνεται να είναι η κατανόη­ση της ανατομίας και της πολύπλοκης φυσιολογίας του εγκεφάλου αλλά η συνειδητοποίηση των δυνατοτήτων του.

Πηγή: ΓΝΩΘΙ ΤΟ CURRICULUM. Χατζηγεωργίου Γιάννης, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Εκδόσεις Ατραπός.