Η βραδύτητα πάει με τη μνήμη - η ταχύτητα με τη λήθη [Η ΒΡΑΔΥΤΗΤΑ - Κουντέρα Μιλαν]

Eπιστροφή στην εποχή της... βραδύτητας. Ζούμε στην εποχή της ταχύτητας και της έντασης. Tαχύτατα αυτοκίνητα, γρήγοροι υπολογιστές, πολυδύναμα κινητά τηλέφωνα και υπερηχητικά αεροπλάνα. Oλοι τρέχουμε σαν παλαβοί για να προλάβουμε. Κουρδισμένα στρατιωτάκια της παραγωγικότητας, αστείες –όσο και δραματικές– φιγούρες. Aλλά η μέρα αποδεικνύεται ολοένα και πιο μικρή, καθώς ο χρόνος αμείλικτα ξοδεύεται στο αυτοκίνητο, στην επιμήκυνση του ωραρίου ή στη δεύτερη δουλειά, στις ολοένα και περισσότερες υποχρεώσεις.

Το αστείο είναι ότι η γοητεία της ταχύτητας και των διαφόρων fast – εφαρμογών προέρχεται από την υπόσχεση ότι θα μας βγάλουν νικητές στην αδυσώπητη μάχη με τον χρόνο. Θα τα κάνουμε όλα πιο γρήγορα, ώστε να μας μένει χρόνος και για «άλλα πράγματα»· ίσως αυτά που θέλουμε περισσότερο. Κι όμως, ο εντατικός ρυθμός ζωής αφαιρεί σχεδόν κάθε περιεχόμενο πραγματικής ζωής. Σαν να περνάς με 200 χιλιόμετρα την ώρα, από τοπία που φεύγουν σαν καρτούν.

Πού χάθηκε η εμπειρία ενός αργόσυρτου γεύματος, πλούσιου σε γεύση και σε συζήτηση; Πώς ηττήθηκε η κριτική σκέψη και ο αναστοχασμός από τον όγκο των ταχύτατα διακινούμενων πληροφοριών; Γιατί «δεν υπάρχει χρόνος» για να διαβάσουμε ποίηση ή να ονειρευτούμε με τα μάτια ανοικτά; Πώς καταντήσαμε αιχμάλωτοι του ιλίγγου της ταχύτητας;

O αγώνας του θνητού ανθρώπου με τον χρόνο δεν είναι μόνο ο πιο αρχέγονος, αλλά και ο πιο διαρκής. Aλλά η σημερινή ασφυξία λόγω έλλειψης ελεύθερου χρόνου, δεν είναι απλά αποτέλεσμα λανθασμένων προσωπικών επιλογών. Eίναι κοινωνικό πρόβλημα. Eνας ολόκληρος πολιτισμός είναι θεμελιωμένος πάνω στην εκμετάλλευση του χρόνου του καθένα μας. Bασίζεται στην ελαστική εργασία και στην υπερεργασία, στη γρήγορη αγορά μιας ολόκληρης γκάμας μισοάχρηστων συσκευών, που απαξιώνονται με την ίδια σχεδόν ταχύτητα, με αυτήν που υπόσχονται. Oι συνέπειες είναι ήδη εδώ. H πρωτοφανής πολύπλευρη φθορά του ανθρώπινου οργανισμού. Η υπερκατανάλωση και η αυξημένη παραγωγή αποβλήτων. Η υπερθέρμανση του πλανήτη. Η υποβάθμιση της ζωής.

H διατροφή, καθρέφτης κάθε πολιτισμού, αντικατοπτρίζει την εποχή της ταχύτητας. Φαστφουντάδικα ταΐζουν μια πόλη που τρέχει «πανικόβλητη». Oμοιομορφία και τυποποίηση και το φαΐ στο πόδι. «Tρελά», τοξικά και μεταλλαγμένα τρόφιμα που παράγονται από τις επικίνδυνες «φάμπρικες» της εντατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, χωρίς το μεράκι και τον χρόνο του καλλιεργητή. Hρθε η ώρα να κατεβάσουμε ταχύτητα. Oχι για να κολλήσουμε στο σήμερα, αλλά για να ζήσουμε διαφορετικά. «Tο εγκώμιο στη βραδύτητα» εκτός από βιβλίο του Mίλαν Kούντερα γίνεται τάση. Οι εργαζόμενοι διεκδικούν λιγότερες ώρες εργασίας και όχι εντατικοποίηση. Οι οικολόγοι, να μπει φραγμός στην εντατική γεωργία. Κινήματα, όπως το Slow Food, θέτουν ξανά την πολιτιστική αξία της διατροφής και της αργής απόλαυσής της, ενώ άλλα, όπως το Slow Cities, αναδεικνύουν ένα άλλο μοντέλο πόλης φιλικό στον άνθρωπο. Tο «αργά» γίνεται συνώνυμο της ποιότητας και της αλλαγής.

[...Tου Γιαννη Eλαφρου. Εφημερίδα Καθημερινή 01/01/2005]

Αποφθέγματα από το βιβλίο Βραδύτητα του Μίλαν Κούντερα

- Η πηγή του φόβου βρίσκεται στο μέλλον, και όποιος απελευθερώνεται από το μέλλον δεν έχει να φοβηθεί τίποτα.

- Όποιος καθιστά δημόσιες τις ιδέες του κινδυνεύει πράγματι να πείσει τους άλλους για την αλήθεια του να τους επηρεάσει και έτσι να βρεθεί στο ρόλο εκείνων που φιλοδοξούν να αλλάξουν τον κόσμο.

- Κάθε ιδέα που γίνεται δημόσια θα στραφεί αργά ή γρήγορα κατά του εμπνευστή της και θα του αφαιρέσει την ευχαρίστηση που είχε όταν την σκέφτηκε.

- Ο όρος “χορευτής” χρησιμοποιείται αποκλειστικά για τους επιδειξίες του δημόσιου βίου.

- Ο βαθμός της βραδύτητας είναι ευθέως ανάλογος με την ένταση της μνήμης. Ο βαθμός της ταχύτητας είναι ευθέως ανάλογος με την ένταση της λήθης.

- Το να δώσεις φόρμα σε μια διάρκεια είναι απαίτηση της ομορφιάς μα και της μνήμης . Διότι το όμορφο είναι ασύλληπτο , μη απομνημονεύσιμο.

- Κάθε νέα δυνατότητα που έχει η ύπαρξη ακόμα και η λιγότερο πιθανή , μεταμορφώνει ολόκληρη την ύπαρξη.

- Ο έρωτας εξ΄ορισμού είναι δώρο που δεν το αξίζουμε μάλιστα το να σ΄αγαπούν χωρίς να το αξίζεις είναι απόδειξη αληθινού έρωτα.

- Όλες οι χειρονομίες όμως ,εκτός από την πρακτική τους λειτουργία , έχουν και μια σημασία που υπερβαίνει την πρόθεση αυτών που την εκτελούν.

[http://searchingthemeaningoflife.wordpress.com/2012/01/30/vraditita-kuntera/]

Μίλαν Κούντερα, Η Βραδύτητα

Η "Βραδύτητα" είναι ένα "μυθιστόρημα με θέση" (roman a these). Η επικούρεια ηδονή προβάλλεται ως υπέρτατη αξία. Υπονομεύεται όμως από την "ταχύτητα" της σημερινής εποχής.

Τη θέση αυτή την προβάλλει μυθοπλαστικά πλέκοντας παράλληλα δυο ιστορίες που όμως δεν είναι καθόλου παράλληλες μέσα στο χρόνο. Η μια συμβαίνει στον 18ο αιώνα και η άλλη στον 20ο. Οι δύο ιστορίες τίθενται αντιστικτικά. Στην πρώτη πετυχαίνεται μια υψηλή ικανοποίηση, ενώ στη δεύτερη η ικανοποίηση αυτή ματαιώνεται από μια παροδική σεξουαλική ανικανότητα του ήρωα.

Στο έργο του αυτό ο Κούντερα μας παρουσιάζει μια ιστορία με τη φωνή και την προοπτική ενός τριτοπρόσωπου αφηγητή. Ξαφνικά τον παραμερίζει και εμφανίζεται ο ίδιος στο προσκήνιο, ως συγγραφέας, με το όνομα του, σε δυο χιουμοριστικά επεισόδια. Έτσι η κύρια αφήγηση τίθεται σε ένα δεύτερο, απροκάλυπτα φανταστικό, επίπεδο και τα επεισόδια αυτά σε ένα πρώτο, (ψευτο)ρεαλιστικό επίπεδο.

Έχει ειπωθεί ότι η τριτοπρόσωπη αφήγηση, με την εσωτερική εστίαση, είναι η αφήγηση από την προοπτική ενός παντογνώστη θεού. Ακόμη, ότι ο θεός είναι ο Μέγας Είρωνας, γιατί ξέρει το μέλλον των πλασμάτων που έπλασε, Με μια πιο κυριολεκτική σημασία εμφανίζεται εδώ ο Κούντερα απόλυτα ειρωνικός. Τους ήρωες του τους αντιμετωπίζει με ένα καυστικό σαρκασμό. Και, προφανώς, εννοώντας τους μετωνυμικά, σαρκάζει ανάλογους τύπους, κυρίως τον "χορευτή" της εποχής των mass media, τους κάθε είδους επιδειξίες των τηλεοπτικών μέσων, τις στάσεις ζωής τους και τις καταστάσεις στις οποίες εμπλέκονται.

Ο συγγραφέας βάζει τον νεαρό ιππότη του 18ου αιώνα να συναντιέται με τον μοτοσικλετιστή του 20ου. Στη συνάντηση αυτή απαξιώνεται ο "μηχανόβιος" ήρωας του 20ου, παρουσιαζόμενος ως εγωκεντρικός και φαντασιοκόπος.

Γραμμένο στα γαλλικά το μυθιστόρημα αυτό απηχεί το "ρουσσωϊκό" ιδεώδες του 18ου αιώνα, προβάλλοντας, αν όχι μια επιστροφή στη φύση, τουλάχιστον την επιστροφή σε πιο "φυσικές" εποχές, Το μοτίβο της νοσταλγίας του χρυσού παρελθόντος δίδεται για άλλη μια φορά σε μια υπέροχη μυθοπλασία από τον μεγάλο στυλίστα Μίλαν Κούντερα. Ενός παρελθόντος που δεν είχε γνωρίσει ακόμη τους ξέφρενους ρυθμούς ζωής του αιώνα μας.

[Δημοσιεύτηκε στο έντυπο της ΕΠΟΙΖΩ «Ποιότητα Ζωής», Ιούλ. Αύγ. 1997, τ. 55.]