Τα πάθη που χωρίζουν

Τα πάθη είναι έντονες μορφές εκείνων των φαινομένων που χαρακτηρίσαμε σαν ιδιότητες του χαρακτήρα. Είναι χρονικά περιορισμένες μορφές κίνησης του ψυχικού οργάνου που εξωτερικεύονται κάτω από την πίεση ενός γνωστού ή άγνωστου σκοπού και, όπως και ο χαρακτήρας, έχουν μια κατεύθυνση προς ένα σκοπό. Δεν είναι καθόλου αινιγματικά και ασαφή φαινόμενα. Εμφανίζονται πάντα εκεί που έχουν ένα νόημα, που αντιστοιχούν στη μέθοδο ζωής, στην κατευθυντήρια γραμμή ενός ανθρώπου. Επίσης κι αυτά έχουν σα σκοπό να επιφέρουν μια αλλαγή, να αλλάξουν την κατάσταση προς όφελος ενός ανθρώπου. Είναι ενισχυμένες κινήσεις, στις οποίες φτάνει ο άνθρωπος, ο οποίος έχει παραιτηθεί από άλλες δυνατότητες πραγματοποίησης του σκοπού του η καλύτερα δεν πιστεύει πια σε άλλες δυνατότητες.

Η μια πλευρά του πάθους είναι λοιπόν ένα αίσθημα κατωτερότητας, ένα αίσθημα ανεπάρκειας που αναγκάζει τον φορέα του να συγκεντρώσει όλες του τις δυνάμεις και να πραγματοποιήσει μεγαλύτερες από τις συνηθισμένες κινήσεις. Με μια ενισχυμένη προσπάθεια επιδιώκεται η προβολή του ατόμου στο προσκήνιο και η νίκη πάνω στους άλλους. Όπως δεν υπάρχει π.χ. θυμός χωρίς εχθρό, έτσι και αυτό το πάθος δεν μπορεί να έχει άλλο σκοπό από την κατανίκηση αυτού του εχθρού. Είναι μια προσφιλής μέθοδος που έχει ακόμη πέραση στον σημερινό μας πολιτισμό να πετυχαίνεται μια νίκη με τέτοιου είδους διευρυμένες κινήσεις. Θα υπήρχαν πολύ λιγότερες εκρήξεις θυμού, αν δεν υπήρχε η δυνατότητα να φέρνουν αποτελέσματα.

Σε ανθρώπους λοιπόν οι οποίοι δεν πιστεύουν στην επιτυχία των επιδιώξεών τους και αισθάνονται αβεβαιότητα, θα βρούμε συχνά ότι δεν παραιτούνται από τους σκοπούς τους, αλλά θέλουν με περισσότερη επιμονή να τους πραγματοποιήσουν χρησιμοποιώντας σα βοηθητικά μέσα τα πάθη. Είναι μια μέθοδος, με την οποία ο άνθρωπος, που κεντρίζεται από το αίσθημα της κατωτερότητας, συγκεντρώνει όλες του τις δυνάμεις και κατά τον τρόπο βάρβαρων και απολίτιστων λαών προσπαθεί να επιβάλει το πραγματικό ή υποθετικό του συμφέρον.

Επίσης τα πάθη βρίσκονται σε στενή συνάρτηση προς τη φύση της προσωπικότητας και δεν είναι χαρακτηριστικό ενός ανθρώπου, αλλά με ορισμένη κανονικότητα βρίσκονται σε όλους τους ανθρώπους. Κάθε άνθρωπος έχει μερίδιο στα πάθη αρκεί να βρεθεί στην ανάλογη κατάσταση. Αυτό το ονομάζουμε προθυμία του ψυχικού οργάνου για πάθος. Είναι λειτουργίες τόσο στερεά δεμένες με κάθε τι το ανθρώπινο, που είμαστε όλοι μας σε θέση να τις σκεφτόμαστε. Και αν κανείς μισογνωρίζει μόνο έναν άνθρωπο, μπορεί επίσης να φανταστεί τα πάθη που ταιριάζουν στον χαρακτήρα του, χωρίς ποτέ να τα έχει παρατηρήσει.

Με την τέλεια συγχώνευση σώματος και ψυχής πρέπει μια λειτουργία, όπως είναι το πάθος που τόσο συγκλονίζει την ψυχική ζωή, να φανερώνει επίσης τις επιδράσεις της και στο σώμα. Τα φυσικά φαινόμενα που συνοδεύουν τα πάθη είναι επενέργειες στα αιμοφόρα αγγεία και τα όργανα αναπνοής (γρήγοροι σφυγμοί, κοκκίνισμα και ωχρότητα, αλλαγές στην αναπνευστική λειτουργία).

Α. ΠΑΘΗ ΠΟΥ ΧΩΡΙΖΟΥΝ 

1. Θυμός

Ένα πάθος που συμβολίζει ακριβώς την επιδίωξη της εξουσίας, το πάθος για κυριαρχία ενός ανθρώπου, είναι ο θυμός. Αυτή η μορφή έκφρασης προδίδει φανερά τον σκοπό του θυμωμένου να καθυποτάξει γρήγορα και με τη βία κάθε αντίσταση που ορθώνεται απέναντί του. Στηριζόμενοι στις γνώσεις που αποχτήσαμε ως τώρα, αναγνωρίζουμε στο πρόσωπο του οργισμένου τον άνθρωπο που επιδιώκει με αυξημένη ανάπτυξη των δυνάμεών του την υπεροχή. Η τάση για επιβολή διαμορφώνεται καμιά φορά σε μια τέτοια μέθη δύναμης, η οποία εξηγεί εύκολα γιατί οι άνθρωποι αυτής της κατηγορίας απαντούν με εκρήξεις θυμού στην παραμικρή προσβολή του αισθήματος της δύναμής τους. Έχουν μέσα τους το αίσθημα ότι μ' αυτό τον δοκιμασμένο τρόπο μπορούν ευκολότερα να κυριαρχήσουν στον άλλο και να επιβάλουν τη θέλησή τους. Δεν είναι βέβαια καμιά ανώτερη μέθοδος, είναι όμως στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελεσματική και θυμίζει σε πολλούς πως σε μια δύσκολη κατάσταση μπόρεσαν να ανακτήσουν την υπεροχή μ' ένα ξέσπασμα θυμού.

Φυσικά υπάρχουν και περιπτώσεις που ένα ξέσπασμα θυμού έχει και κάποια δικαίωση. Εδώ δεν πρόκειται γι' αυτές. Εννοούμε ένα πάθιασμα προσώπων στα οποία ο θυμός είναι μια συνήθεια. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν κάνει τον θυμό σύστημα. Δε γνωρίζουν κανένα άλλο τρόπο για να πετύχουν αυτό που θέλουν. Είναι πολύ αλαζόνες και ευερέθιστοι άνθρωποι που δεν ανέχονται κανένα πάνω ή στο πλάι τους, που έχουν πάντα ανάγκη να αισθάνονται ότι είναι ανώτεροι των άλλων και γι' αυτό καραδοκούν μήπως τους πλησιάσει κανείς περισσότερο από το κανονικό ή δεν τους εκτιμά σε αρκετά υψηλό βαθμό. Συνήθως μ' αυτή τη στάση τους συνδέεται μια βαθιά δυσπιστία που δεν τους επιτρέπει να εμπιστεύονται κανένα. Σ' αυτούς θα βρούμε ακόμη και άλλα χαρακτηριστικά, τα οποία προηγουμένως χαρακτηρίσαμε σαν οριακά. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις συμβαίνει καμιά φορά να υποχωρεί αυτός ο φιλόδοξος άνθρωπος μπρος σε κάθε σοβαρή αποστολή. Γενικά δύσκολα εντάσσεται στο κοινωνικό σύνολο. Όταν όμως του αρνηθούν κάτι, τότε ξέρει μόνο μια μέθοδο: κάνει μια τέτοια φασαρία που συνήθως γίνεται τυραννική για τα πρόσωπα του περιβάλλοντός του. Σπάζει π.χ. έναν καθρέφτη ή καταστρέφει πολύτιμα αντικείμενα. Κανείς βέβαια δεν μπορεί να τον πιστέψει, όταν ύστερα απ' αυτά προσπαθεί στα σοβαρά να δικαιολογηθεί με τον ισχυρισμό πως δεν ήξερε τι έκανε, επειδή είναι φανερή η πρόθεσή του να πλήξει το περιβάλλον του. Εμμένει σ' αυτό το πάθος σα σε κάτι πολύτιμο και δεν τον ενδιαφέρουν τα ασήμαντα αντικείμενα. Μας επιτρέπεται λοιπόν το συμπέρασμα ότι σ' αυτή τη συμπεριφορά υπάρχει επιδίωξη και πρόγραμμα.

Η μέθοδος αυτή έχει κάποια αξία σ' ένα μικρό κύκλο που όμως χάνεται μόλις εγκαταλειφθεί ο κύκλος αυτός. Τότε αυτός ο άνθρωπος αναγκάζεται από το πάθος του νάρθει σε ρήξη με το περιβάλλον του.

Σε ό,τι αφορά την εξωτερική όψη αυτού του πάθους, εμφανίζεται αμέσως μπρος στα μάτια μας η εικόνα αυτού του ανθρώπου, μόλις ακούσουμε τη λέξη θυμός. Αυτό που προβάλλει στο προσκήνιο, με όλη τη δύναμη και καθαρότητά του, είναι η εχθρική στάση έναντι των άλλων. Το πάθος αυτό εκφράζει την τέλεια ανυπαρξία του κοινωνικού αισθήματος. Η έννοιά του είναι ότι μέσα σ' αυτό τοποθετείται η επιδίωξη της εξουσίας και επιβολής που μπορεί να φτάσει ως την καταστροφή του αντιπάλου. Στον βαθμό που τα πάθη ενός ανθρώπου φέρνουν στην επιφάνεια καθαρά τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα, μάς προσφέρουν αυτά τα φαινόμενα ένα εύκολο στη λύση του πρόβλημα, πάνω στο οποίο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις γνώσεις μας για τον άνθρωπο. Έτσι οφείλουμε να χαρακτηρίσουμε γενικά σαν οργίλους ανθρώπους αυτούς που αντιπαρατάσσονται εχθρικά απέναντι στη ζωή. Και για να μην αφήσουμε έξω από την προσοχή μας το σύστημά μας, πρέπει να υπενθυμίσουμε ακόμη μια φορά ότι κάθε επιδίωξη εξουσίας και επιβολής οικοδομείται πάνω σε μια αδυναμία, σ' ένα αίσθημα κατωτερότητας. Ένας άνθρωπος βέβαιος για την αξία των δυνάμεων που διαθέτει, δε φτάνει σε τέτοια σπασμωδικά και βίαια μέτρα. Η σχέση αυτή δεν πρέπει να παραβλέπεται ποτέ. Ακριβώς πάνω στο ξέσπασμα της οργής παρουσιάζεται καθαρά η αύξηση του αισθήματος αδυναμίας και έχει στόχο την επιδίωξη της υπεροχής. Είναι πολύ φτηνό τέχνασμα η εξύψωση του αισθήματος της προσωπικότητας σε βάρος και με έξοδα των άλλων.

Ανάμεσα στους παράγοντες που ιδιαίτερα υποβοηθούν τα ξεσπάσματα θυμού πρέπει να αναφέρουμε σαν πρώτο και καλύτερο το οινόπνευμα. Σε μερικούς ανθρώπους φτάνει γι' αυτό μια πολύ μικρή ποσότητα. Όπως είναι γνωστό, η επίδραση του οινοπνεύματος συνίσταται στην εξασθένιση ή κατάργηση των δισταγμών που δημιούργησε ο πολιτισμός. Ένας άνθρωπος δηλητηριασμένος από το οινόπνευμα συμπεριφέρεται σα να μη γνώρισε ποτέ τον πολιτισμό, χάνει την αυτοκυριαρχία του, τον σεβασμό προς τους άλλους και ό,τι με κόπο χαλιναγωγεί και κρύβει όταν είναι νηφάλιος η εχθρότητα που τρέφει για τους συνανθρώπους του, εκφράζεται ανεμπόδιστα στην κατάσταση της μέθης. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι καταφεύγουν στο πιοτό ακριβώς οι άνθρωποι που δε βρίσκονται σε αρμονικές σχέσεις με τη ζωή. Σ' αυτό αναζητούν την παρηγοριά και τη λήθη, αλλά επίσης και μια δικαιολογία για ό,τι με ευχαρίστηση ήθελαν μα δεν μπόρεσαν να επιτύχουν.

Στα παιδιά τα ξεσπάσματα θυμού είναι συχνότερα παρά στους μεγάλους. Συχνά αρκεί μια τιποτένια αφορμή για να θυμώσουν. Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι εξαιτίας του συναισθήματος της μεγάλης αδυναμίας προβάλλεται πιο έντονα στα παιδιά η γραμμή της επιθυμίας για επιβολή. Ένα παιδί με θυμώδη διάθεση διαδηλώνει πάντα ότι αγωνίζεται να επιτύχει την αναγνώριση και ότι οι αντιστάσεις που πάνω τους σκοντάφτει του φαίνονται ακατανίκητες ή τουλάχιστο πολύ μεγάλες. Καμιά φορά οι βιαιοπραγίες που εκτός από τις βρισιές είναι το συνηθισμένο περιεχόμενο των εκρήξεων του θυμού, τραβούν τόσο μακριά που ζημιώνουν τον ίδιο τον θυμωμένο. Στο σημείο αυτό βρίσκεται η γραμμή που μας οδηγεί στην κατανόηση της αυτοκτονίας. Μέσα στην αυτοκτονία υπάρχει η πρόθεση να προκληθεί στους συγγενείς και στο περιβάλλον του ένας μεγάλος πόνος, σαν εκδίκηση για τον παραγκωνισμό που ο αυτόχειρας υπέφερε.

2. Λύπη

Το πάθος της λύπης εμφανίζεται αν συμβεί σε κάποιον άνθρωπο να χάσει ή να στερηθεί κάτι και δεν μπορεί εύκολα να παρηγορηθεί για την απώλεια. Επίσης και η λύπη έχει μέσα της τα σπέρματα μιας διάθεσης παραμερισμού του αισθήματος της αδυναμίας και δημιουργίας μιας καλύτερης κατάστασης. Από την άποψη αυτή έχει την ίδια αξία μ' ένα ξέσπασμα θυμού, μόνο που εμφανίζεται για άλλους λόγους και έχει διάφορη όψη και άλλες μεθόδους. Ωστόσο επίσης κι εδώ βλέπουμε τη γραμμή της υπεροχής. Ενώ στον θυμό η κίνηση στρέφεται κατά του άλλου και οφείλει να φέρει στον οργισμένο ένα αίσθημα υπεροχής και στον αντίπαλο την ήττα, στη λύπη επέρχεται στην αρχή ένας περιορισμός του ψυχικού στοιχείου που όμοια και μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα οδηγεί πάλι στην επέκτασή του, αφού ο λυπημένος επιδιώκει το αίσθημα της ανύψωσης και ικανοποίησης. Αυτό όμως δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια εκφόρτιση, μια κίνηση που έστω και με άλλα μέσα στρέφεται πρωταρχικά κατά του περιβάλλοντος. Δηλαδή ο λυπημένος είναι ένας κατήγορος που τοποθετείται σε αντίθεση προς το περιβάλλον του. Όσο και αν η λύπη υπάρχει στον άνθρωπο σαν κάτι φυσικό, τόσο στην όξυνσή της περιέχει κάτι το επιζήμιο και εχθρικό για το περιβάλλον.

Για τον λυπημένο η ανύψωση καθορίζεται από την τοποθέτηση του περιβάλλοντος. Είναι γνωστό πως οι λυπημένοι άνθρωποι αισθάνονται συχνά μια ανακούφιση όταν κάποιος προσφέρεται να τους εξυπηρετήσει, τους λυπάται, τους στηρίζει, τους δίνει ή τους υπόσχεται κάτι κλπ. Όταν η εκφόρτιση πραγματοποιείται με δάκρυα και παράπονα, τότε φαίνεται όχι μόνο ότι μ' αυτά αρχίζει η επίθεση κατά του περιβάλλοντος, αλλά επίσης και η ανύψωση του λυπημένου πάνω από το περιβάλλον του με την ιδιότητα του κατήγορου, δικαστή και κριτή. Η γραμμή της απαίτησης και αξίωσης είναι πολύ καθαρή. Με πολλαπλασιαζόμενο ρυθμό το περιβάλλον βρίσκεται διαρκώς μπρος σε νέες απαιτήσεις. Η λύπη είναι σαν ένα επιχείρημα που δεσμεύει τον άλλο και τον υποχρεώνει να υποχωρήσει.

Και αυτό το πάθος επίσης δείχνει τη γραμμή που οδηγεί από κάτω προς τα πάνω και έχει σκοπό να συγκρατήσει το άτομο και να εξουδετερώσει τα αισθήματα ανικανότητας και αδυναμίας.

3. Καταχρηστική εφαρμογή

Το φαινόμενο των παθών ήταν για πολύ χρόνο ακατανόητο, μέχρι που εξακριβώθηκε ότι προσφέρουν μια δυνατότητα και δείχνουν ένα δρόμο, ο οποίος οδηγεί χωρίς περιστροφές στην υπερνίκηση του αισθήματος κατωτερότητας και φέρνει την αναγνώριση της προσωπικότητας. Γι' αυτό τον λόγο η προδιάθεση για τα πάθη και οι εκδηλώσεις τους βρίσκουν μια εκτεταμένη εφαρμογή στην ανθρώπινη ψυχική ζωή. Όταν ένα παιδί, επειδή νοιώθει παραγκωνισμένο, εξοργίζεται ή λυπάται και κλαίει αν έχει την ευκαιρία να δοκιμάσει τα αποτελέσματα αυτής της μεθόδου, τότε μπορεί εύκολα να καταλήξει να την εφαρμόζει ακόμη και για τους πιο τιποτένιους λόγους να χρησιμοποιεί τα πάθη του για να αποκομίσει ωφελήματα. Η χρησιμοποίηση των παθών μπορεί να γίνει συνήθεια και να πάρει μια διαμόρφωση αφύσικη. Αργότερα στη ζωή τους σαν ενήλικων η κατάχρηση αυτών των παθών φέρνει στην επιφάνεια το ανάξιο και επιζήμιο φαινόμενο της παρουσίασης με θεατρικό τρόπο στη σκηνή του θυμού, της λύπης ή άλλων παθών με μόνο σκοπό την επιτυχία κάποιας επιδίωξής τους. Τότε αυτές οι καταστάσεις εμφανίζονται σχεδόν κανονικά, αν π.χ. υπάρχει μια άρνηση ή αν η κυριαρχία ενός ανθρώπου απειλείται από κάποια ζημία. Συχνά η λύπη εκδηλώνεται τόσο έντονα και επίμονα, σα να πρόκειται για κάποιο τιμητικό τίτλο και προκαλεί μια αποκρουστική εντύπωση. Είναι ενδιαφέρον ότι καμιά φορά γίνεται πραγματική άμιλλα λύπης.

Ακόμη και με τα φυσικά επακόλουθα γίνεται η ίδια κακή χρήση. Υπάρχουν καθώς ξέρουμε άνθρωποι που ο θυμός τους επιδρά τόσο πολύ στο στομάχι τους, ώστε κάθε φορά που εξοργίζονται κάνουν εμετό. Μ' αυτό γίνεται ακόμη πιο δραστική η παρουσίαση της εχθρότητας. Ο εμετός σημαίνει καταδίκη και ταπείνωση του άλλου. Το πάθος της λύπης συνδέεται συχνά με την αποχή από το φαγητό, με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται ο λυπημένος εξωτερικά καταζαρωμένος και να προσφέρει έτσι μια σωστή εικόνα θλίψης.

Αυτές οι μορφές δε μας αφήνουν αδιάφορους, κυρίως γιατί θίγουν το κοινωνικό αίσθημα των άλλων. Η εκδήλωση του αισθήματος αυτού είναι σε θέση τις πιο πολλές φορές να καταπραΰνει ένα πάθος. Ωστόσο υπάρχουν άνθρωποι που έχουν τόση μεγάλη ανάγκη να στρέψουν το κοινωνικό αίσθημα προς τον εαυτό τους, ώστε γενικά δε θέλουν να βγουν ποτέ από την κατάσταση της λύπης, γιατί η προσωπικότητά τους αισθάνεται εξαιρετική ικανοποίηση με τις τόσες αποδείξεις φιλίας και συμπαράστασης.

Ο θυμός και η λύπη, άσχετα αν προκαλούν σε διάφορους βαθμούς τη συμπάθειά μας, είναι πάθη διαλυτικά. Δεν ενώνουν παρά προκαλούν αντιθέσεις, γιατί τραυματίζουν το κοινωνικό αίσθημα. Η λύπη δημιουργεί βέβαια κατά τη διάρκειά της ένα σύνδεσμο που όμως δεν ακολουθεί τον σωστό τρόπο, κατά τον οποίο θα συμμετέχουν και τα δυο μέρη του κοινωνικού αισθήματος, αλλά οδηγεί σε μια μετατόπιση, όπου τελικά το περιβάλλον είναι το μέρος που προσφέρει.

4. Αηδία

Και στο πάθος της αηδίας, μολονότι όχι αρκετά διαμορφωμένα, βρίσκονται διαλυτικά στοιχεία. Από φυσική άποψη η αηδία προκαλείται όταν ερεθιστούν με ορισμένο τρόπο τα τοιχώματα του στομαχιού. Ωστόσο υπάρχουν διεγέρσεις και επιθυμία να αποβληθεί κάτι και από την περιοχή της ψυχής. Σ' αυτό το σημείο φανερώνεται ο διαλυτικός χαρακτήρας αυτού του πάθους. Τα ακόλουθα φαινόμενα μάς δίνουν μια επιβεβαίωση. Είναι μια χειρονομία αποστροφής. Οι γκριμάτσες σημαίνουν καταδίκη του περιβάλλοντος, έναν τερματισμό της κατάστασης με την έννοια της απόρριψης. Αυτό το πάθος μπορεί να χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά. Με την πρόκληση αηδίας μπορεί ένας άνθρωπος, κάτω από ορισμένες περιστάσεις, να ξεφύγει από μια δυσάρεστη κατάσταση. Αντίθετα προς τα άλλα πάθη η αηδία ίσως μπορεί να προκληθεί πολύ πιο εύκολα. Με μια ορισμένη εξάσκηση μπορεί ένας άνθρωπος να τα καταφέρνει τόσο καλά που να μην του είναι πια δύσκολη μ' αυτό τον τρόπο η απαλλαγή από το περιβάλλον ή η πραγματοποίηση μιας επίθεσης εναντίον του.

5. Αγωνία ( τρόμος )

Η αγωνία έχει εξέχουσα σημασία στη ζωή των ανθρώπων. Το πάθος αυτό είναι σύνθετο, επειδή δεν είναι μόνο διαλυτικό πάθος, αλλά ως προς τις συνέπειές του, όμοια όπως και η λύπη, οδηγεί σε μια ιδιόμορφη σύνδεση με τους άλλους. Ένα παιδί π.χ. με την αγωνία του αποχωρίζεται από μια κατάσταση, όμως τρέχει σε κάποιον άλλο. Ωστόσο ο μηχανισμός της αγωνίας δεν οδηγεί κατευθείαν στην έκφραση μιας υπεροχής πάνω στο περιβάλλον, αλλά στην αρχή φαινομενικά σε μια ήττα. Εδώ η εξωτερική στάση είναι ταπείνωση. Από αυτό το σημείο αρχίζει η δεσμευτική πλευρά αυτού του πάθους που ταυτόχρονα κρύβει μέσα της την απαίτηση για υπεροχή. Ο φοβισμένος καταφεύγει στην προστασία μιας άλλης κατάστασης και μ' αυτό τον τρόπο ζητεί να ενισχυθεί, για να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο και να θριαμβεύσει πάνω σ' αυτόν.

Αυτό το πάθος είναι μια λειτουργία με βαθιές ρίζες στον οργανισμό μας. Σ' αυτό αντικαθρεφτίζεται ο πρωτόγονος φόβος όλων των ζωντανών όντων. Ιδιαίτερα στον άνθρωπο έχει αιτία τη γενική αβεβαιότητα και αδυναμία του απέναντι στη φύση. Η γνώση των δυσκολιών της ζωής είναι τόσο λειψή που π.χ. το παιδί μόνο του δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα και έτσι είναι ανάγκη να παρέμβουν οι άλλοι, για να αναπληρώσουν ό,τι του λείπει. Τις δυσκολίες αυτές τις διαισθάνεται το παιδί μόλις μπει στη ζωή και ιδιαίτερα τη στιγμή που προβάλλουν οι όροι του εξωτερικού κόσμου. Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος στην προσπάθειά του να βγει από την ανασφάλεια να αποτύχει και να αποχτήσει μια απαισιόδοξη αντίληψη για τη ζωή και να αναπτύξει χαρακτηριστικά γνωρίσματα που κυρίως θα βασίζονται στη βοήθεια και την κατανόηση του περιβάλλοντος. Η προσεκτικότητα που έτσι θα αναπτυχθεί θα είναι τόσο μεγάλη, όση και η απόσταση από τα καθήκοντα της ζωής. Όταν αυτά τα παιδιά αναγκαστούν κάποτε να προχωρήσουν, τότε θα έχουν κιόλας μέσα τους έτοιμο το σχέδιο της υποχώρησης· είναι πάντα κατά το μισό έτοιμα να το βάλουν στα πόδια και ένα από τα πιο συνηθισμένα και εντυπωσιακά πάθη τους είναι ο φόβος.

Ακόμη και στις εκφραστικές κινήσεις αυτού του πάθους, ιδιαίτερα στη μιμική, βρίσκουμε την αρχή μιας αντίδρασης, η οποία όμως δεν είναι ευθύγραμμα επιθετική. Μερικές φορές αυτά τα φαινόμενα εκφυλίζονται με αρρωστημένο τρόπο και σε πολλές περιπτώσεις μας επιτρέπουν να εισχωρήσουμε στον ψυχικό μηχανισμό. Τότε έχουμε καθαρά την εντύπωση, σα ν' απλώνει ο τρομαγμένος προς κάποιον άλλο το χέρι του, για να τον τραβήξει κοντά του και να κρατηθεί.

Η παραπέρα εξέταση αυτού του φαινομένου μας οδηγεί στα ίδια συμπεράσματα που τα γνωρίσαμε κιόλας στην αρχή της συζήτησης για τα χαρακτηριστικά του φόβου. Πρόκειται γι' ανθρώπους που πάντα ζητούν κάποιον να τους στηρίζει στη ζωή. Πάντα πρέπει κάποιος να είναι στη διάθεσή τους. Στην πραγματικότητα δεν είναι παρά μια προσπάθεια δημιουργίας σχέσεων κυριαρχίας, σαν ο άλλος να υπήρχε μόνο και μόνο για να προσφέρει ένα στήριγμα στον τρομαγμένο. Αν προχωρήσουμε ακόμη πιο πέρα, θα βρούμε ότι αυτοί οι άνθρωποι περιφέρονται στη ζωή με την απαίτηση να τους δεχτούν οι άλλοι μ' έναν ιδιαίτερο τρόπο. Εξαιτίας της έλλειψης μιας σωστής επαφής με τη ζωή, χάνεται σε τέτοιο βαθμό η ανεξαρτησία τους που απαιτούν με εξαιρετική λαχτάρα και βιασύνη αυτό το προνόμιο. Όσο και αν ζητούν με επιμονή τη συντροφιά των άλλων, έχουν πολύ λίγο κοινωνικό συναίσθημα. Μ' αυτό τον τρόπο η παρουσίαση της αγωνίας μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία μιας προνομιούχας θέσης, να αποφεύγουν τις απαιτήσεις της ζωής και να έχουν τους άλλους στην υπηρεσία τους. Τελικά η αγωνία φωλιάζει σ' όλες τις σχέσεις της καθημερινής ζωής. Έγινε ένα δραστικό μέσο κυριαρχίας πάνω στο περιβάλλον.

Πηγή: Alfred Adler - Ανθρωπογνωσία, Μετάφραση: Σταύρος Καμπουρίδης, Εκδόσεις Ηλία Μανιατέα, Αθήνα