Κοινή Γνώση - Διενέξεις και Διαπραγματεύσεις στις ανθρώπινες σχέσεις

Η μέχρι τώρα εμπειρία μας με την Ψυχιατρική και την Ψυχοθεραπεία, μας αποκάλυψε ότι ένα μεγάλο μέρος των προβλημάτων ανάμεσα στους ανθρώπους, οφείλονται στο λανθασμένο τρόπο επικοινωνίας που ακολουθούν. Μα θα πείτε, αφού όλοι γνωρίζουμε τα βασικά της γραμματικής και του συντακτικού, τουλάχιστον μιας γλώσσας, της μητρικής μας γλώσσας, πως είναι δυνατόν να μην μπορούμε να επικοινωνήσουμε σωστά με τους άλλους; Μα φυσικά και δεν θα αναφερθούμε στις ίδιες τις λέξεις, αλλά σε μια άλλη κρυφή ιδιότητα του λόγου και συγκεκριμένα στην πληροφορία, στην γνώση πού μεταφέρει ο λόγος. Αλλά κυρίως θα μελετήσουμε τι συμβαίνει στους ανθρώπους και τις σχέσεις τους, όταν η γνώση γίνεται κοινή.

Σκοπεύουμε να παρουσιάσουμε τη θέση ότι η κοινή γνώση εμποδίζει την επίλυση των διενέξεων των ανθρώπων. 

Α. Ορισμοί

Έστω Π μία πρόταση και Ν το πλήθος ενός συνόλου ανθρώπων μεγαλύτερο ή ίσο του 2. Η Π μπορεί να είναι αληθής ή ψευδής. Ορίζουμε την Π σαν Κοινή Γνώση ανάμεσα τους Ν, μόνο αν ισχύουν και οι δύο συνθήκες:

1. Κάθε ένας από τους {2, 3, 4…Ν} γνωρίζει την Π.
2. Κάθε ένας από τους {2, 3, 4…Ν} γνωρίζει ότι κάθε ένας από τους {2, 3, 4…Ν } γνωρίζει την Π.

Σε αυτό το κείμενο θα αναφερθούμε σε φυσιολογικούς μέσους ανθρώπους, με φυσιολογικό, τυπικό νου, που χαρακτηρίζονται από τη συνηθισμένη λογική συμπεριφορά.

Θα συμβολίσουμε με:

• Ξ_Ν (Π)=1 τη δήλωση: ο N γνωρίζει την πρόταση Π, και
• Ξ_Ν (Π)=0 τη δήλωση: ο N δεν γνωρίζει την πρόταση Π.

Μια δήλωση πχ. Ξ₁ (Ξ₂ (Ξ₃ (Π)))=1 διαβάζεται: το άτομο 1, ξέρει ότι το άτομο 2, ξέρει ότι το άτομο 3 ξέρει την Π. Μπορούμε να απλοποιήσουμε τη γραφή μας ως εξής: Ξ₁ Ξ₂ Ξ₃ (Π)=1.

Εισαγωγή στη θεωρία της Κοινής Γνώσης

Υπάρχουν απόλυτοι φυσικοί περιορισμοί στην ύπαρξη. Φυσικοί νόμοι, όχι απόλυτα κατανοητοί στο νου μας. Για παράδειγμα είναι σίγουρο ότι το διάνυσμα του χρόνου είναι μίας κατεύθυνσης, συγκεκριμένα από το παρελθόν προς το μέλλον. Δεν αλλάζει ποτέ φορά. Κινείται πάντα εμπρός. Για τα μέτρα της ύπαρξής μας τουλάχιστον, είναι αδύνατον να γυρίσουμε πίσω και να ζήσουμε τη ζωή ανάποδα. Ενώ μπορούμε να κινηθούμε ελεύθερα στο χώρο προς όλες τις κατευθύνσεις, αυτό μας είναι αδύνατο για το χρόνο.

Άλλο παράδειγμα φυσικού νόμου μίας κατεύθυνσης, είναι η βαρύτητα. Δύο σώματα έλκονται μεταξύ τους, σύμφωνα με το νόμο του Νεύτωνα. Είναι αδύνατο να απωθούνται. Το ένα έχει την τάση να κινείται προς το άλλο. Αγνοούμε τη φύση της βαρύτητας, τη φύση του χρόνου, αλλά δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από την μοναδική κατεύθυνση της δράσης τους.

Ένα τέτοιο φαινόμενο συμβαίνει και με τη γνώση. Σε έναν φυσιολογικό εγκέφαλο, η πληροφορία έχει πάντα μόνο μία κατεύθυνση. Από τη στιγμή που εισέρχεται στον ανθρώπινο νου, η πορεία είναι μονόδρομος. Δεν γυρίζει πίσω. 

Είναι αδύνατο να μην ξέρουμε αυτό που ξέρουμε. Θα μπορούσαμε βέβαια να υποκριθούμε στους τρίτους ότι κάτι δεν το ξέρουμε, ενώ η αλήθεια είναι ότι το ξέρουμε, αλλά η διαδικασία της υποκρισίας, του ψέματος, μας δείχνει ακριβώς ότι το ξέρουμε. Επειδή η γνώση είναι μίας κατεύθυνσης, δηλαδή μόνον έρχεται και ποτέ δεν φεύγει από το νου μας, δεν μπορούμε να παίξουμε παιχνίδια όπως το σκάκι, το πόκερ, το κρυφτό, εμείς οι ίδιοι αντίπαλοι με τον εαυτό μας. Αν έχουμε στο νου μας μία στρατηγική για να κερδίσουμε, μια γνώση για τα “χαρτιά” μας, για τη θέση μας, δεν μπορούμε να πείσουμε τον εαυτό μας να μην την ξέρει όταν προσπαθήσουμε να παίξουμε στη θέση του αντίπαλου. Γιατί δεν μπορούμε να μην ξέρουμε αυτό που ξέρουμε. Επίσης για τους ίδιους λόγους δεν μπορούμε να ξέρουμε αυτό πού δεν ξέρουμε. Οδηγούμαστε άρα, από όλα όσα είπαμε, στην αυταπόδεικτη έκφραση:

Αξίωμα: 

Για κάθε πρόταση Π και για κάθε άτομο ν ισχύει: Ξν(Π) = ΞνΞν  (Π)

Όσο και να μοιάζουν προφανή τα παραπάνω, ποτέ δεν τα συνειδητοποιούμε στην καθημερινή ζωή. Ωστόσο είναι καθοριστικής σημασίας αυτός ο φυσικός περιοριστικός μονόδρομος της γνώσης, από την ώρα που θα προσέξουμε ποιο ρόλο παίζει στις διαπροσωπικές σχέσεις. Τι να συμβαίνει άραγε τη στιγμή που με το λόγο κοινοποιούμε μία πρόταση, μία σκέψη, μία επιθυμία, μία απειλή; Όπως θα δούμε παρακάτω, αλλάζουν τα πάντα και τίποτα δεν είναι όπως πριν!

Διενέξεις και Διαπραγματεύσεις

Εισαγωγή: Απλά παραδείγματα

1. Η συγνώμη

Μία περίπτωση συχνή στην καθημερινή ζωή είναι όταν κάποιος κάνει κάποια ζημιά άθελά του, οπότε σπεύδοντας να ζητήσει συγνώμη, λέει τη γνωστή φράση: «Με συγχωρείτε. Το λάθος ήταν δικό μου». Συνήθως σε κάποιο μικρό-ατύχημα είναι απόλυτα ξεκάθαρο ποιος φταίει. Μα φυσικά και το βλέπει στην αγριεμένη έκφραση του ανθρώπου που υφίσταται τις συνέπειες της απροσεξίας του! Αλλά τότε γιατί προσθέτει την φαινομενικά περιττή πληροφορία, ότι φταίει;

Ο λόγος είναι ότι το απέναντι θύμα, περιμένει ο ένοχος να ξέρει ότι το ξέρει ότι φταίει. Έτσι ο απρόσεκτος, ελπίζει ότι θα καλμάρει την αντίδραση του θύματος, ότι το θέμα του «τις πταιει» έχει λυθεί και θα μπορέσουν και οι δύο καλύτερα να διαχειριστούν τις συνέπειες της ίδιας της ζημιάς. Είναι σαν να λέει : «Εντάξει, όχι μόνο φταίω, αλλά θέλω να ξέρεις ότι το ξέρω ». Η συγνώμη από μόνη της δεν είναι αρκετή. Η κοινή γνώση όμως περί του ενόχου, διευθετεί καλύτερα το ζήτημα.

 

2. Η καταγωγή

Ας εξετάσουμε τώρα το εξής απλό σενάριο:

Δύο Έλληνες που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους και δεν υπάρχει καμία διένεξη μεταξύ τους, ο Α και ο Β, συναντιούνται τυχαία πχ. σε μια αίθουσα αναμονής και πιάνουν κουβέντα.

• Ο Α λέει: «Η καταγωγή μου είναι από την Κεφαλονιά».
  

Σε αυτή την απλή πρόταση κρύβονται ήδη πολλά. Ας τα δούμε καρέ-καρέ: Την στιγμή πού ο Α μιλάει, αρχίζουν να κινούνται στον αέρα τα ηχητικά κύματα πού παράγει με τις φωνητικές του χορδές. Ποιος είναι ο πρώτος που τα ακούει; Μα φυσικά ο ίδιος. Ακούει τον εαυτό του να εκφέρει μία αληθινή πρόταση σχετικά με την καταγωγή του. Τι έχει αλλάξει τώρα στον Α; Ο Α ξέρει ότι μίλησε. Ξέρει ότι δίπλα του είναι ο Β. Ξέρει ότι ο Β ακούει. Και τώρα ο Α συνειδητοποιεί ότι ο Β ξέρει. Τι ξέρει ο Β; Ότι ο Α είναι Κεφαλλονίτης. Ο Α μέχρι τώρα ξέρει ότι και ο Β ξέρει ότι ο Α ξέρει. Σας θυμίζει κάτι αυτό; Μήπως έχετε δει εκείνον τον πίνακα που κάποιος βλέπει τον εαυτό του μέσα στον καθρέπτη να βλέπει τον εαυτό του μέσα στον καθρέπτη όπου κοιτάει τον εαυτό του μέσα στον καθρέπτη και ούτω καθεξής, έως ότου το είδωλο να γίνει μικρό σαν κουκίδα;

Κάπως έτσι συμβαίνει και με τη ροή μετάδοσης της γνώσης δια του λόγου ανάμεσα στους ανθρώπους.

Μαζί με την μετάδοση του κύριου μηνύματος μεταδίδεται αυτόματα και ένα άλλο μήνυμα, ότι δηλαδή το μήνυμα μεταδόθηκε και τώρα είναι ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΣΗ. Αυτή η κοινή γνώση χτυπά “σαν μπαλάκι του πινγκ-πονγκ” ανάμεσα στα κεφάλια όσων την αποκτούν και καθορίζει την αντίδρασή τους.

Μπορεί πχ. ο Β να πέρασε στο παρελθόν ευχάριστες διακοπές στην Κεφαλονιά και γρήγορα να αναπτυχθεί μια οικειότητα ανάμεσά τους. Αντίθετα αν ο ξενοδόχος δεν έκανε την κράτηση όπως είχανε συμφωνήσει ή το φαγητό σε μια τοπική ταβέρνα ήταν απαράδεκτο ή είχε κάποιους διαπληκτισμούς με ντόπιους, μπορεί να εγκατασταθεί ανάμεσα στον Α και τον Β μία ψυχρότητα, ακόμα και αν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τις άσχημες εμπειρίες του Β. Φυσικά είναι εν πολλοίς αδικαιολόγητη η τοποθέτησή του Β, είτε νοιώσει φιλικά είτε εχθρικά συναισθήματα απέναντι στον Α, αλλά ο κάθε άνθρωπος κρίνει το περιβάλλον με βάση τα δικά του βιώματα από το παρελθόν. Αλλά και αν ποτέ του δεν έχει πάει στην Κεφαλονιά, πάλι θα αναζητήσει νοερά, τι έχει ακούσει για τούτο τον τόπο και ανάλογα θα τοποθετηθεί. Η γνώση που του μετέφερε ο Α τον έχει αλλάξει ψυχικά.

Ο Α τώρα επειδή είναι λογικό όν, μπορεί να "δει" όλη την ακολουθία των σκέψεων του Β και ακριβώς επειδή γνωρίζει ότι ο Β γνωρίζει αυτό που ο ίδιος γνωρίζει (δηλαδή την καταγωγή του από τη Κεφαλονιά), και θα μπει αναπόφευκτα σε μία φάση ανίχνευσης των διαθέσεων του συνομιλητή του. Έχει ήδη αλλάξει μέσα του και είναι σε επιφυλακή να δεχτεί την ευχάριστη ή δυσάρεστη τοποθέτηση του Β.

Το σημαντικό που πρέπει να κρατήσουμε είναι ότι η πληροφορία άλλαξε και τους δύο. Ούτε ο Α, ούτε ο Β, είναι οι ίδιοι άνθρωποι που ήταν πριν μιλήσει ο Α. Η γνώση ότι και ο άλλος γνωρίζει ότι ο ίδιος γνωρίζει ότι ο άλλος γνωρίζει κλπ., τους κλειδώνει αμετάκλητα (αφού η γνώση είναι μη αναστρέψιμη) σε μία νέα διαφορετική θέση αξιολόγησης της πραγματικότητας σχετικά με την ανάμεσά τους σχέση.

Ας συνοψίσουμε στον παρακάτω πίνακα τα διαδοχικά χρονικά στάδια της κοινής γνώσης των Α και Β.

Τάξη γνώσης	ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΣΗ
0 (πριν μιλήσει ο Α)	Ο Α ξέρει	Ο Β δεν ξέρει
1 (ο Α μιλάει)	Ο Α ξέρει	Ο Β ξέρει
2 (ο Α έχει μιλήσει)	Ο Α ξέρει ότι ο Β ξέρει	Ο Β ξέρει ότι ο Α ξέρει
3	Ο Α ξέρει ότι ο Β ξέρει ότι ο Α ξέρει	Ο Β ξέρει ότι ο Α ξέρει ότι ο Β ξέρει
4	Ο Α ξέρει ότι ο Β ξέρει ότι ο Α ξέρει ότι ο Β ξέρει	Ο Β ξέρει ότι ο Α ξέρει ότι ο Β ξέρει ότι ο Α ξέρει
5	κλπ. στο άπειρο	κλπ. στο άπειρο

 

Αν θέλουμε να γράψουμε συμβολικά τον παραπάνω πίνακα, τότε έχουμε:

• Έστω Π=«Η καταγωγή μου είναι από την Κεφαλονιά».

Τάξη γνώσης	ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΣΗ
0 (πριν μιλήσει ο Α)	ΞΑ (Π)=1	ΞΒ (Π)=0
1 (ο Α μιλάει)	ΞΑ (Π)=1	ΞΒ (Π)=1
2 (ο Α έχει μιλήσει)	ΞΑ ΞΒ (Π)=1	ΞΒ ΞΑ (Π)=1
3	ΞΑ ΞΒ ΞΑ (Π)=1	ΞΒ ΞΑ ΞΒ (Π)=1
4	ΞΑ ΞΒ ΞΑ ΞΒ (Π)=1	ΞΒ ΞΑ ΞΒ ΞΑ (Π)=1
5	κλπ. στο άπειρο	κλπ. στο άπειρο

 

Ορίζουμε Κοινή Γνώση Ανωτέρας Τάξεως της Π, τα επίπεδα από το 2 και πάνω στους παραπάνω πίνακες. Για παράδειγμα η δήλωση Ξ_Α Ξ_Β Ξ_Α (Π)=1 είναι κοινή γνώση τρίτης τάξεως, ενώ η δήλωση Ξ_Β Ξ_Α (Π)=1 είναι κοινή γνώση δευτέρας τάξεως.

Διενέξεις και Διαπραγματεύσεις

Ανάλυση παραδειγμάτων από την καθημερινή ζωή

1. Η γυριστρούλα

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε ένα σύγχρονο ζευγάρι τον Κώστα και την Ελένη, που ζουν μαζί εδώ και λίγο καιρό, απολαμβάνοντας μία καλή γενικά σχέση, εκτός από ένα μελανό σημείο. Η Ελένη, φεμινίστρια από πεποίθηση, αρκετές φορές το μήνα βγαίνει με τις φίλες της τα βράδια και επιστρέφει μετά τη διασκέδαση, τις πρώτες πρωινές ώρες στο σπίτι. Ο Κώστας θέλει να κρατήσει τη σχέση αυτή, αλλά από την άλλη πλευρά, του είναι δύσκολο να αποδεχθεί ότι αυτή η παλιά συνήθεια της Ελένης θα συνεχίζεται και μετά τη συγκατοίκησή τους. Οι φίλοι του, τού βάζουν διάφορες ιδέες και κάτι μέσα του τον σπρώχνει να εγκαταλείψει το πολιτισμένο στυλ που έχει και να διεκδικήσει από την Ελένη περισσότερα βράδια στο σπίτι. Αφού έχει πάρει τις αποφάσεις του, μία μέρα της ανακοινώνει το εξής (πιθανώς λίγο τσαντισμένος και βλοσυρός):

"Ελένη, αν δε σταματήσεις να βγαίνεις τα βράδια με τις φίλες σου, θα αναγκαστώ να σε παρατήσω."

Ποια είναι η πιθανότερη απάντηση της Ελένης; Μα φυσικά η εξής:

"Αφού δεν σ’ αρέσει, να φύγεις τώρα!"

Για ποιο λόγο προτείνουμε ότι θα συμβεί το χειρότερο σενάριο σε αυτή τη συζήτηση; Την εξήγηση θα τη βρούμε αναλύοντας προσεχτικά, τη ροή της πληροφορίας, από τον Κώστα προς την Ελένη και ανάποδα:

Ο Κώστας αρχικά είναι στεναχωρημένος με τη συμπεριφορά της Ελένης, ανησυχεί μήπως τη χάσει, σκέφτεται όλα τα ενδεχόμενα, ακόμα και να την παρατήσει, αλλά δεν είναι σε ανοιχτή διένεξη μαζί της. Θέλει να διαπραγματευτεί μαζί της, να την πείσει να αλλάξει. Το κλίμα στη σχέση τους μέχρι εδώ δεν έχει φτάσει στο απροχώρητο. Αλλά διαλέγει ένα καταστροφικό επιχείρημα. Την απειλή.

Ας συμβολίσουμε με Α την απειλή: "…θα αναγκαστώ να σε παρατήσω." Καθώς λέει την πρότασή του, την ακούει αρχικά και ο ίδιος. Μόλις τελειώσει, ο Κώστας ξέρει ότι η Ελένη, ξέρει ότι είναι αποφασισμένος να φύγει. Αυτό μπορούμε να το γράψουμε: Ξ_Κ Ξ_Ε (Α)=1 και να παρατηρήσουμε ότι μιλάμε για κοινή γνώση δευτέρας τάξεως.

Η Απειλή Α είναι πλέον κοινή γνώση και αυτό δεν είναι αναστρέψιμο. Όσο η Ελένη δεν ήξερε με σιγουριά ότι ο Κώστας σκεφτόταν να την εγκαταλείψει, υπήρχε ελπίδα. Μπορεί να το είχε φοβηθεί ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συνέβαινε, αλλά ήταν απλά μία πιθανότητα. Τώρα όμως ξέρει ότι ο Κώστας ξέρει ότι η ίδια ξέρει ότι ο Κώστας είναι με το ένα πόδι ήδη έξω από το σπίτι: Ξ_Ε Ξ_Κ Ξ_Ε (Α)=1. Δεν είναι η πληροφορία της ίδιας της απειλής, αλλά η κοινή γνώση ανωτέρας τάξεως που μεταφέρει η απειλή, που κλειδώνει τις εξελίξεις στη διένεξή τους. Από εδώ και πέρα οι σκέψεις τους είναι μονόδρομος. Η Ελένη δεν μπορεί να υποχωρήσει, διότι αυτό θα ερμηνευόταν σαν να πέφτει θύμα εκβιασμού. Και οι δύο θα το ξέρουν, αφού η γνώση δεν μπορεί να χαθεί. Αν υποχωρήσει, θα αισθάνεται μειονεκτικά σε αυτή τη σχέση για πάντα, όχι τόσο γιατί υποχώρησε. Ξέρει ότι θα το ξέρει ο Κώστας, άρα συμπεραίνει ότι και στο μέλλον θα μπορεί να την εκβιάσει για άλλα θέματα. Ξέροντας αυτά, συμπεραίνει ότι αυτή η απειλή ακούγεται περισσότερο σαν ήδη πραγματοποιημένη. Συνεπώς για να σώσει τα προσχήματα από την μεριά της, υιοθετεί μία εξίσου σκληρή θέση, ότι αυτή η σχέση μοιάζει ήδη τελειωμένη και αφού είναι λογικό όν, αποφασίζει ότι πρέπει να διακοπεί.

Ο Κώστας μπορεί να έχει ήδη μετανιώσει για τον τρόπο που διάλεξε να διαπραγματευτεί το παράπονό του. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτό πού ουσιαστικά θέλει, είναι να συνεχιστεί αυτή η σχέση, και για αυτό κάνει άλλωστε και την προσπάθεια. Αλλά μετά την απάντηση της Ελένης, ξέρει ότι η Ελένη ξέρει ότι σκοπεύει να την εγκαταλείψει αν συνεχίσει να βγαίνει τα βράδια: Ξ_Κ Ξ_Ε Ξ_Κ (Α)=1. Και ξέρει ότι η Ελένη δεν μπορεί να μην το ξέρει από την ώρα που το είπε. Αυτό αλλάζει τα πάντα μέσα του. Πως θα μπορούσε να μείνει από τη στιγμή που το δήλωσε; Ποια γυναίκα θα μπορούσε να ανεχτεί έναν άντρα που δεν κρατάει το λόγο του; Αν έμενε θα ήταν το αντικείμενο της χλεύης της για πάντα. Η θέση του στο μέλλον θα ήταν υποβιβασμένη από εκεί που ήταν πριν μιλήσει. Η κοινή γνώση τρίτης τάξε ως θα του το υπενθυμίζει ακόμα και αν η Ελένη δεν ξαναμιλήσει ποτέ για το θέμα. Αφού είναι λογικό όν, αποφασίζει ότι πρέπει να φύγει.

Αν περιοριστούμε αποκλειστικά στους όρους και στις συνθήκες που περιγράφουμε, τότε τα φαινόμενα θα εξελιχτούν μέσα στα πλαίσια αυτής της ανάλυσης. Αν η Ελένη απαντήσει αλλιώς πχ. πιο μετρημένα ή ο Κώστας δεν φύγει μετά την απάντηση της Ελένης, θα συμβεί έτσι μόνον αν συντρέχουν και άλλοι ειδικοί λόγοι, πχ. μπορεί να υπάρχουν παιδιά ή οικονομικές εξαρτήσεις ή ανασφάλειες γύρω από την εύρεση άλλου ερωτικού συντρόφου. Ωστόσο ακόμα και αν δεν χωρίσουν, η σχέση που διαπραγματευόταν ο Κώστας και με τον τρόπο που το έκανε, έχει δεχθεί ένα πολύ ισχυρό πλήγμα.

Πολύ πιθανό τώρα να σκέπτεστε ποια θα ήταν μια προτιμότερη λύση;

Πώς έπρεπε να αντιδράσει ο Κώστας;

Ας υποθέσουμε ότι ο Κώστας προσπαθούσε τις προηγούμενες ημέρες να συλλέξει πληροφορίες για το τι κάνουν τα βράδια που βγαίνουν έξω, η Ελένη με τις φίλες της. Και ας υποθέσουμε ότι είχε προσπαθήσει να "ψαρέψει" την Χαρά, φίλη της Ελένης. Στη συζήτηση με τη Χαρά αφήνει να εννοηθεί ότι είναι τόσο πολύ δυσαρεστημένος ώστε ενδεχομένως να την αφήσει, αν δεν αλλάξει "βιολί". Η Χαρά σαν καλή φίλη σπεύδει αμέσως μετά, να ενημερώσει την Ελένη. Υπάρχει η πιθανότητα να της μεταφέρει την απειλή Α με μεγαλύτερη ή μικρότερη βεβαιότητα από αυτή που την άκουσε. Υποθέτουμε επίσης ότι σαν φίλη, θέλει να την βοηθήσει να κρατήσει τη σχέση της με τον Κώστα. Σε αυτόν τον χειρισμό μέσω τρίτου, η Ελένη δεν αποκτά κοινή γνώση με τον ίδιο τον Κώστα σχετικά με την απειλή Α. Στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να υποθέτει αλλά δεν γνωρίζει. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι:  ο Κώστας ξέρει ότι η Ελένη δεν ξέρει την Α: Ξ _Κ(Ξ_Ε (Α)=0)=1. Αφού η Ελένη είναι μπροστά σε μία αναστρέψιμη κατάσταση, μπορεί να σκεφτεί ότι είναι ελεύθερη να αποφασίσει, αφού μέχρι τώρα κανείς δεν την εκβιάζει και δεν την απειλεί. Όποια απόφαση λάβει, θα είναι προϊόν ελεύθερης επιλογής και κανείς δεν θα την υποτιμά στο μέλλον.

Ο Κώστας μέχρι τώρα δεν έχει εκτεθεί ανεπανόρθωτα στην κοινή γνώση. Μπορεί σε οποιαδήποτε απόφαση της Ελένης να εμφανιστεί με καθαρό πρόσωπο απέναντι σε αυτή τη σχέση. Έτσι ακόμα και αν η Ελένη εξακολουθήσει να γυρίζει με τις φίλες της, έχει ακόμα χρόνο να σκεφτεί την επόμενη στρατηγική του κίνηση.

Όσοι παρακολουθούν το ρόλο της Χαράς, αντιλαμβάνονται ότι λειτουργεί σαν διαμεσολαβητής στην επίλυση μιας διαφοράς. Ας δούμε τώρα τι ποιότητες πρέπει να διαθέτει η Χαρά, για να επιτύχει το σωστό αποτέλεσμα.

Αρχικά, μιας και εξ ορισμού η διένεξη αφορά τη σχέση δύο άλλων, πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι την επέλεξαν γιατί έχει την ιδιότητα της ουδετερότητας. Μπορεί να γνωρίζει και τον Κώστα και την Ελένη, αλλά δεν εμπλέκεται στην σχέση τους. Πρέπει να φροντίσει να μην εμπλακεί και στο μέλλον. Στη φάση που την επιστρατεύει ο Κώστας, αποκτά μία γνώση της κατάστασης, όση της επιτρέπει να δει ο Κώστας. Τονίζουμε και πάλι ότι η σωστή στρατηγική του Κώστα ήταν να αφήσει να εννοηθεί η Α. Η Χαρά θα πρέπει να μάθει όσο χρειάζεται, για να μεταφέρει με επιτυχία το μήνυμα. Ποια θα ήταν η επιτυχία; Να αναγκαστεί η Ελένη να σκεφτεί ψύχραιμα πως διαμορφώνεται η σχέση της με τον Κώστα, και να φανταστεί ποια είναι η μελλοντική πορεία αυτής της σχέσης. Αν ο Κώστας δεν αφήσει καθόλου να διαφανεί η απειλή του, τότε η Ελένη δεν θα αναγκαστεί να σκεφτεί τίποτα. Αν πάλι με μεγάλη σαφήνεια κάνει γνωστή την απειλή του στη Χαρά, αν αυτή τη μεταφέρει αυτούσια, τότε θα την καταστήσει περίπου κοινή γνώση και ο κίνδυνος είναι να βρεθεί πολύ ζορισμένη η Ελένη, ακριβώς λόγω της κοινής γνώσης. Άρα ο Κώστας, ιδανικά, θα έπρεπε να φροντίσει να μεταφερθεί στην Ελένη, μία πιθανολόγηση της Α, το πολύ κατά 50%, που είναι η μέση απόσταση ανάμεσα στο ένα ενδεχόμενο να μην σκεφτεί αυτή τίποτα και στο άλλο ενδεχόμενο να ζοριστεί υπερβολικά και να αντιδράσει με διακοπή της σχέσης.

Ακόμα όμως και στην περίπτωση που μεταφέρεται σαν κοινή γνώση η Α, με τρόπο αδέξιο και ωμό δια μέσου της Χαράς, ακόμα και τότε δεν παράγονται οι καταστροφικές συνέπειες της κοινής γνώσης ανωτέρου επιπέδου πού όπως είδαμε δεν αφήνουν περιθώρια στους εμπλεκόμενους να επιλύσουν τη διαφορά τους.

Γιατί παρόλο πού μίλησε ο Κώστας στη Χαρά, δεν μπορεί να είναι σίγουρος τι ακριβώς είπε η Χαρά στην Ελένη. Έτσι δεν κλειδώνεται η μελλοντική του αντίδραση, αφού στην πραγματικότητα δεν ξέρει τι ξέρει η Ελένη τι ξέρει ο ίδιος: Ξ_Κ (Ξ_Ε (Ξ_Κ (Α)))=0. Μπορεί να πιθανολογεί, αλλά δεν ξέρει. Κανείς δεν θα πει υποτιμητικά ότι δεν κρατάει το λόγο του, αν αποφασίσει να μείνει.

Επίσης όταν συνειδητοποιήσει την απειλή η Ελένη, ούτε η ίδια ξέρει τι ξέρει ο Κώστας τι ξέρει η ίδια: Ξ_Ε (Ξ_Κ (Ξ_Ε (Α)))=0. Μπορεί να πιθανολογεί, αλλά δεν ξέρει. Κανείς δεν θα την δει σαν θύμα εκβιασμού, αν ενδώσει να σταματήσει τα νυχτοπερπατήματα.

Η γνώμη της ίδιας της Χαράς και για τους δύο, δεν μας απασχολεί μια και δεν εμπλέκεται στην σχέση τους που παρουσιάζει την συγκεκριμένη διένεξη. Είναι όμως φανερό ότι ο καλός διαμεσολαβητής, δεν πρέπει να μεταφέρει κοινή γνώση ανάμεσα στους εμπλεκόμενους.

Με ποιες ερωτήσεις όμως μπορεί η Χαρά να πραγματοποιήσει σωστά το ρόλο της; Ποια λογικά και λεκτικά τεχνάσματα πρέπει να μηχανευτεί;

Μία πολύ καλή προσέγγιση της Χαράς προς την Ελένη, θα ήταν η ερώτηση:

«Ελένη, τι πιστεύεις ότι εσύ θα έκανες, αν ο Κώστας γύριζε τις νύχτες με τους φίλους του;»

Αυτή η μέθοδος λέγεται "μέθοδος της εναλλαγής των πλευρών". Αποδίδει συνήθως καλά αποτελέσματα, ιδιαίτερα αν φτάσει η μία πλευρά να δει από μόνη της τα επιχειρήματα, τα σενάρια, τις μπλόφες και τις απειλές της άλλης. Αν δηλαδή η Ελένη οδηγηθεί από την Χαρά να ανακαλύψει από μόνη της την Α, τότε μεγιστοποιούνται οι πιθανότητες συμβιβασμού.

Αν η Ελένη δεν δει αμέσως την Α, η Χαρά σαν καλός διαμεσολαβητής, θα πρέπει να κυκλώσει
με επιδέξιες και κατάλληλες ερωτήσεις την Α, χωρίς να την κατονομάζει:

Τι φαντάζεσαι ότι σκέφτεται ο Κώστας τα βράδια που λείπεις από κοντά του;

Τι μπορεί να υποψιάζεται;

Τα συζητάει άραγε αυτά με τους φίλους του;

Τι θα μπορούσαν να πιστεύουν οι φίλοι του για σένα;

Αφού φαντάζεσαι τη γνώμη τους, τι νομίζεις ότι τον συμβουλεύουν;

Τι νομίζεις ότι μπορεί να κάνει τελικά ο ίδιος;

Πόσο μετράει για σένα ο Κώστας;

Πως βλέπεις να εξελίσσεται η σχέση σου με τον Κώστα, ύστερα από αυτά;

Ύστερα από ένα τέτοιο διερευνητικό χορό ερωτήσεων, η Ελένη δεν θα είναι στην θέση που ήταν πριν, αλλά μάλλον θα έχει μια πιο διαλλακτική στάση. Η Χαρά ανάλογα με την τοποθέτηση της Ελένης, θα μπορούσε να συναντήσει πάλι τον Κώστα και με ένα παρόμοιο τρόπο και χωρίς να μεταφέρει κοινή γνώση, να προσπαθήσει να τον κάνει να δει τη νέα πιθανώς θέση της Ελένης. Συνεχίζοντας έτσι τις διαδοχικές επαφές, τα δύο μέρη πιθανότατα να συναντηθούν σε μία μέση θέση ισορροπίας στη σχέση τους.

2. Η μοιχεία

Ας υποθέσουμε τώρα ότι περάσανε χρόνια, ο Κώστας και η Ελένη είναι παντρεμένοι, αλλά μια ημέρα η Ελένη μαθαίνει από μία φίλη της ότι ο Κώστας έχει μία εξωσυζυγική περιπέτεια με κάποια άλλη γυναίκα. Ο Κώστας αγνοεί ότι η γυναίκα του το έμαθε. Για τον Κώστα ήταν μια επιπόλαια και επιφανειακή σχέση χωρίς μέλλον. Σε αυτό το παράδειγμα δεν θα ενδιαφερθούμε για τα αίτια της απιστίας αλλά ας υποθέσουμε μόνο ότι η Ελένη θέλει ωστόσο να παλέψει να κρατήσει το γάμο της. Είναι μία περίπτωση πού παρουσιάζεται αρκετές φορές στην πραγματικότητα.

Θα συμβολίσουμε με Μ την μοιχεία και σύμφωνα με τις μέχρι τώρα γνώσεις μας, η κατάσταση πριν από οποιαδήποτε επέμβαση της Ελένης, συνοψίζεται ως εξής: Ξ_Ε (Μ)=1           Ξ_Κ (Μ)=1       Ξ_Ε Ξ_Κ (Μ)=1      Ξ_Κ Ξ_Ε (Μ)=0

 

Η Ελένη ύστερα από ώριμη σκέψη αποφασίζει να του θέσει το εξής δίλημμα:

«Έμαθα για την κρυφή σχέση σου. Θα πρέπει να διαλέξεις εμένα ή εκείνη.»

Ποια πιστεύετε ότι θα είναι η πιθανή εξέλιξη σε αυτό το γάμο, μετά από αυτό το ερώτημα; Εφόσον δεν προσθέσουμε άλλους παράγοντες στο πρόβλημα και με την προϋπόθεση ότι πάντα μιλάμε για λογικά όντα, η πιθανότερη εξέλιξη είναι η μόνιμη ρήξη και το διαζύγιο. Εξηγούμε γιατί:

Παρατηρούμε ότι το δίλημμα μεταφέρει μια καταστροφική κοινή γνώση : ότι δηλαδή η Ελένη ξέρει για την κρυφή (μέχρι τώρα) σχέση του Κώστα. Η κατάσταση στα εμπλεκόμενα μέρη τώρα διαμορφώνεται ως εξής:

Ξ_Ε (Μ)=1   Ξ_Κ (Μ)=1

 

Ξ_Ε Ξ_Κ (Μ)=1               Ξ_Κ Ξ_Ε (Μ)=1               κοινή γνώση δευτέρας τάξεως

 

Ξ_Ε Ξ_Κ Ξ_Ε (Μ)=1          Ξ_Κ Ξ_Ε Ξ_Κ (Μ)=1         κοινή γνώση τρίτης τάξεως

 

Ξ_Ε Ξ_Κ Ξ_Ε Ξ_Κ (Μ)=1     Ξ_Κ Ξ_Ε Ξ_Κ Ξ_Ε (Μ)=1    κοινή γνώση τετάρτης τάξεως κλπ.

Ξ_ΚΞ_Ε(Μ)=1 : Η καταστροφική κοινή γνώση είναι πια γεγονός και μονόδρομος.

Ξ_ΕΞ_ΚΞ_Ε(Μ)=1 : Η Ελένη ξέρει ότι ο Κώστας ξέρει ότι η ίδια ξέρει για τη μοιχεία.

Αυτό αλλάζει τα πάντα μέσα της. Την ώρα που το λέει, συνειδητοποιεί, αρχίζει να βλέπει το πρόβλημα σε βάθος. Πως είναι δυνατόν για όλη τους τη ζωή να αισθάνεται ότι ο Κώστας θα ξέρει ότι είναι σε δεύτερη μοίρα; Πώς θα τον αντικρίζει στα ίσια, αφού ο Κώστας θα γνωρίζει ότι η ίδια έπεσε χαμηλά; Πριν το μάθει ο Κώστας θα μπορούσε ίσως να ζήσει καλύτερα μαζί του, αλλά τώρα ποιος άντρας θα ήθελε να ζει με ένα δεδηλωμένο θύμα και ενδεχομένως να μπαίνει στον πειρασμό να κάνει και άλλες σχέσεις στο μέλλον αφού η ίδια με τη στάση της δηλώνει ότι μάλλον θα τον δέχεται, αρκεί να διαλέγει τελικά την ίδια; Αυτές οι γνώσεις θα είναι πάντα στο νου τους (αφού η γνώση δεν καταστρέφεται, ούτε γυρίζει πίσω στη μη-γνώση) και μάλλον θα επηρεάζουν δυσάρεστα την καθημερινή ζωή τους. Αφού είναι λογικό όν, δεν επιθυμεί μια ακόμα πιο άσχημη εξέλιξη για τη ζωή της (αλλά και του Κώστα), τώρα βλέπει ότι η καλύτερη λύση θα ήταν το διαζύγιο. Όλες αυτές οι σκέψεις δεν θα μπορούσαν να γίνουν αν δεν είχε ανακοινώσει τη γνώση της για τη μοιχεία του Κώστα. Ενώ η ίδια επιθυμούσε αρχικά να κρατήσει αυτό το γάμο, τελικά καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τώρα που μίλησε έτσι, αυτό είναι κακή επιλογή, ακριβώς λόγω της κοινής γνώσης τρίτου επιπέδου.

Ξ_ΚΞ_ΕΞ_Κ (Μ)=1 : Ο Κώστας από την πλευρά του σκέφτεται πώς είναι πια κοινά γνωστό ότι έδειξε έναν άπιστο χαρακτήρα, ότι αυτό θα το ξέρει η Ελένη για πάντα, ότι πιθανώς να γυρέψει εκδίκηση είτε με το να του φέρεται σκληρά στο μέλλον είτε να κάνει και αυτή από τη μεριά της κάποια ανόητη κρυφή σχέση μόνο και μόνο για να αισθανθεί ότι "παίρνει το αίμα της πίσω". Αλλά τι είδους γυναίκα θα ήθελε για σύζυγό της έναν άπιστο; Πως θα αισθάνεται ο ίδιος όταν την κοιτάζει στα μάτια; Δεν θα σκιάζει το γάμο τους για πάντα η ενοχή του; Είναι δυνατόν να περάσει όλη του τη ζωή μέσα στις τύψεις προσπαθώντας να διορθώσει τα αδιόρθωτα; Ενώ δεν είχε καμία πρόθεση να καταστρέψει το γάμο του, ανακαλύπτει ότι η κοινή γνώση ανωτέρας τάξεως δεν του αφήνει περιθώρια. Αφού είναι λογικό όν, δεν επιθυμεί μια ακόμα πιο άσχημη εξέλιξη για τη ζωή του (αλλά και της Ελένης), τώρα πια βλέπει ότι η καλύτερη λύση θα ήταν το διαζύγιο.

Ξ_ΕΞ_ΚΞ_ΕΞ_Κ(Μ)=1 : Η Ελένη (για να μην μακρηγορούμε) βλέπει όλη τη σειρά των σκέψεων της προηγούμενης παραγράφου που κάνει ο Κώστας. Είναι μάταιο ακόμα και να περιμένει απάντηση. Κι άλλοι λόγοι προστίθενται στη μακριά λίστα πού δείχνει σαν μόνη λύση το διαζύγιο.

Ξ_ΚΞ_ΕΞ_ΚΞ_Ε(Μ)=1 : Ο Κώστας (για να μην μακρηγορούμε) βλέπει όλη τη σειρά των σκέψεων της προηγούμενης παραγράφου που κάνει η Ελένη. Είναι μάταιο ακόμα και να δώσει απάντηση. Ακόμα περισσότεροι λόγοι προστίθενται στη μακριά λίστα πού δείχνει σαν μόνη λύση το διαζύγιο.

Και φεύγει τρέχοντας χωρίς εξηγήσεις, αφού ξέρει ότι η Ελένη ξέρει ό,τι ξέρει!

Πολύ πιθανό τώρα να σκέπτεστε ποια θα ήταν μια προτιμότερη λύση;

Πως έπρεπε να αντιδράσει η Ελένη;

Ας υποθέσουμε ότι η Ελένη πλησίαζε ένα φίλο του Κώστα και άφηνε να εννοηθεί στην καλύτερη περίπτωση, ότι ανησυχούσε λόγω κάποιων δήθεν συγκυριών μήπως ο Κώστας την απατούσε.

Όπως αναλύσαμε στο παράδειγμα 1, ο φίλος του Κώστα θα του μετέφερε τις υποψίες της γυναίκας του, χωρίς να μεταφέρει κοινή γνώση σχετικά με τη μοιχεία.

Με μία σειρά καλά διαλεγμένων ερωτήσεων, θα μπορούσε να δώσει στον Κώστα να καταλάβει ποια μοίρα τον περιμένει εξ αιτίας της εξωσυζυγικής σχέσης του, χωρίς να του αναφέρει τίποτα για τις υποψίες της γυναίκας του.

Ο Κώστας τώρα είναι απαλλαγμένος από το βάρος της συνειδητοποίησης της απιστίας του. Προλαβαίνει να διακόψει την επιπόλαια περιπέτειά του. Όλες αυτές οι μακρόσυρτες κατηφορικές και ελικοειδείς σκέψεις δεν μπορούν να γίνουν. Μπορεί να εμφανίζει το πρόσωπό του καθαρό (έστω και αν ο ίδιος αναρωτιέται αν και τι ακριβώς γνωρίζει η Ελένη). Δεν έχει λόγο να πλακωθεί κάτω από τις τύψεις. Μπορεί να του δημιουργηθούν, αλλά δεν θα είναι καταστροφικές για το γάμο του στο μέλλον. Εφόσον είναι λογικό όν, προλαβαίνει να επιστρέψει στο γάμο του.

Η Ελένη επίσης βγαίνει κερδισμένη. Δεν έχει λόγω να αισθάνεται μονίμως θύμα, αφού ο Κώστας ποτέ δεν θα μάθει ότι αυτή ήξερε. Η λύπη μπορεί να τη συντροφεύει για αρκετό καιρό, αλλά θα έχει "το πρόσωπο" να συμπεριφερθεί σαν να μην ήξερε και ο γάμος της δεν θα καταρρεύσει.

Τουλάχιστον δεν θα τον έχει διαλύσει η ίδια με λανθασμένες κινήσεις, φέρνοντας τα πράγματα προ τετελεσμένων καταστάσεων.

 

3. Τα ναρκωτικά

Οι ατυχίες δεν λένε να αφήσουν την Ελένη! Μια ημέρα ανακαλύπτει στο δωμάτιο του έφηβου γιου της, δύο τσιγάρα χασίς. Πώς πρέπει να αντιδράσει ώστε να προσεγγίσει με τον καλύτερο τρόπο το παιδί της;

Δεν θα σας κουράσουμε με ανάλυση καρέ-καρέ των αλληλένδετων περιστροφικών καταστροφικών σκέψεων των εμπλεκομένων μερών, αν η Ελένη αρχίσει “να τα ψέλνει” στο γιο της, για την καταστροφική επίδραση των ναρκωτικών.

Ύστερα από τα παραδείγματα που αναλύσαμε, μάλλον υποψιάζεστε ήδη ότι θα έπρεπε να προτιμήσει μία μέθοδο επίλυσης πού να μην φέρνει το γεγονός σε κοινή γνώση.

 

4. Η περίεργη πρόσληψη του εργαζόμενου

Σε κάποια επιχείρηση χρειάζονταν έναν επιπλέον εργαζόμενο, για να αντεπεξέλθουν στην αύξηση της ζήτησης των προϊόντων τους που προβλεπόταν να κορυφωθεί μετά από δύο μήνες. Το αφεντικό θυμήθηκε έναν φίλο του, που ήταν άνεργος και τον πήρε τηλέφωνο για να του προτείνει τη θέση εργασίας.

Ο φίλος του, χάρηκε μεν αλλά επειδή είχε αρχίσει μαθήματα οδήγησης για την απόκτηση διπλώματος αυτοκινήτου, ζήτησε από τον εργοδότη μια παράταση χρόνου για δύο μήνες, ώστε να πάρει το δίπλωμα, να αγοράσει αυτοκίνητο και να πηγαίνει στην εργασία με το δικό του αυτοκίνητο, αντί να ταλαιπωρείται με τις συγκοινωνίες (έμενε κάπως μακριά). Ο εργοδότης περιχαρής, διότι θα είχε στη δούλεψή του ένα άτομο εμπιστοσύνης, συμφώνησε. Θα μιλούσαν σε δύο μήνες ξανά, για την πρόσληψη.

Σας φαίνεται λογική αυτή η ιστορία; Οπωσδήποτε είναι μια ιστορία που με κάποιες παραλλαγές, έχουμε ακούσει συχνά. Ωστόσο κάτι πάει πολύ άσχημα με αυτήν την προφορική συμφωνία. Μπορείτε να δείτε τι και γιατί;

Ανάλυση :

Έστω (Α) το αφεντικό, (Φ) ο φίλος του, και: (Π) η πρόταση: Ο Φ συμφώνησε στην να εργαστεί στην επιχείρησή του Α σε 2 μήνες.

Κοινή γνώση πρώτης τάξεως:

Οι σκέψεις που προκύπτουν στον Α από την Ξ_Α (Π) είναι ότι :

1. Ναι μεν θέλει ο Φ να πάρει δίπλωμα, αλλά αν κοπεί στις εξετάσεις;
2. Αν δεν μπορέσει ο Φ να αγοράσει αυτοκίνητο;
3. Αν ο Φ αργήσει επιπλέον ένα μήνα, τι θα κάνει ο Α στην επιχείρησή του, που χρειάζεται οπωσδήποτε έναν επιπλέον εργαζόμενο, λόγω της αυξημένης ζήτησης;
4. Να περιμένει ο Α και να χάσει λεφτά για χάρη του φίλου του;
5. Να προσλάβει άλλον και να χάσει τη φιλία του;
6. Τώρα που ο Α το καλοσκέφτεται, τι περίεργος άνεργος που είναι αυτός ο Φ: Όχι μόνο δεν σπεύδει την άλλη ημέρα να ξεκινήσει εργασία (άρα δεν χρειάζεται άμεσα τα χρήματα της εργασίας που του προτείνουν) αλλά επιπλέον έχει και τη σχετική οικονομική άνεση για μαθήματα οδήγησης και αγορά αυτοκινήτου!
7. Ο Α αρχίζει να αναρωτιέται μήπως τελικά ο Φ δεν ήθελε να εργαστεί στην
   επιχείρησή του και απλά μετέθεσε την άρνηση για άλλη φορά.

Οι σκέψεις τώρα που προκύπτουν στον Φ από την Ξ_Φ (Π) είναι ότι:

1. Δεν βιάζεται και πολύ ο Α, ο φίλος του, να καλύψει αυτή τη θέση
   εργασίας!
2. Πολύ εύκολα είπε ο Α, το ναι, στη δίμηνη παράταση που του ζήτησε!
3. Μήπως ο Α δεν χρειάζεται και τόσο πολύ αυτή τη νέα θέση εργασίας και μετά
   από λίγους μήνες τον απολύσει;
4. Δύο μήνες είναι αρκετό διάστημα για να βρει ενδεχομένως μια άλλη δουλειά
   κοντινότερα στο σπίτι του ή και με περισσότερα χρήματα.
5. Μήπως τελικά πρέπει να ψάξει να βρει άλλη δουλειά;
6. Αν εύρισκε ο Φ μια εργασία με καλύτερες αποδοχές ή συνθήκες στους επόμενους δύο μήνες, θα έπρεπε άραγε να τη χάσει στο όνομα της φιλικής δέσμευσης; Στο κάτω-κάτω δεν έχουν καν υπογράψει συμφωνητικό!

Τώρα θα αναρωτηθείτε ίσως, αν πρόκειται να σκεφτούν πράγματι ο Α και ο Φ, όλες αυτές τις παραπάνω σκέψεις. Πιθανά και όχι. Αλλά επειδή είναι λογικά όντα, και επειδή μέχρι τώρα στην ανάλυσή μας, δεν φαίνεται να υπάρχουν λάθη, είμαστε υποχρεωμένοι να σκεφτούμε ότι κάποιες από αυτές τις σκέψεις θα γίνουν, μέσα στο δίμηνο. Και μόνο μία από αυτές τις σκέψεις θα μπορούσαν να γκρεμίσουν την προφορική συμφωνία ανάμεσα στον Α και τον Φ.

Επιπλέον δεν είναι σωστό να βασίζουμε την ανάλυση, στην ιδέα ότι και ο Α και ο Φ είναι ανίκανοι να σκεφτούν λογικά. Ακριβώς λοιπόν και επειδή είναι λογικά όντα, συμπεραίνουμε ότι θα γίνουν οι περισσότερες από τις παραπάνω σκέψεις. Και όχι μόνον αυτό: μόλις κάνουν τις σκέψεις τους, αυτόματα θα συνειδητοποιήσουν ότι και ο καθένας τους έχει κάνει όλες αυτές τις σκέψεις και είναι πλέον κοινή γνώση και των δύο! Φτάσαμε λοιπόν τώρα στην … Κοινή γνώση δευτέρας τάξεως

:

Τι συμβαίνει από την στιγμή που Ξ_ΑΞ_Φ(Π);

Ξ_ΑΞ_Φ(Π) = Ο Α διαβλέπει ότι έχει γίνει κάποιο σοβαρό λάθος στη συνεννόηση. Βλέπει ότι έχασε τη σοβαρότητα που έπρεπε να παρουσιάσει σαν εργοδότης. Βλέπει ακόμα ότι το πιθανότερο είναι ο Φ να μην εργαστεί στη δουλειά του. Άρα ο Α θα έπρεπε μάλλον να βρει ένα πρόσχημα, ώστε να ακυρώσει την προφορική συμφωνία.

Τι συμβαίνει από την στιγμή που Ξ_ΦΞ_Α(Π);

Ξ_ΦΞ_Α(Π) = Ο Φ διαβλέπει ότι έχει γίνει κάποιο σοβαρό λάθος στη συνεννόηση. Βλέπει ότι έχασε τη σοβαρότητα που έπρεπε να παρουσιάσει σαν μελλοντικός εργαζόμενος. Βλέπει ακόμα ότι το πιθανότερο είναι ο Α να μην θέλει τελικά να εργαστεί στη δουλειά του. Άρα ο Φ θα έπρεπε μάλλον να βρει ένα πρόσχημα, ώστε να ακυρώσει την προφορική συμφωνία.

Αφού λοιπόν είναι και οι δύο λογικά όντα και αντιλαμβάνονται ότι και η κοινή γνώση δευτέρας τάξεως είναι φανερή και για τους δύο, περνάμε στην …

Κοινή γνώση τρίτης τάξεως Οι σκέψεις τους αρχίζουν να συγκλίνουν στη διαφωνία! Και οι δύο βλέπουν ότι ΞΑΞΦΞΑ(Π) = ΞΦΞΑΞΦ(Π), δηλαδή δεν υπάρχει πιθανή μελλοντική συνεργασία!

Κάτω από το βάρος της κοινής γνώσης τρίτης τάξεως, ή ο Α ή ο Φ, βρίσκουν μια δικαιολογία ώστε να ακυρώσουν την προφορική συμφωνία. Το κακό όμως δεν τελειώνει εδώ, διότι περνάμε στην

Κοινή γνώση τετάρτης τάξεως

Η πιθανότερη εξέλιξη είναι η εξής: oι δύο φίλοι σκέφτονται ότι είναι αφερέγγυος ο λόγος του ενός ως προς τον άλλον, αναρωτιούνται πως θα εξελιχτεί αυτή η φιλία και τελικά μάλλον έχουν ήδη παγώσει οι σχέσεις μεταξύ τους. Το αμοιβαίο ψυχικό μούδιασμα, σκιάζει πια την πολύτιμη φιλική σχέση. Μια φιλική σχέση που δεν γίνεται εύκολα, αλλά χτίζεται με τα χρόνια, κινδυνεύει να χαθεί από την πίεση της κοινής γνώσης.

Πηγή: Θοδωρής Π. Δασκαλόπουλος, Ιατρός - ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ