Tι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν κάποιος έχει μια θρησκευτική ή μυστικιστική εμπειρία;

Νευροθεολογία:
 η νευροφυσιολογία της πνευματικότητας.

Μια νέα επιστήμη κάνει την εμφάνιση της στα αμερικανικά πανεπιστήμια. Το όνομα αυτής «Νευροθεολογία» και σύμφωνα με τον ορισμό της είναι η μελέτη της νευροφυσιολογίας της θρησκείας και της πνευματικότητας. Στόχος της το μυαλό των πιστών: τι γίνεται στον εγκέφαλο όταν κάποιος έχει μια θρησκευτική ή μυστικιστική εμπειρία.

Η αρχή αυτής της επιστήμης μπορεί να ανιχνευθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1960, όταν επιστήμονες ανακάλυψαν ότι τα εγκεφαλικά κύματα ενός ανθρώπου μεταβάλλονται όταν αυτός διαλογίζεται. Τα τεχνικά μέσα όμως εκείνης της εποχής ήταν πολύ πρωτόγονα για να βρουν την πηγή αυτής της αλλαγής. Έπρεπε να έρθουν οι υπερσύγχρονοι αξονικοί τομογράφοι (ονόματι SPECT Single Photon Emission Computed Tomography) για να διαπιστώσουν έκπληκτοι οι επιστήμονες ότι κατά την διάρκεια της προσευχής ο εγκέφαλος δραστηριοποιείται έντονα και σε περιοχές που επαληθεύουν εκείνους που διηγούνται μυστικιστικές και υπερβατικές εμπειρίες.

Μια σειρά νευροβιολόγων λοιπόν ρίχτηκαν στην μελέτη αυτών των «περίεργων» φαινομένων προσπαθώντας να ανακαλύψουν την πηγή της θρησκευτικότητας στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Το πανεπιστήμιο Κολούμπια έχει δημιουργήσει το «Κέντρο για τη Μελέτη της Επιστήμης και της Θρησκείας», η διακεκριμένη επιστημονική επιθεώρηση «Journal of Consciousness Studies» αφιέρωσε ένα τεύχος στην έρευνα για το πώς οι πνευματικές εμπειρίες αντανακλώνται σε «περίεργες περιοδικές δραστηριότητες στον ανθρώπινο εγκέφαλο», ενώ μια σειρά βιβλίων από μεγάλους επιστημονικούς εκδοτικούς οίκους (MIT Press, University of Pennsylvania κ.λ.π.) ρίχνουν φως στο θέμα. Το 1998 ο Δρ. James Austin δημοσίευσε «Το Ζεν και ο εγκέφαλος» στο οποίο αποδεικνύει ότι κατά την διάρκεια του διαλογισμού το μεσολόβιο τοίχωμα του εγκεφάλου που φροντίζει να καταλαβαίνουμε που βρισκόμαστε στο χώρο και που είναι τα όρια του σώματός μας σε σχέση με το περιβάλλον δεν παρουσίαζε καμιά δραστηριότητα. Σιωπηλά επίσης μένουν κι εκείνα τα τμήματα του εγκεφάλου που προσδιορίζουν τον χρόνο και την αυτοσυνείδηση. Τα αποτελέσματά της έρευνάς του ήταν ταυτόσημα με τις διηγήσεις των ανθρώπων που είχαν αυτή την εμπειρία.

Τον περασμένο μήνα ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια Andrew Newberg μαζί με τον Eugene d'Aquilli εξέδωσαν το «Γιατί ο θεός δεν έχει φύγει». Χρησιμοποίησαν αξονικές τομογραφίες Θιβετιανών και Φραγκισκανών μοναχών την ώρα της βαθιάς προσευχής κι ανακάλυψαν ότι είναι τα ίδια μέρη του εγκεφάλου που δραστηριοποιούνται ή σιωπούν εκείνη την ώρα. Με λίγα λόγια χρησιμοποίησαν τα δεδομένα για να βρουν ποιο είναι το θρησκευτικό κύκλωμα νευρώνων που υπάρχει στον ανθρώπινο εγκέφαλο. «Αυτό που εκείνοι οι άνθρωποι ένοιωσαν», γράφει ο καθηγητής Newberg, «δεν ήταν λάθος ούτε αυθυποβολή. Ήταν πραγματικά βιολογικά συμβάντα στον εγκέφαλό τους». Τέλος στο βιβλίο «Θρησκεία στο Νου» που θα κυκλοφορήσει μέσα στον Μάιο αναλύεται πως οι θρησκευτικές τελετές επιδρούν στο μετωπικό τοίχωμα του εγκεφάλου και εμπνέουν αισιοδοξία και δημιουργικότητα. Το εκπληκτικότερο συμπέρασμα όλων είναι πως ακόμη κι εκείνοι που αυτοπροσδιορίζονται ως άθρησκοι έχουν τέτοιες εγκεφαλικές δραστηριότητες κατά την διάρκεια θρησκευτικών τελετών. Αν και σε μικρότερο βαθμό τα ίδια σημεία του εγκεφάλου δραστηριοποιούνται ή σιωπούν: αλλιώς «μαλακώνουν τα όρια του εαυτού τους» κατά τον Δρ. Newberg.

Η επιστήμη της νευροθεολογίας είναι ακόμη στην βρεφική ηλικία. Νέες τεχνολογίες και έρευνες έχουν πολλά ακόμη να αποκαλύψουν. Όπως όμως αναφέρει το περιοδικό Newsweek, απλώς και μόνο αυτή η μελέτη αλλάζει την ίδια την επιστήμη. «Παρά την κυριαρχία της θρησκείας στην ζωή πολλών ανθρώπων», γράφει η Sharon Begley, «αυτή αντιμετωπίσθηκε από την επιστήμη με αδιαφορία και απάθεια... Η άνοδος της νευροθεολογίας αντιπροσωπεύει μια ριζική αλλαγή αυτής της στάσης». Πάντως, όποιο φως κι αν ρίξει η επιστήμη στην πνευματικότητα, η τελευταία θα βοηθήσει την πρώτη. Οι μυστικιστικές εμπειρίες λέει ο Robert K. C. Forman καθηγητής θρησκειολογίας στο Hunter College της Νέας Υόρκης, μπορούν να μας πουν κάτι για το μεγαλύτερο μυστήριο της νευροφυσιολογίας, την συνείδηση. «Στις μυστικιστικές εμπειρίες, το περιεχόμενο του νου ξεθωριάζει, η αισθητηριακή αντίληψη αποβάλλεται και ότι απομένει είναι καθαρή συνείδηση. Αυτό μας λέει ότι η συνείδηση δεν χρειάζεται υλικά αντικείμενα και δεν είναι απλώς ένα υποπροϊόν των αισθητηρίων οργάνων.»

Έχει λοιπόν η θρησκεία βιολογική βάση; Όχι απαντά η Sharon Begley. Η επιστήμη, παρά τις επιτυχίες της στην γκρίζα ύλη του εγκεφάλου μας «δεν θα απαντήσει ποτέ στο μεγαλύτερο ερώτημα όλων: είναι η δικτύωση του εγκεφάλου μας που δημιουργεί τον Θεό ή ο Θεός δημιούργησε την δικτύωση του εγκεφάλου; Όποιο από τα δύο κι αν επιλέξουμε, είναι ζήτημα πίστης...»

Εξετάζοντας την πίστη (σχόλιο)

Εξετάζοντας την πίστη

Στα τέλη του περασμένου αιώνα αμερικανοί επιστήμονες είχαν μεταφέρει μια ομάδα ιθαγενών, που μέχρι τότε δεν είχαν επαφή με τον αποκαλούμενο πολιτισμένο κόσμο, στη Νέα Υόρκη. Στόχος τους ήταν να μελετήσουν την αντίληψη που είχαν οι «πρωτόγονοι» για τον «θαυμάσιο» δυτικό πολιτισμό. Αφού τους τριγύρισαν στους δρόμους, τους έδειξαν τα σύγχρονα τότε θαύματα (κτίρια, συστήματα αποχετεύσεων, φωτισμός με γκάζι κ.λ.π.) πήραν από τον καθένα συνεντεύξεις ρωτώντας τους ποιο ήταν εκείνο που τους έκανε μεγαλύτερη εντύπωση. Η έκπληξή των επιστημόνων ήταν μεγάλη όταν όλοι οι ιθαγενείς απάντησαν ότι το πιο θαυμαστό ήταν οι εργάτες με τα ειδικά παπούτσια που μπορούσαν ν' ανεβαίνουν σε κάθετους στύλους (όπως σήμερα είναι της ΔΕΗ) χωρίς στην ουσία να χρησιμοποιούν τα χέρια τους. Ήταν το πρώτο πείραμα που έδειχνε ότι το περιβάλλον ορίζει τις ικανότητες αντίληψης που κάποιος έχει για τον κόσμο.

Οι ιθαγενείς δεν εντυπωσιάστηκαν ούτε από τις αυτοκινητάμαξες, ούτε από τους πρώτους τότε ουρανοξύστες, ούτε από το φως που υπήρχε σε κάθε δρόμο. Αυτοί ήξεραν ότι για ν' ανέβει κάποιος σ' ένα δένδρο πρέπει να χρησιμοποιεί τα χέρια του. Το θαύμα ήταν ότι κάποιοι άνθρωποι μπορούσαν ν' ανέβουν χωρίς αυτά.

Το ίδιο εν πολλοίς πράττουν σήμερα και οι νευροθεολόγοι. Το θαύμα γι' αυτούς δεν είναι η πίστη καθαυτή αλλά οι ακραίες εμπειρίες του διαλογισμού, οι εγκεφαλικές λειτουργίες που έχει κάποιος όταν εκστασιάζεται. Το περιβάλλον της επιστήμης στο οποίο λειτουργούν, τα εργαλεία που έχουν, αυτό μονάχα τους επιτρέπει να δουν. Μόνο που η πίστη είναι κάτι περισσότερο από τις υπερβατικές εμπειρίες. Είναι ένα συνεκτικό φιλοσοφικό οικοδόμημα που δίνει απαντήσεις (καλές ή κακές, ορθές ή λανθασμένες - δεν έχει σημασία) στα αρχέγονα βασικά ερωτήματα του ανθρώπου. Αυτό το οικοδόμημα δεν χωρά κάτω από κανένα μικροσκόπιο, ούτε καν στις κοιλότητες των σύγχρονων αξονικών τομογράφων. Δεν είναι μια απλή εγκεφαλική λειτουργία, αλλά κάτι πολύ περισσότερο: είναι πίστη.

Πηγή: www.medium.gr

Δημοσιεύτηκε στο ένθετο «New Millennium» της εφημερίδας «Tύπος της Kυριακής» στις 6.5.2001