Η παρηγοριά της Επικούρειας φιλοσοφίας στην 'Οικονομική κρίση'

...του Γιώργου Μπακογιάννη. Η Επικούρεια φιλοσοφία, δεν είναι μία φιλοσοφία αγάπης, δεν είναι μία φιλοσοφία κοινωνικού ανθρωπισμού ή μία φιλοσοφία οργάνωσης της κοινωνίας σε ένα πιο ανθρώπινο επίπεδο. Είναι μία «εγωιστική» φιλοσοφία. Είναι μία φιλοσοφία ενός ιδιότυπου «εγωισμού». Έχει αποκλειστικά μόνο ένα ενδιαφέρον: τον άνθρωπο.

Ο Επίκουρος ενδιαφέρεται μόνο για την ατομική αυτοσυνειδησία, για την ατομική πορεία του ανθρώπου προς την καταστηματική ηδονή. Κάθε φορά που απειλείται η βασική αρχή της Επικούρειας φιλοσοφίας (η αφηρημένη ατομική αυτοσυνειδησία), τότε αυτή ξεπροβαίνει από την κρυψώνα της και ελευθερωμένη από την υλική της μεταμφίεση επιδιώκει την εκμηδένιση κάθε αυτοτελούς οργάνωσης και επιτίθεται λυσσαλέα εναντίον της πραγματικότητας της αυτοτελούς φύσης. Όπως πχ στα μετέωρα, στην επιστολή προς Πυθοκλέα, ο σοφός είναι εναντίον οποιασδήποτε δημιουργίας κοινωνικής αυτοτελούς οργάνωσης, με τον ίδιο τρόπο νοιώθει ανατριχίλα όταν ακούει συνθήματα του τύπου: εμπρός για το καλό του Έθνους, της Αυτοκρατορίας, της Ενωμένης Ευρώπης.

Γνωρίζει πολύ καλά ότι, όταν η αφηρημένη γενική αυτοσυνειδησία αγορευτεί σε γενική αρχή, είτε σε επίπεδο φυσικό (πχ η αυτοτέλεια των ουρανίων σωμάτων), είτε σε επίπεδο κοινωνικό, τότε, στην πρώτη περίπτωση, έχει ανοίξει ο δρόμος του ανελεύθερου μυστικισμού (Στωική φιλοσοφία), ενώ στην δεύτερη, έχει ανοίξει ο δρόμος για την ανθρώπινη δυστυχία. Διότι, όταν η αφηρημένη γενική αυτοσυνειδησία (όπως στην περίπτωση των μετεώρων, ή σε κοινωνικές οντότητες, όπως έθνος, αυτοκρατορία, οικογένεια), αναγορευθεί σε γενική αρχή, τότε έχει εντός της την ορμή να ζητά την επιβεβαίωσή της στα ίδια τα άτομα, τα οποία, βέβαια, την παρέχουν μόνο όταν χάσουν την δικιά τους ατομική αυτοσυνειδησία. Η παρηγορία λοιπόν της Επικούρειας φιλοσοφίας παρέχεται απλόχερα εκεί πού μπορεί να προσφερθεί: στον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά.

Σε επίπεδο πληροφορίας του λέει ξεκάθαρα που να αναζητήσει την αλήθεια? τον εφοδιάζει με τα κριτήρια αλήθειας? του ξεκαθαρίζει με τον καλύτερο τρόπο ότι, για να οργανώσει τον διανοητικό του κόσμο, πρέπει να εμπιστευθεί τις αισθήσεις του και την συσσωρευμένη εμπειρία του και ότι, για να καθορίσει τις πράξεις του, πρέπει να αφου γκρασθεί τα πάθη του, ώστε να οδηγηθεί στο λιμάνι της καταστηματικής ηδονής. Ο Επίκουρος λέει ξεκάθαρα ότι κάθε άνθρωπος πρέπει να κοιτάξει με προσοχή και εντός του και εκτός αυτού για να αντιμετωπίσει με φρόνηση κάθε απειλή.

Η θωράκιση που παρέχει η Επικούρεια φιλοσοφία προστατεύει τον άνθρωπο από κάθε προσπάθεια εμβολισμού της σκέψης του, τον προστατεύει να μην μετατραπεί σε άνθρωπο των πεποιθήσεων και ειδικά των οικονομικών πεποιθήσεων οι οποίες απλώνονται σαν θανατηφόρα πανώλη πάνω από τον πλανήτη. Οι άνθρωποι των πεποιθήσεων δεν ασχολούνται καθόλου με τον εαυτό τους? δεν έχουν κανένα κριτήριο αλήθειας. Ο «πιστός» δεν ανήκει στον εαυτό του, είναι μόνο μέσο, που πρέπει να χρησιμοποιείται.

Κάθε είδος πίστης, σε οικονομικές παγκόσμιες «αλήθειες», είναι ένα είδος αυτοαποξένωσης. Ο άνθρωπος των πεποιθήσεων δεν είναι ελεύθερος να έχει κάποια επίγνωση του ζητήματος «αληθές» και «αναληθές». Η εντιμότητά του σε αυτό το σημείο θα σήμαινε αυτόματα την καταστροφή του.

Η Επικούρεια φιλοσοφία προστατεύει τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά από τον ολέθριο κίνδυνο των παγκόσμιων κατηγορικών προσταγών. Στις μέρες μας παρατηρούμε ότι εμφανίστηκαν και επικρατούν οι λεγόμενες παγκόσμιες οικονομικές «αρετές», όπως η ανεξέλεγκτη κερδοφορία, η παραγωγικότητα με οποιοδήποτε θυσία, η ανταγωνιστική αποτελεσματικότητα με το χαμηλότερο δυνατό κόστος. «Αρετές», που απλώς ξεκινούν από ένα αίσθημα σεβασμού για την απόλυτη έννοια «αρετή», είναι επιζήμιες.

Η «αρετή», το «καθήκον», το «καλό καθ’εαυτό», το καλό που κατασκευάσθηκε να είναι απρόσωπο και καθολικά έγκυρο, είναι χίμαιρες στις οποίες εκφράζεται ξεκάθαρα η κατάπτωση και η έσχατη αποδυνάμωση της ζωής. Τι καταστρέφει πιο βαθιά, πιο εσωτερικά, από αυτό το «απρόσωπο» οικονομικό καθήκον, από αυτή τη θυσία στις παγκόσμιες οικονομικές αξίες; Τι καταστρέφει πιο γρήγορα από το να δουλεύουμε, να σκεφτόμαστε και να αισθανόμαστε δίχως εσωτερική αναγκαιότητα, δίχως μια δική μας ελεύθερη βαθιά επιλογή, δίχως ηδονή, σαν αυτόματα του «καθήκοντος»; Εδώ βρίσκεται η συνταγή της παρακμής και ίσως της παγκόσμιας ηλιθιότητας.

Ο Επίκουρος βρίσκεται ακριβώς απέναντι από αυτή την δουλεία. Με παρρησία διδάσκει ότι η αρετή είναι δικό μας κτήμα, δικιά μας επινόηση, δικιά μας προσωπική άμυνα και ανάγκη. Με κάθε άλλη έννοια είναι απλώς κίνδυνος. Ξεκάθαρα μας διδάσκει ότι κάθε αρετή αποτιμάται ανάλογα με την ηδονή που αποφέρει. Οι άνθρωποι των πεποιθήσεων και των παγκόσμιων κατηγορικών προσταγών και αρετών δεν βλέπουν πολλά πράγματα. Γι’ αυτούς είναι αναγκαίος ένας εξωτερικός κανονισμός που να τους δεσμεύει και να τους σταθεροποιεί. Γι’ αυτούς ο καταναγκασμός και η δουλεία είναι η πρώτη και η τελευταία συνθήκη για να ευδοκιμήσουν.

Η Επικούρεια φιλοσοφία μας βοήθησε επίσης να ελέγξουμε τις επιθυμίες μας. Έτσι στην οικονομική λαίλαπα που ήλθε, πολλοί από μας, με τη βοήθεια της φιλοσοφίας, πετάξαμε πολλά περιττά βάρη. Ξαναείδαμε τις επιθυμίες μας με νηφάλιο βλέμμα και διαπιστώσαμε, ότι ο αρχικός μας σχεδιασμός δεν ήταν επιτυχής. Η «καπιταλισμένη» σκέψη μας, είχε εξισώσει την ευτυχία με την πραγμάτωση μεγάλων οικονομικών σχεδίων και την δυστυχία με το φτωχικό εισόδημα. Η σκέψη του σοφού εκμηδένιζε την απίστευτη ανοησία μας όταν διαβάζαμε: «Μία σκέτη σούπα σου δίνει ίση ευχαρίστηση με ένα πολυτελές γεύμα όταν έχει φύγει όλο το δυσάρεστο αίσθημα από την έλλειψη».

Ο Επίκουρος είναι ο φιλόσοφος του «δι’Εαυτόν Είναι». Οραματίζεται τον ατάραχο άνθρωπο με αυτοτέλεια και ήρεμη ηδονή. Μας πείθει πως αυτό είναι εφικτό κόντρα σε κάθε επιδρομή δυστυχίας. Μας διδάσκει ότι, αν δεν φοβάσαι τον Θεό και έχεις απαλλαγεί από την επιθυμία της αθανασίας, τότε οι αναγκαίες επιθυμίες σου εύκολα παρέχονται από τη φύση και κάθε πόνος εύκολα υπομένεται. Το καράβι σου εύκολα μπορεί να προσαράξει στο λιμάνι της καταστηματικής ηδονής έχοντας οδηγό την φρόνηση; αέρα στα πανιά του την ελεύθερη βούληση; και συνεπιβάτες φίλους, πολλούς φίλους. 

Πηγή  Γιώργος Μπακογιάννης

Φίλοι Επικούρειας Φιλοσοφίας

4η Πανελλήνια Συνάντηση Φίλων Επικούρειας Φιλοσοφίας

2 Ιουλίου 2011 - Όλυμπος