Υπάρχει ελεύθερη βούληση ;

Πιθανότατα δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση... 

Αναστείλετε για λίγο τη δυσπιστία σας και φανταστείτε ότι συμμετέχετε ως μυστικός πράκτορας σε κάποιο εμπιστευτικό στρατιωτικό εγχείρημα στο οποίο πρόκειται να ταξιδέψετε πίσω στο παρελθόν στη χρονιά 1894. Προς έκπληξή σας, το ταξίδι πετυχαίνει! Και τώρα, καθώς απομακρύνετε από τα μάτια σας τη μαγική σκόνη του ταξιδιού στο χρόνο, ανακαλύπτετε πως βρίσκεστε στην άκρη ενός βαυαρικού χωριού που είναι κρυμμένο σε μια σκοτεινή περιοχή στα προάστια της πόλης και ακούτε τις φωνές στρατιωτών του δεκάτου ένατου αιώνα να αναμειγνύονται ατμοσφαιρικά με ήχους από εκκλησιαστικές καμπάνες.

Γρήγορα, κάνετε μια ανασκόπηση του περιβάλλοντος όπου βρίσκεστε: φαίνεται πως βρίσκεστε ακριβώς πίσω από μια σειρά παλιών σπιτιών. Λευκά λινά είναι κρεμασμένα έξω για να στεγνώσουν, ένα ελαφρύ αεράκι σας χαϊδεύει και τα παράθυρα είναι ανοιχτά για να μπει μέσα στα σπίτια ο ζεστός ανοιξιάτικος αέρας. Τι όμορφα! Κανένας άλλος δε φαίνεται στην περιοχή, αν και περιστασιακά βλέπετε κάποιον πεζό να περνάει μέσα από τις στενά δρομάκια που χωρίζουν τα σπίτια. Και τότε, τον προσέχετε. Είναι ένα ήσυχο, σοβαρό παιδάκι εκεί έξω, που παίζει ήρεμα με μερικά παιχνίδια στη σκόνη. Φαίνεται πως είναι περίπου έξι ετών, σαν ένα παιδάκι που θα βλέπατε σε ένα νηπιαγωγείο στη σημερινή εποχή. Αλλά δεν είναι ένα τυχαίο μικρό αγόρι, δεν είναι άλλος από τον νεαρό Αδόλφο Χίτλερ.

Τι θα κάνατε στη συνέχεια;

Το σενάριο αυτό είναι, δυστυχώς ίσως, στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Αλλά η απάντηση που θα δίνατε στην υποθετική αυτή ερώτηση, καθώς και σε άλλες παρόμοιες ερωτήσεις, είναι ένα θέμα με το οποίο ασχολούνται επιστήμονες της ψυχολογίας, διότι μεταξύ άλλων πραγμάτων προδίδει τις υποκείμενες υποθέσεις μας σχετικά με το εάν ο Χίτλερ και οι αποφάσεις που πήρε αργότερα στη ζωή του, ήταν απλά το προϊόν του περιβάλλοντός του που επέδρασε στα γονίδιά του, ή εάν μπορούσε να δράσει διαφορετικά επιστρατεύοντας την ελεύθερή του βούληση. Οι περισσότεροι επιστήμονες σ' αυτόν τον τομέα δεν ανησυχούν ιδιαίτερα για το εάν υπάρχει ή δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση, αλλά κυρίως για το πώς οι καθημερινοί συλλογισμοί των ανθρώπων για την ελεύθερη βούληση και κυρίως στον ηθικό τομέα, επηρεάζει τις κοινωνικές τους συμπεριφορές και νοοτροπίες.

Ένας από τους κορυφαίους ερευνητές στο πεδίο αυτό, ο ψυχολόγος του Πανεπιστημίου της Florida Roy Baumeister, θέτει το θέμα ως εξής σε πρόσφατο άρθρο του στο 'Perspectives on Psychological Science':

Στον πυρήνα της ερώτησης για την ελεύθερη βούληση βρίσκεται μια διαφωνία σχετικά με τις ψυχολογικές αιτίες της δράσης. Αυτό σημαίνει, είναι το άτομο μια αυτόνομη οντότητα που γνήσια επιλέγει το πώς θα δράσει μέσα από πολλαπλές πιθανές επιλογές; Ή είναι το άτομο ουσιαστικά ένας απλός κρίκος σε μια αιτιακή αλυσίδα, έτσι ώστε οι δράσεις του ατόμου να είναι το αναπόφευκτο προϊόν νόμιμων αιτιών που προέρχονται από προηγούμενα συμβάντα και κανένας δεν μπορεί ποτέ να δράσει διαφορετικά από τον τρόπο με τον οποίο τελικά έδρασε;

Το να συζητηθεί η ελεύθερη βούληση με όρους επιστημονικής ψυχολογίας σημαίνει συνεπώς να συμπεριληφθούν έννοιες αυτορύθμισης, ελεγχόμενων διαδικασιών, συμπεριφορικής πλαστικότητας και συνειδητής λήψης αποφάσεων.

Έτσι, με αυτήν την κατανόηση για το τι μελετούν οι ψυχολόγοι όταν στρέφουν την προσοχή τους στις πεποιθήσεις των ανθρώπων σχετικά με την ελεύθερη βούληση, ας γυρίσουμε στο προηγούμενο παράδειγμα με τον Χίτλερ. Στο ρόλο που αναλάβατε ως μυστικός πράκτορας που ταξίδεψε στον χρόνο από τον εικοστό πρώτο αιώνα, εφοδιαστήκατε με μερικές πληροφορίες. Πρώτον, το ταξίδι στο χρόνο είναι ακόμα στα βρεφικά του στάδια και οι ερευνητές αμφιβάλλουν ότι θα μπορέσει ποτέ ξανά να επιτύχει. Δεύτερον, έχετε μόνο δέκα λεπτά πριν σας ξαναστείλουν στο έτος 2010 (και δύο λεπτά έχουν ήδη περάσει από τότε που φτάσατε). Τρίτον, σας έχουν ενημερώσει πως επτά λεπτά είναι ακριβώς αρκετός χρόνος για να στραγγαλίσετε ένα εξάχρονο αγόρι με γυμνά χέρια και να επιβεβαιώσετε χωρίς αμφιβολία πως το παιδί έχει πεθάνει. Αυτό σημαίνει, πως σας μένει μονάχα ένα λεπτό για να αποφασίσετε εάν θα δολοφονήσετε ή όχι το μικρό αγόρι.

Άλλα έχετε και άλλες επιλογές. Επτά λεπτά είναι επίσης αρκετός χρόνος, όπως σας είπαν οι σύμβουλοί σας, για να μπείτε μέσα στο σπίτι του Χίτλερ και να παραδώσετε στον Alois και στην Klara, τον αγέλαστο πατέρα και την σεμνή μητέρα του μικρού Αδόλφου, ένα ειδικά προετοιμασμένο πακέτο ιστορικών ντοκουμέντων που σχετίζονται με το Ολοκαύτωμα, που συμπεριλαμβάνει καθαρές φωτογραφίες του γιου τους ως μυστακοφόρου Fhrer και μια λεπτομερή αναπαράσταση του Τρίτου Ράιχ μετά από τέσσερις δεκαετίες. Κανένας δεν ξέρει ακριβώς τι αποτέλεσμα θα είχε αυτό, αλλά οι περισσότεροι σύγχρονοι μελετητές πιστεύουν πως αυτή η τρομακτική προεπισκόπηση του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου θα μπορούσε να αλλάξει την παιδική ηλικία του Αδόλφου. Ίσως η Klara να άφηνε τελικά τον τυραννικό και προσβλητικό σύζυγό της. Ο Alois από την άλλη μεριά, δυσαρεστημένος με την ιδέα ότι το επίθετό του θα γινόταν συνώνυμο με κάτι τόσο δαιμονικό, μπορεί να άλλαζε τους τρόπους του και να γινόταν ένας πιο μαλακός γονέας. Ή μπορεί και οι δυο τους να καθόντουσαν παρέα με τον μικρό Αδόλφο για να μοιραστούν μαζί του ενοχλητικές στη θέαση φωτογραφίες από στρατόπεδα θανάτου και καταθέσεις από επιζώντες του Ολοκαυτώματος που είναι τόσο σοκαριστικές και τρομακτικές που ακόμα και ο ίδιος ο Αδόλφος θα αποστρεφόταν τη μισητή προσωπικότητα της ενηλικίωσής του. Αλλά μπορεί πραγματικά ο Αδόλφος να αλλάξει την πορεία της ζωής του; Έχει ελεύθερη βούληση; Έχει κανείς από εμάς;

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα που αναδύθηκαν πρόσφατα στην επιστήμη της ελεύθερης βούλησης είναι το ότι όταν οι άνθρωποι πιστεύουν, ή όταν τους οδηγούν στο να πιστέψουν, πως η ελεύθερη βούληση είναι απλά μια ψευδαίσθηση, τείνουν να γίνουν περισσότερο αντικοινωνικοί. Θα επιστρέψουμε σε λίγο στον μικρό Αδόλφο (ποια πιστεύετε πως είναι η αντικοινωνική απόφαση εδώ, να σκοτώσετε ή να μη σκοτώσετε το μικρό Χίτλερ;). Αλλά πριν πάρετε την απόφασή σας ρίξτε μια ματιά για το τι λέει η επιστήμη. Η πρώτη μελέτη που έδειξε άμεσα τις αντικοινωνικές συνέπειες των ντετερμινιστικών πεποιθήσεων έγινε από την Kathleen Vohs του Πανεπιστημίου της Minnesota και τον συνεργάτη της Jonathan Schooler, ψυχολόγο από το Πανεπιστήμιου της βρετανικής Columbia. Στην έρευνά τους που δημοσιεύτηκε το 2008 στο Psychological Science, οι Vohs και Schooler προσκάλεσαν τριάντα προπτυχιακούς φοιτητές στο εργαστήριό τους για να λάβουν μέρος σε μια έρευνα που υποτίθεται πως αφορούσε τη νοητική αριθμητική, στην οποία τους ζήτησαν να υπολογίσουν τις απαντήσεις σε είκοσι μαθηματικά προβλήματα (όπως για παράδειγμα, 1 + 8 + 18 - 12 + 19 7 + 17 2 + 8 4 = ?) μέσα στο μυαλό τους. Αλλά, όπως συχνά συμβαίνει στα πειράματα κοινωνικής ψυχολογίας, το να ελεγχθεί κάτι το τόσο τετριμμένο όσο οι μαθηματικές ικανότητες των φοιτητών δεν ήταν ο πραγματικός σκοπός της έρευνας.

Πριν κάνουν το μαθηματικό τεστ, στους μισούς από την ομάδα (15 συμμετέχοντες) ζητήθηκε να διαβάσουν το ακόλουθο απόσπασμα από το βιβλίο του Francis Crick, 'The Astonishing Hypothesis':

"Εσύ, οι χαρές και οι λύπες σου, οι αναμνήσεις και οι φιλοδοξίες σου, η αίσθηση που έχεις για την ατομική ταυτότητα και την ελεύθερη βούληση, στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε περισσότερο από τη συμπεριφορά μιας τεράστιας συνάθροισης νευρικών κυττάρων και των συνοδών τους μορίων. Το ποιος είσαι δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα μάτσο νευρώνες& αν και φαίνεται πως έχουμε ελεύθερη βούληση, στην πραγματικότητα, οι επιλογές μας έχουν ήδη προκαθοριστεί για εμάς και αυτό δε μπορούμε να το αλλάξουμε."

Αντίθετα, οι υπόλοιποι 15 συμμετέχοντες διάβασαν ένα διαφορετικό απόσπασμα από το ίδιο βιβλίο, αλλά ένα απόσπασμα στο οποίο ο Crick δεν κάνει κάποια αναφορά στην ελεύθερη βούληση. Και, αρκετά απροσδόκητα, όταν τους δόθηκε η ευκαιρία, οι συμμετέχοντες της δεύτερης ομάδας έκλεψαν πολύ λιγότερο στις απαντήσεις του τεστ από όσο έκλεψαν εκείνοι που είχαν διαβάσει το απόσπασμα του βιβλίου που ανέφερε πως η ελεύθερη βούληση είναι μια ψευδαίσθηση. (Η έρευνα είχε σχεδιαστεί έξυπνα ώστε να μπορεί να μετρήσει το κατά πόσο έκλεβε κανείς στους υπολογισμούς). Τα πρώτα αυτά γενικά αποτελέσματα επαναλήφθηκαν σε ένα δεύτερο πείραμα όπου χρησιμοποιήθηκε ένα διαφορετικό έργο διανομής χρημάτων, στο οποίο οι συμμετέχοντες τυχαία επιλεγόντουσαν για τη συνθήκη του ντετερμινισμού και στους οποίους ζητούνταν να διαβάσουν δηλώσεις όπως, Μια πεποίθηση στην ελεύθερη βούληση αντίκειται στο γνωστό δεδομένο ότι το σύμπαν κυβερνάται από νόμιμες επιστημονικές αρχές. Οι συμμετέχοντες που διάβασαν τη δήλωση αυτή έκλεψαν περισσότερο από εκείνους που είχαν επιλεχθεί τυχαία για να διαβάσουν μια δήλωση που ήταν θετική ως προς το ζήτημα της ελεύθερης βούλησης (π.χ., Η αποφυγή του πειρασμού απαιτεί την άσκηση της ελεύθερης βούλησης) ή από αυτούς που επιλέχτηκαν για να διαβάσουν μια ουδέτερη δήλωση (π.χ., Τα ζαχαροκάλαμα και τα ζαχαρότευτλα καλλιεργούνται σε 112 χώρες).

Τα ευρήματα των Vohs και Schooler αποκαλύπτουν ένα αρκετά περίεργο δίλημμα που αντιμετωπίζουν οι κοινωνικοί επιστήμονες: εάν μια ντετερμινιστική κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς ενθαρρύνει την αντικοινωνική συμπεριφορά, πως μπορούμε εμείς οι επιστήμονες να δικαιώσουμε επικοινωνιακά ή ντετερμινιστικά ερευνητικά ευρήματα; Στην πραγματικότητα, υπάρχει μια κάπως σοκαριστική φράση στο άρθρο τους:

"Εάν η έκθεση σε ντετερμινιστικά μηνύματα αυξάνει στην πιθανότητα μη ηθικών δράσεων, τότε η αναγνώριση προσεγγίσεων για την απομόνωση του κοινού από τέτοιους κινδύνους καθίσταται επιβεβλημένη."

Ίσως να μην το αντιληφθήκατε στην πρώτη σας ανάγνωση, αλλά οι συγγραφείς κάνουν μια ασυνήθιστη πρόταση. Φαίνεται να ισχυρίζονται πως το κοινό δεν μπορεί να χειριστεί την αλήθεια και πως με κάποιον τρόπο θα έπρεπε να τους προστατεύσουμε (λέγοντάς τους ψέματα;) από τις αληθινές αιτίες των ανθρώπινων κοινωνικών συμπεριφορών. Ίσως να έχουν δίκιο. Σκεφτείτε το ακόλουθο παράδειγμα:

Ένας μεσήλικας άνδρας προσλαμβάνει μια πόρνη, γνωρίζοντας ότι εκθέτει τη γυναίκα του σε ένα σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα και εκμεταλλευόμενος ένα νεαρό άτομο, που είναι εθισμένο στα ναρκωτικά, για τη δική του ικανοποίηση. Θα έπρεπε ο άνδρας να τιμωρηθεί για την πράξη του; Θα έπρεπε να τον θεωρούμε υπεύθυνο γι' αυτή; Οι περισσότεροι άνθρωποι θα απαντούσαν θετικά και στις δύο παραπάνω ερωτήσεις.

Αλλά τι θα γινόταν εάν σκεφτόσασταν το παραπάνω παράδειγμα με τους παρακάτω ελαφρώς διαφορετικούς επιστημονικούς όρους; Η απόφαση του άνδρα να κάνει σεξ με τη γυναίκα ήταν σε συμφωνία με την ψυχολογία που είχε τη δεδομένη στιγμή, που προέρχεται από τις μοναδικές του αναπτυξιακές εμπειρίες, οι οποίες συνέβησαν μέσα σε ένα συγκεκριμένο πολιτιστικό περιβάλλον σε αλληλεπίδραση με έναν συγκεκριμένο γονότυπο, που τον κληρονόμησε από τους γονείς του, οι οποίοι είχαν κληρονομήσει γενετικές προδιαγραφές παρόμοιου είδους από τους δικούς τους γονείς και πάει λέγοντας. Ακόμα και η δυνατότητά του να αναστέλλει ή να καταπνίγει αυτές τις δυνάμεις, ή να κατανοεί την ίδια του τη συμπεριφορά είναι κι αυτό αποτέλεσμα των ίδιων δυνάμεων. Κι επίσης, ο εγκέφαλός του έδρασε χωρίς πρώτα να συμβουλευτεί την αυτοσυνείδησή του, αλλά το νευρογνωσιακό του σύστημα έδρασε βάσει εξελιγμένων συμπεριφορικών αλγορίθμων που αντέδρασαν, είτε φυσιολογικά είτε λανθασμένα, με τρόπους που είχαν ωφελήσει τη γενετική επιτυχία στο προγονικό του παρελθόν.

Δεδομένων των συνδυασμών αυτών των ντετερμινιστικών παραγόντων, θα μπορούσε ο άντρας να έχει αντιδράσει με άλλον τρόπο στο ερέθισμα που αντιμετώπισε; Η απόδοση προσωπικής υπευθυνότητας σ' αυτόν τον άνθρωπο καταλήγει μερικώς μια κοινωνική σύμβαση που αντανακλά μόνο μια αφελή κατανόηση των αιτιών της συμπεριφοράς του. Όπως συμβαίνει και με μας που τον κρίνουμε, ο ίδιος του ο εαυτός μερικώς μόνο παίζει κάποιον ρόλο ως θεατής των σεξουαλικών υποθέσεων του σώματός του. Πρόκειται μόνο για την ενσωμάτωση ενός άνδρα που δεν μπορεί να δράσει με κανέναν τρόπο ο οποίος είναι αντίθετος στην ίδια του τη φύση, η οποία έχει παραχθεί από τη γενικότερη φύση. Ο εαυτός είναι μόνο ένα ψευδαισθητικό πλάσμα που νομίζει ότι παίρνει μέρος σε ένα ηθικό παιχνίδι όταν στην πραγματικότητα πρόκειται απλά για έναν συναισθηματικά υπενδεδυμένο θεατή.

Εάν αυτή η ντετερμινιστική κατανόηση της συμπεριφοράς του άντρα σας οδηγεί να νιώσετε έστω και λίγη περισσότερη συμπάθεια γι' αυτόν απ' όση θα είχατε σε διαφορετική περίπτωση, αυτή η αντίδραση είναι ακριβώς αυτό που οι Vohs και Schooler μας προειδοποιούν. Πώς μπορούμε να αποδώσουμε λάθος σε μια ομάδα νευρώνων, πόσο μάλλον να τους τιμωρήσουμε, ακόμα και εάν η ίδια μας η φύση μας είχε καθοδηγήσει διαφορετικά; Και ακόμα περισσότερο, δε θα έπρεπε να δείξουμε μεγαλύτερη συμπάθεια για τις δικές μας ηθικές ατέλειες; Άλλωστε, δεν μπορούμε να αλλάξουμε αυτό που είμαστε. Σωστά;

Στην πραγματικότητα, μια μελέτη που δημοσιεύτηκε πριν από ένα χρόνο στο Personality and Social Psychology Bulletin από τον Roy Baumeister και τους συνεργάτες του, βρήκε ότι απλώς με το να εκθέτουμε ανθρώπους σε ντετερμινιστικές δηλώσεις όπως για παράδειγμα η δήλωση Όπως κάθε τι άλλο στο σύμπαν, όλες οι ανθρώπινες δράσεις ακολουθούν προηγούμενα συμβάντα και εν τέλει μπορούν να κατανοηθούν με όρους της κίνησης των μορίων, τους έκανε να δρουν πιο επιθετικά και εγωιστικά σε σύγκριση με εκείνους που διάβασαν δηλώσεις που υποστήριζαν την ιδέα της ελεύθερης βούλησης, όπως η δήλωση Επιδεικνύω την ελεύθερη βούλησή μου κάθε μέρα όταν παίρνω αποφάσεις ή σε σχέση με εκείνους που απλά διάβασαν ουδέτερες δηλώσεις του τύπου, Οι Ωκεανοί καλύπτουν το 71% της επιφάνειας της Γης. Οι συμμετέχοντες που είχαν επιλεγεί τυχαία για τη ντετερμινιστική συνθήκη του πειράματος, για παράδειγμα, ήταν λιγότερο πρόθυμοι από εκείνους που συμμετείχαν στις άλλες δύο ομάδες στο να δώσουν χρήματα σε έναν άστεγο, ή στο να επιτρέψουν σε έναν συμμαθητή τους να χρησιμοποιήσει το κινητό τους τηλέφωνο. Στη συζήτηση για τις κοινωνικές επιπτώσεις αυτών των αποτελεσμάτων, ο Baumeister και οι συνεργάτες του αναπαραγάγουν τις ανησυχίες των Vohs και Schooler αναφορικά με το να απομονωθεί το κοινό από μια λεπτομερή κατανόηση των αιτιών των ανθρώπινων κοινωνικών συμπεριφορών:

"Κάποιες φιλοσοφικές αναλύσεις ίσως καταλήξουν ότι ένας μοιρολατρικός ντετερμινισμός είναι συμβατός με υψηλά ηθική συμπεριφορά, αλλά τα παρόντα αποτελέσματα υποδηλώνουν πως δεν εκτιμάται για την ώρα αυτή την πιθανότητα."

Αυτά τα εργαστηριακά ευρήματα καταδεικνύουν τις αντικοινωνικές συνέπειες της θέασης των ατομικών ανθρώπινων όντων ως άτυχες σφαίρες από φλίπερ παγιδευμένες σε ένα μηχανικό σύστημα και στην πραγματικότητα πιθανότατα είμαστε ακριβώς αυτό. Επιστρέφοντας στον αθώο μικρό Χίτλερ, θα μπορούσαμε σίγουρα να παίζουμε με το παράδειγμα αυτό για πάντα. Είναι μια δυσάρεστη σκέψη, αλλά τι θα γινόταν εάν ένα από τα παιδιά που σφαγιάστηκαν στο Auschwitz καθώς μεγάλωνε ανέπτυσσε μια ακόμα πιο καταστροφική προσωπικότητα από αυτή του Χίτλερ, προκαλώντας το θάνατο δεκάδες εκατομμυρίων ανθρώπων; Δεν είναι η ικανότητά σας να πάρετε μια απόφαση μια θεμελιώδης ερώτηση που αφορά στην ίδια την ελεύθερη βούλησή σας; Αλλά το θέμα δεν είναι το παιχνίδι του τι θα γινόταν αν πήγαιναν τα πράγματα διαφορετικά με την περίπτωση του Χίτλερ, αλλά η διερεύνηση των διαισθήσεών σας για την ελεύθερη βούληση χωρίς να σας θέσουνε την απευθείας ερώτηση για το εάν πιστεύετε σ' αυτήν ή όχι. Όπως γνωρίζει κάθε καλός επιστήμονας, αυτό που λένε οι άνθρωποι ότι πιστεύουν δεν αντανακλά πάντα την ιδιωτική τους ψυχολογία.

Σ' αυτήν την περίπτωση, δεν είναι η απόφασή σας να σκοτώσετε το παιδί ή να παραδώσετε το πακέτο στους γονείς του αυτό που ενδιαφέρει τους ερευνητικούς ψυχολόγους. Μάλλον, είναι το πώς θα δικαιολογήσετε την απόφασή σας αυτό που θα διευκρίνιζε τη σκέψη σας για την ελεύθερη βούληση του Χίτλερ. Στην ουσία, το να στραγγαλίσετε ένα αθώο εξάχρονο αγόρι φαίνεται κάπως αντικοινωνικό και έτσι, ίσως το άκουσμα ενός ντετερμινιστικού μηνύματος πριν από την απάντηση της ερώτησης θα σας οδηγούσε στο να τον σκοτώσετε, γιατί πιθανόν να θεωρούσατε ότι είναι τόσο δαιμονικός που θα μεγαλώσει και θα κάνει τα γνωστά εγκλήματα, κάτι που είναι εντελώς αναπόδραστο. Αλλά για κάποιους ανθρώπους, η απόφαση του να μη σκοτώσουν το αθώο αγόρι είναι η αντικοινωνική απόφαση, γιατί μπορεί επίσης να σημαίνει ότι δε σκέφτονται τον θάνατο έξι εκατομμυρίων συνανθρώπων τους.

Έτσι, ίσως να μη διστάζατε να στραγγαλίσετε το μικρό τερατάκι το 1894 και αυτό μπορεί να έχει σχέση με το ότι επισκεφτήκατε πρόσφατα το Auschwitz. Ίσως να μη μπορείτε να αντισταθείτε στη σκέψη ότι ο Χίτλερ θα μπορούσε και να είχε σηκώσει το χέρι του και να ακύρωνε την επονομαζόμενη 'Τελική Λύση για τους Εβραίους' πριν αυτή ξεκινήσει. Αυτή η δικαιολόγηση όμως αποκαλύπτει τις κρυφές πεποιθήσεις σας για την ελεύθερη βούληση: Ο Αδόλφος μπορούσε να πράξει διαφορετικά αλλά επέλεξε να μην το κάνει. Αυτό σημαίνει, η αλυσίδα των αιτιακών συμβάντων που προηγήθηκαν της ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία φαίνεται σε μεγάλο βαθμό άσχετη, ή τουλάχιστον χωρίς συνέπειες. Τα άσχημά του κατορθώματα θα είχαν συμβεί άσχετα από τις μεταβολές του προσωπικού του παρελθόντος. Υπάρχει κάτι το ουσιωδώς δαιμονικό στο άτομο αυτό. Και με τις σκέψεις αυτές, θα αποφασίζατε να σκοτώσετε το παιδί: είναι πιθανότατα καλύτερο αυτή τη στιγμή να σκοτωθεί το παιδί, πριν ακόμα μεγαλώσει και εξελιχθεί σε ένα τέρας.

Ίσως πάλι όμως, να επιλέγατε έναν λιγότερο δολοφονικό τρόπο για να περάσετε αυτόν τον λίγο χρόνο παρέα με τον μικρό Αδόλφο. Για παράδειγμα, αν χαρίσετε τη ζωή σ' αυτό το απομονωμένο παιδάκι και αποφασίσετε να παραδώσετε το πακέτο στους γονείς του, γιατί πιστεύετε πως η γνώση για το τι θα γινόταν στο μέλλον θα τον αποτρέψει από το να εξελιχθεί σε μια τόσο δαιμονική προσωπικότητα, αυτή η επιλογή αποκαλύπτει την τάση σας για την αρχή του αιτιακού ντετερμινισμού.

Όπως και να έχει, η στιγμή σας έφτασε! Τι θα κάνετε λοιπόν και γιατί; Με εκατομμύρια μελλοντικές ζωές να διακυβεύονται, θα σκοτώνατε το αθώο εξάχρονο αγόρι ως ένας ψυχρός δολοφόνος; Θα παραδίδατε το πακέτο στους γονείς του, ελπίζοντας πως η σοκαριστική θέαση του Ολοκαυτώματος θα οδηγούσε τον Αδόλφο, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να επιλέξει μια διαφορετική καριέρα; Ή, σαν εκείνους που έζησαν στη ναζιστική Γερμανία και που βομβαρδίστηκαν με ψεύτικα ντετερμινιστικά μηνύματα σχετικά με τους Εβραίους, απλώς δε θα αναμειγνυόσασταν;

Υπάρχει ελεύθερη βούληση ; Πηγή: scientificamerican.com (2010)
Μετάφραση - Απόδοση: Αμαλία Τσακίρη, για το esoterica.gr