Η Αυτογνωσία στη Σύγχρονη Εποχή

Κατά τον Πλούταρχο, ο οποίος υπήρξε ιερέας των Δελφών, το «Γνώθι Σ'αυτόν» που ήταν γραμμένο σε πολλά σημεία των Δελφικών ιερών,προερχόταν απ Άυτόν τον θεό Απόλλωνα, που δεν ήταν μόνο μάντης, αλλά και φιλόσοφος. Ο θεός του φωτός όχι μόνο δίνει απαντήσεις στα προβλήματα της ανθρώπινης ζωής με τη βοήθεια των χρησμών, αλλά και δημιουργεί στη φιλοσοφική ψυχή το ερέθισμα να φτάσει στην αλήθεια, αρκεί η ψυχή να είναι σε θέση να ερευνήσει και να προσπαθήσει. Στον πρόναο του Ναού του Απόλλωνος, αναγράφονταν τα δύο περίφημα παραγγέλματα, "ΓΝΏΘΙ ΣΑΥΤΟΝ", αριστερά και "ΜΗΔΈΝ ΆΓΑΝ", δεξιά, ενώ στο κέντρο δέσποζε το ιερό γράμμα"Ε(Ι)".

Αυτό ακριβώς το γράμμα και η θρησκευτικο-φιλοσοφική του σημασία είναι το θέμα του βιβλίου του Πλούταρχου «Περί του ΕΙ εν Δελφοίς». Στο βιβλίο αυτό αναλύει διαφορετικές εξηγήσεις που δόθηκαν κατά καιρούς για το Ε του μαντείου των Δελφών. 

Ο Λαμπρίας έλεγε ότι το Ε έχει αριθμητική αξία και συμβολίζει τον αριθμό 5 επειδή στην πραγματικότητα
οι πρώτοι σοφοί ήταν 5 και όχι 7: ο Χίλων, ο Θαλής, ο Σόλων, Ο Βίας και ο Πιττακός. Οι άλλοι δύο, ο Κλεόβουλος και ο Περίανδρος δεν άξιζαν τον τίτλο του σοφού αφού τον απέκτησαν με πλάγια μέσα. Για τον λόγο αυτό οι 5 πραγματικοί σοφοί αφιέρωσαν στους Δελφούς το Ε, για να γίνει γνωστό πόσοι ήταν οι αληθινοί σοφοί. 

Πυθία

Ο Χαλδαίος είπε ότι το Ε αντιπροσωπεύει το δεύτερο στη σειρά από τα φωνήεντα, καθώς και τη δεύτερη θέση κατέχει ο Ήλιος (ο ήλιος και ο Απόλλωνας ταυτίζονται) στη σειρά των πλανητών. 

Ο ιερέας Νίκανδρος πίστευε ότι το γράμμα Ε με την προφορά του σαν ει, αντιπροσωπεύει τις ερωτήσεις αυτών που ζητούσαν χρησμό από το μαντείο, καθώς και την ευχή τους να πραγματοποιηθεί το αίτημα για το οποίο έκαναν την ερώτηση. 

Για τον φίλο του Πλούταρχου τον Θέωνα, το Επροφερόμενο και πάλι σαν ει αντιπροσώπευε το υποθετικό ει (εάν) και έχει να κάνει με τη δύναμη του συλλογισμού που διακρίνει τον άνθρωπο από τα ζώα, τα οποία μπορούν να συλλάβουν την ύπαρξη των πραγμάτων όχι όμως και να συλλογιστούν πάνω σε αυτά.

Ο Εύστροφος θεωρεί ότι το Ε συμβολίζει τον αριθμό 5 καθώς η σπουδαιότητα του αριθμού αυτού για την ύπαρξη και την υπόσταση των πραγμάτων είναι καθοριστική. 

Όμως κατά τη γνώμη μου η αληθινή λύση του προβλήματος δίνεται από τον Αμμώνιο ο οποίος πιστεύει ότι το γράμμα Ε αντιπροσωπεύει ήχο [ει], υποστηρίζει ότι το Ε συμβολίζει το β΄ενικό πρόσωπο (=εί) του ενεστώτα της οριστικής του ρήματος ειμί (=είσαι, υπάρχεις). Πρόκειται για έναν χαιρετισμό αντάξιο προς ένα θεό. Σ αυτό τον χαιρετισμό ο Απόλλωνας απαντά με το ΓΝΏΘΙ ΣΑΥΤΟΝ. 

Ο Αμμώνιος μας λέει λοιπόν ότι για να μπορέσουμε να αποδεχθούμε τη Θεότητα, πρέπει πρώτα να ερευνήσουμε, να γνωρίσουμε και να καταλάβουμε τον αληθινό εαυτό μας και με τον τρόπο αυτό μπορούμε να χαιρετήσουμε τη Θεότητα η οποία βρίσκεται πάντοτε μέσα μας.

Το «γνώθι σαυτόν» παραλήφθηκε από τους σοφούς και τους μύστες και προβαλλόταν ως πρωταρχικός όρος αυτοενδοσκόπησης, αυτοκάθαρσης, προσπάθειας πνευματικής ανόδου και ηθικής τελειοποίησης. Ο Χείλων όταν ρωτήθηκε : Τι το χαλεπώτατον; (το δυσκολότερο) απάντησε : « το γιγνώσκειν εαυτόν».

Σωκράτης

Ανάμεσα στους σοφούς που έθεσαν την αυτογνωσία στο κέντρο της φιλοσοφίας τους προεξέχει η μορφή του Σωκράτη.Ο Σωκράτης είναι ο φιλόσοφος του Ανθρώπου επειδή (όπως είπε ο Κικέρων) "κατέβασε την φιλοσοφία από τον ουρανό στην γή". Ενώ οι πριν από αυτόν προσωκρατικοί φιλόσοφοι είχαν γυρισμένα τα μάτια τους στο στερέωμα και τα στοιχεία της φύσης, ο Σωκράτης κήρυξε πως μια τέτοια γνώση είναι άχρηστη. Το μόνο πράγμα που μπορεί και πρέπει να ενδιαφέρει τον άνθρωπο, είναι ο ίδιος ο άνθρωπος- αυτό το όν που είναι τόσο κοντά του και όμως τόσο ανεξιχνίαστο.

Υπάρχει ένας πολύ διδακτικός σχετικός μύθος που τον συναντάμε σε διάφορες εκδοχές και έχει πολλά κοινά με την πτώση των πρωτοπλάστων :

Κάποτε, βαθιά μέσα στο χρόνο, όλοι οι άνθρωποι μετείχαν του Θείου. Αλίμονο, καταχράστηκαν σε τέτοιο βαθμό τη θεία δύναμή τους, που ο σπουδαιότερος των Θεών αποφάσισε να τους αφαιρέσει τη θεία φύση τους και να την κρύψει σ' ένα μέρος, όπου θα τους ήταν αδύνατο να την ξαναβρούν και να την βεβηλώσουν. Το μεγάλο πρόβλημα ήταν τώρα να βρεθεί μια σίγουρη κρυψώνα.

Οι Θεοί που συγκεντρώθηκαν για να λύσουν αυτό το πρόβλημα, πρότειναν το εξής: "Να θάψουμε τη θεότητα του ανθρώπου μέσα στη γη". Αλλά ο Brahma απάντησε: "Όχι, αυτό δεν αρκεί, γιατί ο άνθρωπος θα σκάψει και θα τη βρει".

Τότε οι Θεοί πρότειναν: "Αφού είναι έτσι, ας τη ρίξουμε στα βάθη των ωκεανών". Αλλά ο Brahma απάντησε: "Όχι, γιατί αργά ή γρήγορα ο άνθρωπος θα εξερευνήσει τους βυθούς όλων των ωκεανών και είμαι σίγουρος πως μια μέρα θα τη βρει και θα τη φέρει στην επιφάνεια".

Στη συνέχεια πρότειναν : «Να την κρύψουμε στα πέρατα του Ουρανού». Όχι, είπε πάλι ο Μέγιστος των Θεός, γιατί ο άνθρωπος κάποια εποχή θα καταφέρει να ταξιδέψει στους μακρινούς γαλαξίες και θα την ανακαλύψει».

Μετά από αυτό οι Θεοί δεν είχαν πια τι να προτείνουν. "Δεν ξέρουμε που να την κρύψουμε γιατί δε νομίζουμε να υπάρχει μέρος στη γη ή στη θάλασσα ή στον ουρανό απροσπέλαστο από τον άνθρωπο".

Τελικά ο Brahma κούνησε το κεφάλι και είπε: "Ξέρω τι θα κάνουμε με τη θεότητα του ανθρώπου. Θα την κρύψουμε όσο γίνεται πιο βαθιά μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο, γιατί είναι το μόνο μέρος που δε θα σκεφτεί ποτέ να την ψάξει".

Από τότε, και έτσι τελειώνει ο θρύλος, ο άνθρωπος κάνει το γύρο της γης, εξερευνά το διάστημα, αναρριχάται, καταδύεται και σκάβει μάταια, ψάχνοντας για κάτι που βρίσκεται μέσα του.

Η λέξη Αλήθεια (άνευ -Λήθης) σημαίνει να μην ξεχνούμε, να έχουμε αυτοενθύμηση. Η Λήθη αυτή σχετίζεται με την άγνοια της θείας μας προελεύσης και του τελικού μας σκοπού, που είναι η επάνοδος στην θεϊκή μονάδα. Η κατανόηση του θείου πεδίου με το οποίο ο κάθε ένας από εμάς συνδέεται, είναι ο αληθινός τελικός σκοπός της ενσαρκώσεως μας, κατά τους μύστες. Σοφία είναι να νικήσουμε τον κατώτερο εαυτό μας, ενώ άγνοια να νικηθούμε από αυτόν, μας λέει ο Σωκράτης. Ο Σωκράτης αγωνίστηκε να υψώσει τους ανθρώπους στο καθαρά πνευματικό επίπεδο, για να θεαστούν την αιώνια ομορφιά των αρχετυπικών Ιδεών. Η συνείδηση έλεγε, μας μυεί σε μιαν αλήθεια που δίνει νόημα σε ό,τι βλέπουμε και κάνουμε. Βεβαίωνε πως αυτή ήταν η αποστολή του: να βοηθήσει κάθε άνθρωπο να "δεί" την αλήθεια που κλείνει μέσα του. Οδηγός σ'αυτή την προσπάθεια στάθηκε το "δαιμόνιόν"του , ο ανώτερος εαυτός, που τον απέτρεπε όταν κινδύνευε να βγεί από την σωστή πορεία. Η ουσία της σωκρατικής διδασκαλίας είναι η συνειδητοποίηση πως το "Αληθές" και το "Αγαθόν" είναι τα ταυτόσημα. Ο Σωκράτης δεν πίστευε πως η ανθρώπινη φύση είναι κακή ή πως έχει διαφθαρεί από κάποιο προπατορικό αμάρτημα. Γι' αυτόν, όπως και για όλους τους Έλληνες, το "Αγαθόν" είναι ν' ακολουθείς την Φύση. Και η Φύση είναι αχώριστη από την Λογική. Αν, πολύ συχνά γινόμαστε κακοί, αιτία είναι ότι αγνοούμε το καλό. Γιατί όταν ξέρουμε το καλό, αναγκαστικά κάνουμε καλό. Το "ουδείς εκών κακός" αυτή την έννοια έχει: οι άνθρωποι δρουν κακά, επειδή από άγνοια παίρνουν το κακό για αγαθό. Πέφτουν σε λάθη επειδή τους λείπει η γνώση. Και η γνώση είναι συνείδηση, η ακούραστη εξερεύνηση του εαυτού μας, η άρνηση να ενδώσουμε σε απατηλά φαινόμενα, η προσπάθεια ν' ανακαλύψουμε την ουσία της αρετής.

Στην γνώση αυτή, στην αυτοσυνείδηση αυτή, μόνο η σοφία, ο Λόγος, μπορεί να μας βοηθήσει. Και μόνο ο σοφός μπορεί να είναι μακάριος. Όχι αποκλειστικά σε μιαν "άλλη ζωή", αλλά και στην επίγεια ύπαρξη εδώ και τώρα.

Μπορούμε τώρα μετά από αυτή τη σύντομη αναδρομή στο παρελθόν να επιστρέψουμε στη σύγχρονη εποχή.

Τις τελευταίες δεκαετίες ζούμε εν μέσω μιας ραγδαίας τεχνολογικής μεταμόρφωσης με δραματικές κοινωνικές, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές συνέπειες. Είναι πολλοί αυτοί που πιστεύουν ότι το ανθρώπινο γένος βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή της ιστορίας του : για μερικούς βρισκόμαστε λίγο πριν την καταστροφή, ενώ για άλλους πλησιάζουμε στην ανατολή μιας νέας εποχής..Εαν αληθεύει τελικά, όπως το ευχόμαστε, ότι βρισκόμαστε στην απαρχή μιας νέας εποχής, αυτή θα είναι η εποχή της εσωτερικής αφύπνισης και της αυτογνωσίας.

Το διαζύγιο μεταξύ επιστήμης και τέχνης, φιλοσοφίας και μεταφυσικής, παρήγαγε τεράστια ανισορροπία στον σύγχρονο πολιτισμό. Τα αποτελέσματα αυτής της ασύμμετρης ανάπτυξης είναι εμφανή σε όλους μας. Είμαστε ο πιο ισχυρός πολιτισμός που υπήρξε ποτέ. Αλλα ως άτομα, είμαστε από τους πιό ανίσχυρους ανθρώπους που έζησαν ποτέ. Ο άνθρωπος βρέθηκε να χειρίζεται δυνάμεις πολύ ισχυρές και δυνητικά καταστροφικές, χωρίς την ανάλογη αύξηση της συνειδητότητας και της υπευθυνότητας.Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν πέρα για πέρα προμηθεϊκοί. Πάντοτε όμως είχαν επίγνωση της ύβρεως.

Η ελπίδα επιβίωσης πάνω στον πλανήτη περνάει αναπόφευκτα μέσα από την αποκατάσταση της ανισιορροπίας μεταξύ εξωτερικής και εσωτερικής ανάπτυξης.

Στην παγκοσμιοποιημένη ιστορική περίοδο που βιώνουμε, της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης και του υπερκαταναλωτισμού, ο μέσος σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει ούτε τον χρόνο, ούτε την απαραίτητη παιδεία για να ασχοληθεί με τον εσωτερικό του εαυτό του και τις πνευματικές του ανάγκες. Προδίδεται έτσι η ουσιαστική σημασία της λέξης άνθρωπος που, όπως φαίνεται και από την ετυμολογία (άνω θρώσκω-βλέπω προς τα πάνω), είναι εκτός από υλικό και πνευματικό όν. Μέσα στα παλαίσια της δυτικής κοσμικής ιδεολογίας, η πνευματικότητα κατέληξε να ταυτίζεται με τη στασιμότητα και την οπισθοδρομικότητα. Η κοσμική-φαουστική εσχατολογία, που χρησιμοποίησε την υλική πρόοδο ως μέσο για το φυσικό μετασχηματισμό του κόσμου, έφθασε να περιφρονεί απροκάλυπτα τις μη υλικές ανησυχίες του ανθρώπου. Αυτή η νοοτροπία μας εξώρισε από την αρμονική σχέση με το Οικοσύστημα, μας μετάλλαξε σε υπολογιστές, τυφλά εγωιστές και αλλαζονικούς. Η παγκόσμια κρίση του σύγχρονου κοσμοειδώλου μας κάνει συχνά ακόμα πιό κλειστούς, πιό επιθετικούς. Θέλουμε να διαφυλάξουμε πάσει θυσία τα τοπικιστικά μικροσυμφέροντα, ξεχνώντας ότι τα παγκόσμια προβλήματα απαιτούν παγκόσμιες ριζοσπαστικές λύσεις.

Σήμερα, με την πτώχευση της γλώσσας και τον εκφυλισμό των εννοιών, «αυτογνωσία» σημαίνει γενικά στην καλύτερη περίπτωση την επίγνωση των αντιδράσεων του εαυτού. Είναι η γνώση που μπορεί να έχει ένα άτομο για τη συμπεριφορά του, τις στάσεις, τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τα συναισθήματά του. Βασίζεται σ'αυτό που η ψυχολογία ονομάζει μεταγνωσιακή ικανότητα και η γνωσιακή ψυχοθεραπεία το χρησιμοποιεί ως βασικό εργαλείο για την επίτευξη του θεραπευτικού στόχου.. Metacognition ,λοιπόν κατά τους Αγγλοσάξονες, είναι η ικανότητα του γνωσιακού οργάνου να ενημερώνεται για τις ίδιες του τις λειτουργίες. Μια έλλειψη αυτής της ενδοσκοπικής ικανότητας σημαίνει ασυνειδησία. Σ'αυτή την τελευταία περίπτωση η εικόνα που έχει ένα άτομο για τον εαυτό του είτε είναι προϊόν εξωτερικών προβολών και πληροφοριών που παθητικά απορρόφησε (συχνά αντιφατικών), είτε ένα φανταστικό κατασκεύασμα, αποτέλεσμα της δράσης διαφόρων μηχανισμών άμυνας, που περιγράφει η ψυχανάλυση όπως : η εκλογίκευση, η απώθηση, η εξιδανίκευση, η παλινδρόμιση, η μόνωση, η ενδοβολή και η αναδρομική αναίρεση.

Ανάλογη πτώχευση έχει υποστεί και ο όρος «Φιλοσοφία» τους τελευταίους αιώνες. Δεν είναι πλέον καθαρή εφαρμοσμένη Σοφία, που αποσκοπεί στην αποκάλυψη της Αλήθειας και στον Φωτισμός της πορείας του ανθρώπου προς την αυτογνωσία, την αυτοεκπλήρωση και την ευδαιμονία. Έχει καταντήσει ένα σύστημα, συχνά δυσνόητο από άδειες λέξεις, μια διανοητική γυμναστική για ελάχιστους ειδικούς λόγιους. Ο διαχωρισμός της γνώσης από τις αξίες ήταν ένα βαρυσήμαντο γεγονός στην πνευματική ιστορία της Δύσης. Στην ουσία δεν εξαφανίστηκαν τελείως οι αξίες αλλά αντικαταστάθηκαν και λειτουργούν υπόγεια, στο παρασκήνιο. Στη θέση των λαμπρών πνευματικών ηθικών συστημάτων τοποθετήθηκαν εκχυδαϊσμένες τεχνοκρατικές και ωφελιμιστικές «αξίες» που δημιούργησαν ένα τερατώδες σε συνέπειες κοσμοείδωλο, μια νέα δογματική σκέψη. Η πλειοψηφία της σύγχρονης επιστήμης έφθασε να αντιλαμβάνεται το σύμπαν σαν μία καλοκουρδισμένη άψυχη μηχανή που λειτουργεί με βάση κάποιους κανόνες, και σαν ένα συνονθύλευμα από βασικά δομικά στοιχεία. Φυσική συνέπεια αυτής της αντίληψης ήταν η αδίστακτη και αλόγιστη εκμετάλλευση των φυσικών και ανθρώπινων πόρων και η σταδιακή καταστροφή του Οικοσυστήματος. Για τους αρχαίους πολιτισμούς ο κόσμος και η Γη μας είναι ένας ζωντανός οργανισμός και έχει εκτός της υλικής και πνευματική υπόσταση. Όπως στο ανθρώπινο σώμα οι κινήσεις προέρχονται από την ψυχή που σκέπτεται και από την θέληση που ενεργεί, έτσι και στα μάτια της αρχαίας επιστήμης η ορατή τάξη του σύμπαντος ήταν η αντανάκλαση μιας αόρατης τάξης, των κοσμογονικών δηλαδή και πνευματικών μονάδων, βασιλείων και ειδών, που με συνεχή πορεία μέσα στην ύλη προκαλούν την εξέλίξη της ζωής. Δεν συμπέραινε την διάνοια από την ύλη, αλλά την ύλη από την διάνοια. Δεν γεννούσε το σύμπαν από τον τυφλό χορό των ατόμων , γεννούσε τα άτομα από τους παλμούς της παγκόσμιας ψυχής. Με μία λέξη προχωρούσε κατά κύκλους ομόκεντρους από το παγκόσμιο στο επιμέρους, από το αόρατο στο ορατό, από το καθαρό πνεύμα στην οργανωμένη υπόσταση, από το Θείο στο ανθρώπινο. Αυτό που μας συμβαίνει σήμερα όπως λέει ο Ν. Λώρενς, είναι ότι αιμορραγούμε από τις ρίζες, γιατί έχουμε αποκοπεί από την Γη, τον Ήλιο, και τα αστέρια, και η αγάπη είναι υποκρισία, γιατί άμοιρο μπουμπούκι, την ξεριζώσαμε από τον μίσχο της στο δένδρο της ζωής και περιμένουμε να εξακολουθήσει να ανθίζει στο πολιτισμένο βάζο μας..

Σε κάθε αρχαίο πολιτισμό υπήρχε ένα εσωτερικό σύστημα γνώσης του κόσμου που μας περιβάλει και των φυσικών δυνάμεων, αλλά και της ίδιας της ανθρώπινης φύσης μας, που ονομαζόταν Σοφία. Οι άνθρωποι που ασχολούνταν με την κατάκτηση της ονομάζονταν Σοφοί, και αργότερα από τον Πυθαγόρα Φιλόσοφοι. Ο Πυθαγόρας ονόμαζε φιλόσοφο, αυτόν που γνώριζε τις λειτουργίες τόσο της υλικής όσο και της πνευματικής φύσης, και δίδασκε στους μαθητές του να γνωρίζουν πραγματικά τις αλήθειες αυτές. Η Φιλοσοφία δεν ήταν -και δεν είναι- μια θεωρητική προσέγγιση του κόσμου, αλλά και ένας τρόπος ζωής. Οι εναλλακτικές λύσεις που προτείνονται για να βγούμε από την παγκόσμια κρίση του δυτικού τεχνοκρατικού μοντέλου, δεν μπορούν να περιλαμβάνουν,συνεπώς, μόνον αλλαγές στην τεχνολογία, στην οικονομία και στην θεσμική οργάνωση της κοινωνίας , αλλά και στην ηθική, στη λογική και πάνω απ'όλα στη συνειδητότητά μας.

Η σημερινή κατάσταση του ανθρώπου, λόγω απαιδευσίας, μπορεί να αναπαρασταθεί άψογα από τον περίφημο μύθο του σπηλαίου που διηγείται ο Πλάτωνας, στην αρχή του έβδομου βιβλίου της Πολιτείας του.

Σπήλαιο του Πλάτων

Σε μια σπηλιά κάτω από τη γη, που έχει την είσοδό της ανοιγμένη στο φως, ζουν από παιδιά άνθρωποι αλυσοδεμένοι από τα πόδια και τον τράχηλο.

Πίσω τους, ψηλά και σε απόσταση, υπάρχει φωτιά αναμμένη και στο ενδιάμεσο ένας δρόμος, κατά μήκος του οποίου βρίσκεται ένας μικρός τοίχος, όπως το παραπετάσματα στο κουκλοθέατρο (των θαυματοποιών). Πίσω απ΄ τον τοίχο περνούν άνθρωποι μεταφέροντας πάνω από το ύψος του κάθε λογής αντικείμενα, καθώς και ομοιώματα ανθρώπων και ζώων. Οι σκιές τους προβάλλονται χάρη στο φως της φωτιάς στο βάθος του σπηλαίου, το μοναδικό οπτικό πεδίο των δεσμωτών. Ανήμποροι να κινηθούν και περιοριζόμενοι στη φυσική τους όραση οι έγκλειστοι νομίζουν πως οι σκιές είναι τα ίδια τα αντικείμενα και ο αντίλλαλος από τις ομιλίες εκείνων που κινούνται πίσω από το τοιχίο, η φωνή των σκιών.

Ο κόσμος του σπηλαίου και όσα διαδραματίζονται εντός του είναι τόσο δεδομένος, ώστε να μη γεννά την παραμικρή αμφιβολία για το αν είναι αληθινός.

Καθηλωμένοι στην ίδια θέση οι έγκλειστοι βλέπουν μόνο σκιές και, ελλείψει άλλων ερεθισμάτων, θεωρούν αυτονόητη την αυθεντικότητά τους. Τα δεσμά τούς στερούν κάθε δυνατότητα κίνησης, αυτενέργειας και διεύρυνσης του οπτικού τους πεδίου. Προσωπική δράση δεν υφίσταται. Υπάρχει μόνον όρασης αλλά και αυτή δεν είναι άλλο από παθητική παρατήρηση των συμβάντων, αναντίρρητη αποδοχή των δεδομένων των αισθήσεων, άγνοια, πλάνη.

« Και αν κανείς ήθελεν επιχειρήσει να τους λύσει από τα δεσμά τους και να τους ανεβάσει, δεν θα ήσαν ικανοί να τον σκοτώσουν, αν ημπορούσαν να τον πιάσουν στα χέρια τους; -Το δίχως άλλο|». Έχουμε πολλά θλιβερά ιστορικά παραδείγματα εν προκειμένω. Ο ίδιος ο Σωκράτης είχε τραγικό τέλος, επειδή εισήγαγε καινά δαιμόνια...

Η ανάβαση στον κόσμο του φωτός συνιστά μια πορεία, η οποία ξεκινώντας από μια αρνητική γνώση, από τη γνώση "του τι δεν είναι", απολήγει στην αυτογνωσία και την κοσμογνωσία. Ο κόσμος του σπηλαίου απεικονίζει την εμμονή της ψυχής στο αισθητόν, την υπερεκτίμησή του, την παντελή κυριαρχία των αισθήσεων και του επιθυμητικού τμήματός της επί του λογιστικού. Η προσκόλληση στο γίγνεσθαι επιφέρει ψυχική σύγχυση, νόσον ενώ η θέασις των όντων εσωτερική ισορροπία , την εναρμόνηση των τριών τμημάτων της ψυχής και την ενδυνάμωση του λογιστικού μέρους της. Για τον Πλάτωνα, το αίτημα της αυτογνωσίας είναι πρωταρχικό. Ακόμη κι αν δε βρεθεί ποτέ ο φιλόσοφος -ηγέτης που θα διοικήσει την ιδανική πολιτεία, κάθε άνθρωπος χωριστά θα επιδιώξει τουλάχιστον να ρυθμίσει το πολίτευμα της ψυχής του.

Μύθος του Σπηλαίου - Μάτριξ
Εικονική πραγματικότητα

Ο πυρήνας του μύθου του σπηλαίου ξαναπροτάθηκε, σε σύγχρονη εκδοχή, στην ταινία το Matrix (1999) των αδερφών Andy και Larry Wachowsky (Γουατσόφσκυ). Η ταινία, ως γνωστόν, περιγράφει ένα μέλλον στο οποίο ο κόσμος όπως τον ξέρουμε εμείς είναι ουσιαστικά το Matrix, μια εικονική πραγματικότητα που δημιουργήθηκε και συντηρείται από νοήμονες μηχανές προκειμένου να κατευνάσει, υποτάξει και εκμεταλλευτεί τον ανίδεο ανθρώπινο πληθυσμό ως πηγή ενέργειας (παραγωγής και κατανάλωσης, θα λέγαμε). Όπως στο μύθο του σπηλαίου, ο κόσμος του Μάτριξ (σπηλιά -ΜΗΤΡΑ - matrix) , είναι ένας κόσμος παραισθήσεων. Οι άνθρωποι ζουν και κινούνται σε αυτόν, χωρίς να υποψιάζονται την πραγματική «ψεύτικη» κατάστασή του. Η ταινία αναφέρεται δήθεν στο μέλλον, για ευνόητους λόγους, ενώ περιγράφει γλαφυρά τη σύγχρονη κατάσταση της ανθρωπότητας. Στην πρώτη ταινία της σειράς , ο ήρωας ο Neo, διαλέγει το κόκκινο χάπι που του επιτρέπει να προχωρήσει στην αφύπνιση. Ο Σκοτεινός, όπως τον αποκαλούσαν Ηράκλετος δηλώνει χαρακτηριστικά : « ΕΝΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΞΥΠΝΗΤΟΥΣ. ΟΙ ΚΟΙΜΙΣΜΕΝΟΙ ΖΟΥΝ Ο ΚΑΘΕΝΑΣ ΣΤΟ ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟ». 

Ο Ηράκλειτος, «σκοτεινός φιλόσοφος»; Μήπως και δεν είναι έτσι τα πράγματα; Μήπως τυφλώνει το φως αυτούς που ζουν στις σκιές; 

Όμως δεν θέλουν όλοι οι άνθρωποι να ξεφύγουν από το Μάτριξ!.. Δεν είναι όλοι έτοιμοι να αντικρούσουν την φοβερή πραγματικότητα. Θέλουν σαν το Σάιφερ να ζουν στον ψεύτικο κόσμο. Όταν τους δίνουν το «κόκκινο και το μπλέ χάπι», δεν επιλέγουν οι περισσότεροι το κόκκινο που θα τους οδηγήσει στο «ξύπνημα». Προτιμούν να μένουν στο όνειρο, παρά να αντιληφθούν το μέγεθος του εφιάλτη στον οποίο είναι έτσι κι αλλιώς μπλεγμένοι. Δεν μπορούμε να αναγκάσουμε κανένα να ξυπνήσει με το ζόρι. Αυτό όμως που έχουμε υποχρέωση είναι να καταστήσουμε εμφανή και προσβάσιμη την έξοδο από το τούνελ γι' αυτούς, που έχουν κουραστεί να ζούν στο όνειρο-εφιάλτη και η ψυχή τους είναι έτοιμη να ανθίσει στη συνειδητότητα. Δεν είναι χρήσιμο να περιμένουμε την έλευση του Νέου (Νήο=New) εκλεκτού για να μας σώσει από τη μηχανικότητα, γιατί μόνο ο καθένας μπορεί, με τη δική του προσπάθεια και τη σχετική εξωτερική βοήθεια, να γίνει o σωτήρας του εαυτού του. Τα πράγματα όμως δεν είναι και τόσο ζωφερά. Αυτή είναι η μία πλευρά της Σελήνης, η σκοτεινή .Υπάρχει όμως και η άλλη που μας κάνει να είμαστε, υπό όρους, αισιόδοξοι.

Επιστρέφουν στις μέρες μας μερικά από τα ιδανικά των δεκαετιών του '60 και του'70, αλλά σε μια πιό συγκεκριμένη και ολοκληρωμένη μορφή: ν'αλλάξουμε τον κόσμο, βέβαια, αλλά αρχίζοντας από τον εαυτό μας. Για να κατακτήσουμε τον κήπο της Εδέμ επί της γης πρέπει πρώτα ( ή παράλληλα) να εξασκηθούμε με τον εσωτερικό μας κήπο : γνωρίζοντάς τον σε βάθος, καθαρίζοντάς τον από τα αγριόχορτα και κάνοντας να ανθίσουν οι κρυφές μας ικανότητες.

Φιλοσοφικές σχολές

Εκτός από τις παραδοσιακές φιλοσοφικές και μεταφυσικές σχολές, με την αυτογνωσία στην πιό ουσιαστική της μορφή ασχολούνται πλέον τις τελευταίες δεκαετίες αρκετές πρωτοποριακές σχολές ψυχολογίας. Πολλές μέθοδοι αυτογνωσίας και αυτοανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού έχουν προταθεί από την ανερχόμενη ολιστική κουλτούρα. Οι περισσότερες θετικιστικές σχολές της Δυτικής ψυχολογίας βλέπουν ακόμα, κάθε μορφή θρησκείας και πνευματικότητας βασισμένη σε πρωτόγονες προλήψεις, σε παθολογικές παρεκκλίσεις ή σε ψευδαισθήσεις σχετικά με την πραγματικότητα που καλλιεργούνται από την οικογένεια, την κοινωνία και τον πολιτισμό.

Ο Carl G. Jung είναι ο πρώτος μεγάλος γεφυροποιός της Δυτικής ψυχολογίας με τη μεταφυσική. Εγκαταλείποντας τα νευτώνια πρότυπα ανέπτυξε μια σειρά αρχών που βρίσκονται σε συνάφεια με εκείνες της σύγχρονης φυσικής και της θεωρίας των συστημάτων. Η αρχή του συλλογικού ασυνειδήτου προϋποθέτει ένα σύνδεσμο ανάμεσα στο άτομο και την ανθρωπότητα ιδωμένη σαν σύνολο, που είναι ακατανόητος ως προς το μηχανιστικό πλαίσιο, αλλά συμπίπτει θαυμάσια με την άποψη των συστημάτων του νου. Στο συλλογικό ασυνείδητο ως αρχέτυπα ανευρίσκονται τα σύμβολα του εσωτερισμού, της αλχημείας, του γνωστικισμού και του αποκρυφισμού. Ο Jung θεώρησε τη συγκριτική θρησκειολογία και μυθολογία ως μοναδικές πηγές πληροφοριών για το μαζικό ασυνείδητο και είδε τη γνήσια πνευματικότητα σαν ένα αδιαχώριστο τμήμα της ανθρώπινης ψυχής. Υπερβαίνοντας το ορθολογιστικό πλαίσιο της Φροϋδικής ψυχανάλυσης εισήγαγε τον όρο "συγχρονικότητα", αναφερόμενος στις αναιτιατές σχέσεις ανάμεσα στις συμβολικές εικόνες του εσωτερικού κόσμου και στα συμβάντα της εωτερικής πραγματικότητας. Οι μυστικιστικές του τάσεις και οι εσωτερικές του ιδέες που έκαναν τον Jung να παραγνωριστεί κατά το παρελθόν, αρχίζουν τα τελευταία χρόνια να ασκούν μια συνεχώς αυξανόμενη επίδραση στην ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία.

Μαθητής του Γιούνγκ, που ανατράφηκε σε Θεοσοφικό περιβάλλον, ο ιταλός Ψυχίατρος Roberto Assagioli πέρασε από το συλλογικό ασυνείδητο στο συμπαντικό ασυνείδητο. Η εναλλακτική ολιστική μέθοδος που εισήγαγε, η ψυχοσύνθεση, στοχεύει στην αρμονική σύνθεση όλων των ανθρωπίνων στοιχείων ( φυσικό, συναισθηματικό, νοητικό και πνευματικό).

Ένα από τα ζωηρότερα κινήματα που ξεπήδησε σαν αντίδραση στον μηχανιστικό προσανατολισμό της ψυχολογικής σκέψης είναι η σχολή της ανθρωπιστικής ψυχολογίας, που ίδρυσε ο Abraham Maslow. O Maslow απέρριψε τη φροϋδική εικόνα του ανθρώπου υποταγμένη στα κατώτερα ένστικτα και κατηγόρησε τον Φρόϋντ ότι βάσισε τις θεωρίες του σχετικά με την ανθρώπινη συμπεριφορά πάνω στις εμπειρίες του με ψυχωτικά και νευρωτικά άτομα. Όπως ο Γιουνγκ έτσι και ο Μάσλοου στράφηκε με ενδιαφέρον προς την προσωπική ανάπτυξη, που ονόμασε "αυτοπραγμάτωση". Ειδικά, μελέτησε άτομα που είχαν αυθόρμητες υπερβατικές ή κορυφαίες εμπειρίες, που τις θεώρησε σαν σημαντικές φάσεις για τη διαδικασία της αυτοπραγμάτωσης. Η βαθύτερη ουσία της ανθρωπιστικής προσέγγισης είναι η αναγνώριση της ικανότητας του ανθρώπου να αναπτυχθεί αποκαλύπτοντας και καλλιεργώντας τις έμφυτες δυνάμεις του.

Με ανάλογο τρόπο οι "ομάδες επαφής" του Roger δεν είναι μόνο θεραπευτικές αλλά αποβλέπουν στην αυτοδιερεύνηση και στην προσωπική ανάπτυξη. Το σύνολο των νέων ανθρωπιστικών ρευμάτων στην ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία, που πήρε το όνομα " Κίνημα του Ανθρώπινου Δυναμικού", δίνει έμφαση στις πνευματικές, υπερβατικές και ολιστικές όψεις της αυτοπραγμάτωσης.

Ο Μάσλοου διέβλεψε προφητικά : «Πρέπει επίσης να παρατηρήσω ότι, κατά τη γνώμη μου, η ανθρωπιστική ψυχολογία, η Τρίτη Δύναμη της ψυχολογίας, είναι παροδική., Είναι ένας πρόλογος σε μια Τέταρτη ψυχολογία ανώτερη, υπερ-προσωπική, υπερ-ανθρώπινη, επικεντρωμένη στο σύμπαν αντί στις ανάγκες και στα ανθρώπινα συμφέροντα, υπερβαίνουσα την ανθρώπινη κατάσταση, την ταυτότητα και την αυτοεκπλήρωση».

Δεν άργησε να γεννηθεί η υπερπροσωπική ψυχολογία , της οποίας προάγγελοι υπήρξαν τόσο ο Γιουνκ, όσο και ο Ασσατζιόλι και ο Μάσλοου. Αυτή η επαναστατική ψυχολογία αναπτύσσεται έντονα στην Αμερική από τη δεκαετία του '70 (άσχετα αν στη χώρα μας είναι ελάχιστα γνωστή) και επεκτείνει τα όρια της μελέτης στα επίπεδα της συνείδησης που υπερβαίνουν τα όρια του προσωπικού εγώ και της συμβατικής λογικής.

Σημαντικότεροι εκπρόσωποι του κλάδου είναι οι Stanislav Grof, Ken Wilber, Michael Washburn, Frances Vaughan, Roger Walsh, Stanley Krippner, Michael Murphy, Charles Tart, David Lukoff και Stuart Sovatsky.

Συμπερασματικά : οι μέθοδοι αυτογνωσίας, που δίνονται πλέον απλόχερα στις μέρες μας, είναι τρόποι αφύπνισης της συνείδησης του εαυτού, σε μια υπόσταση πλατύτερη από αυτό το πολύ περιορισμένο κέντρο που νιώθουμε σαν «εγώ». Ο άνθρωπος είναι ένα άνοιγμα μέσα από το οποίο, ολόκληρη η ενέργεια του σύμπαντος συνειδητοποιεί τον εαυτό της. Η σημερινή κρίσιμη κατάσταση του πολιτισμού καθιστά την αυτογνωσία αναγκαία και όχι μια εκλεπτισμένη πολυτέλεια για λίγους. Η προσωπική σωτηρία είναι στις μέρες μας άρρηκτα συνδεδεμένη με τη σωτηρία του συνόλου της ανθρωπότητας και του πλανήτη.

Σ' αυτούς που προβάλλουν διάφορες δικαιολογίες και καθυστερούν την είσοδό τους στην ατραπό της Αυτογνωσίας ο Επίκουρος τους απαντά :

«Ποτέ δεν είναι πολύ νωρίς, ούτε πολύ αργά για να γνωρίσει κανείς τη φιλοσοφία».

Πηγή: http://autognosia.pblogs.gr/