Περί ευτυχίας

"Η ευτυχία μοιάζει με την πεταλούδα, όταν την κυνηγάς ποτέ δε τη φτάνεις...

μα αν ήρεμα καθίσεις...μπορεί να έρθει και να σταθεί επάνω σου..." ~ Χόθορν Ναθάνιελ ~

"Ευτυχία αισθανόμαστε όταν αυτά που σκεπτόμαστε,αυτά που λέμε κι αυτά που κάνουμε βρίσκονται σε αρμονία" ~ Γκάντι ~

"Τώρα καταλαβαίνω γιατί η Ευτυχία είναι τόσο σπάνια στον κόσμο. Οι ιδεολόγοι την τοποθετούν πολύ ψηλά. Οι υλιστές πολύ χαμηλά. Ενώ αυτή βρίσκεται δίπλα μας, ψηλή όσο το ανάστημα μας" ~ Κομφούκιος ~

Από την εμφάνιση ζωής στον πλανήτη μας κάθε ενόργανο ον καταβάλλει προσπάθειες όχι μόνο για να επιβιώσει αλλά και να ζήσει, όσο του επιτρέπει το είδος του, επί μακρότερο και ανετότερο χρόνο· για το λογικό άνθρωπο η προσπάθεια αυτή γίνεται αγωνιώδης και γι' αυτόν που έχει νου, προβάλλεται ως αδυσώπητο και άλυτο πρόβλημα κάτω απ' τα ερωτήματα: "πώς εξασφαλίζεται η επιτυχία; Τι είναι ευτυχία; Πώς πετυχαίνεται η ευδαιμονία; Υπάρχει μετά θάνατο μακαριότητα;". 

Κατά το μεγάλο Σοφοκλή (Αντιγ. Στ. 582): "Ευδαίμονες οίσι κακών άγευστος αιών" δηλ. ευτυχισμένοι είναι εκείνοι των οποίων η ζωή πέρασε χωρίς να γευθούν την πικρία, τον πόνο, τις θλίψεις, τις συμφορές. 

Η λέξη ευτυχία είναι σύνθετη από τις ευ (= καλά σωστά) και τύχη, έννοια με σημασία ουδέτερη δηλ. με το ευ μεν σημαίνει καλή τύχη που οδηγεί στην ευδαιμονία και στη μακαριότητα, με το δυσ δε κακή τύχη που φέρνει στις αθλιότητες, στις στενοχώριες, στις καταστροφές. 

Θεωρίες περί Ευτυχίας

Στους ένδοξους προγόνους μας και στους άγιους της Χριστιανικής μας πίστης, ανήκει η τιμή ότι πρώτοι αυτοί μελέτησαν βαθύτερα, ερεύνησαν αναλυτικότερα και έδωσαν τις περισσότερες ικανοποιητικές απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα. 

α) Θεωρία Ηδονική: Οι γνώμες των παραπάνω μπορούν να συνοψισθούν σε τρεις κύριες θεωρίες. Σε κείνους, πρώτα, που παραδέχονται ότι σκοπός του βίου είναι η επιδίωξη και η επιτυχία του ηδέος δηλ. της χαράς, του απολαυστικού και η αποτροπή και αποχή του λυπηρού. Ευτυχέστερος εκείνος που πετυχαίνει περισσότερες αφορμές για χαρά και απόλαυση. Οι οπαδοί της θεωρίας αυτής ονομάζονται ηδονικοί και το αξίωμά τους είναι: θήρευε (= προσπάθησε να πιάσεις) ό,τι παρέχει ηδονή (βλ. Βορέα: Εισ. Εις την Φιλ., σελ. 379). 

β) Θεωρία Χρησιμοθηρική: Οι οπαδοί της προβάλλουν το αξίωμα: "θήρευε το χρήσιμον" (εννοείται για τη ζωή σου). 

γ) Θεωρία της τελειώσεως: Οι υποστηρικτές της διδάσκουν ότι προορισμός του ανθρώπου είναι η πνευματική και ηθική του τελείωση· το ανέβασμα, κατά το δυνατό, ψηλότερα στην κλίμακα της ανέλιξης και της προόδου. 

Για τούτο απαιτείται προσπάθεια, ενέργεια, αγώνας, κόπος, για την άνοδο· απ' αυτό και καλείται ενεργητική. Το αξίωμά της είναι: "δίωκε την κατά λόγον ενέργειαν· σπεύδε την τελείωσιν την ιδικήν σου και την των άλλων". Το ιδεώδες της: Το ενεργείν και πράττειν όπως ο λόγος δηλ. η Σοφία (πείρα, γνώση, ορθή κρίση, διείσδυση στην ουσία των όντων, στην αλήθεια) και η Ηθική βούληση κατευθύνουν.

Οι σοφιστές πρώτοι και ο Αρίστιππος (435 - 355 π.Χ) ο Κυρηναίος, μαθητής του Σωκράτη, συστηματικότερα δε οι μαθητές του, αναδεικνύουν την ηδονική θεωρία σε φιλοσοφικό σύστημα. 

Κατά το Διογένη το Λαέρτιο (ΙΙ, 86-88) "Οι Κυρηναϊκοί. . . εδίδασκον είναι την ηδονήν αγαθόν καν από των ασχημοτάτων γένηται. . . μηδέν τε είναι φύσει δίκαιον ή καλόν ή αισχρόν αλλά νόμωι και έθει" (ασχημότατα = ευτελέστατα, έθος = συνήθεια).

Ο ίδιος όμως ο Αρίστιππος δίδασκε να αποφεύγεται η κατάχρηση γιατί είναι καταστροφή και συνιστούσε λογική χρήση της ηδονής. (Ανθολ. Στοβαίου, 17, 18). "Κρατεί ηδονής ουχ ο απεχόμενος αλλά ο χρώμενος (= ο μετέχων) μεν, μη παρεκφερόμενος δε, ώσπερ (= όπως ακριβώς) και νεώς (= πλοίου) και ίππου ουχ ο μη χρώμενος αλλά ο μετάγων (= ο κατευθύνων) όποι βούλεται (= όπου αυτός θέλει). 

Την ηδονική, που ονομάστηκε και ευδαιμονική, ο Επίκουρος (341 - 270 π.Χ.) και οι οπαδοί του τη μετατρέπουν σε χρησιμοθηρική. Διδάσκουν: "Όταν ουν λέγομεν ηδονήν τέλος υπάρχειν (= ότι ως σκοπός υπάρχει η τέρψη), ου (= όχι) τας των ασώτων ηδονάς και τας εν απολαύσει κειμένας λέγομεν. . . αλλά το
μήτε αλγείν (= να πονούν) κατά το σώμα μήτε ταράττεσθαι κατά την ψυχήν". (Επικ. Επιστ. Προς Μενοικέα 129, 132). 

Ως αρχή και μέγιστο αγαθό παραδέχονται τη φρόνηση διδάσκοντας: "Διό (= για τούτο) και φιλοσοφίας το τιμιώτερον (= πολυτιμότερο) υπάρχει η φρόνησις, εξ' ης αι πάσαι πεφύκασι (= πηγάζουν) αρεταί, διδάσκουσαι ότι ουκ έστιν ηδέως ζην άνευ του φρονίμως και καλώς και δικαίως, ουδέ φρονίμως και καλώς και δικαίως άνευ του ηδέως". 

Οπότε οι υποστηρικτές των θεωριών αυτών φιλόσοφοι δεν παραδέχονται ότι η ευτυχία κατορθώνεται με την επιδίωξη της ζωώδους υλιστικής ηδονής, της άσωτης και απερίσκεπτης και άδικης, αλλά της συνετής και δίκαιης και ωφέλιμης, που προέρχεται και από υλικά και από πνευματικά και ηθικά αίτια και αφορμές. 

Οι θιασώτες φιλόσοφοι της τρίτης θεωρίας, εκείνης δηλ. με την οποία υποστηρίζεται ότι ο δρόμος προς την ευτυχία ταυτίζεται με το σκοπό της πνευματικής και ηθικής τελειοποίησης του ανθρώπου, είναι και οι πιο μεγάλοι και οι περισσότεροι. Αυτή της τελείωσης αποτελεί την πίστη και το ιδανικό που επιδιώκεται απ' τους Χριστιανούς. 

Ο μεγάλος μύστης φιλόσοφος Πυθαγόρας, ταυτίζει τον ευδαίμονα με τον ενάρετο βίο. Αποκαλεί το να ζει κανείς με αρετή, αταραξία και αρμονία· το να ζει δε με αρετή οδηγεί στο βίο με ευδαιμονία και μακαριότητα. 

Με το θεουργό Πυθαγόρα συμφωνεί και ο περίφημος επινοητής της θεωρίας του ατόμου Δημόκριτος ο Αβδηρίτης (460 - 370 π.Χ.). Κατά το Στοβαίο (ΙΙ 6, 3): "Την δε ευδαιμονίαν καλεί και ευεστώ (= υγεία ψυχική και σωματική) και αρμονίαν και συμμετρίαν και αταραξίαν" και δογματίζει αποφθεγματικά ο Δημόκριτος με το Χριστιανικό: "Αγαθόν ου μη το αδικείν, αλλά το μη εθέλειν" δηλ. και η απλή επιθυμία αδικίας βλάπτει το καλό, την αγιότητα. Όμοιο αυτό του Σωκράτη κατά τον Πλάτωνα: "Ει αναγκαίον είη αδικείν ή αδικείσθαι, ελοίμην αν (= θα προτιμούσα) αδικείσθαι (= να αδικηθώ) μάλλον ή αδικείν" και προσθέτει: "διότι η αδικία είναι οπωσδήποτε και υπό αίας δήποτε συνθήκας αμάρτημα, άρα κολάσιμον και αίτιον θλίψεων.

Μετά τη σύντομη παρουσίαση των θεωριών περί ευτυχίας, ας προσπαθήσουμε να δούμε πώς πρέπει να αντιμετωπίζεται φιλοσοφικά το περί ευτυχίας πρόβλημα. 

Ο άνθρωπος, που περιβάλλεται με το θνητό υλικό σώμα, παρουσιάζεται ως ον ατελές, γιατί κινείται και ζει σε περιορισμένο χρόνο και χώρο. Ως πρότυπο, ως ιδανικό στην απόπειρα, στη διαρκή προσπάθεια τελειοποίησής του έχει τον `Αχρονο και `Αχωρο Δημιουργό του. Πλάστηκε κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση, κατά την Αγία Γραφή. Αυτό φανερώνει ότι ο άνθρωπος εν σπέρματι, εν δυνάμει, έχει την ικανότητα της πνευματικής και ηθικής ανόδου. Στην ικανότητα αυτή, στη δυνατότητα της ανέλιξης προς το καλύτερο, βρίσκεται το φως που λάμπει και φωτίζει το δρόμο προς την ευτυχία. 

Όσο λοιπόν βρίσκεται καθένας σε ανώτερη βαθμίδα, τόσο και πιο ευτυχής είναι· όσο σε κατώτερη πνευματική και ηθική ανάπτυξη τόσο και πιο δυστυχής. 

Τα υλικά αγαθά και η απόλαυση απ' αυτά δεν αποτελούν ευδαιμονία. Αντίθετα βυθίζουν πιο βαθιά στη χονδροειδή ύλη και καθυστερούν τον εξαγνισμό της ψυχής με τη γνώση δια του πνεύματος. 

Βέβαια, ο άνθρωπος έχει και υλικό σώμα με υλικές ανάγκες (ντύσιμο, τροφή, κατοικία κλπ.)· δεν μπορούμε να τις αγνοήσουμε γιατί μ' αυτές συντηρείται το σώμα. Αυτές όμως είναι το μέσο και όχι ο σκοπός της ζωής. Αυτό σημαίνει ότι και με περιορισμένα υλικά μέσα ο ολιγαρκής είναι πιο ευτυχισμένος από τον σπάταλο και άσωτο με δεξαμενές χρυσού και απέραντες ιδιοκτησίες. 

Η απόλαυση των υλικών αγαθών, η μέτρια μεν είναι απαραίτητη και χρήσιμη, η υπερβολική δε φέρνει κορεσμό και αηδία και αντί χαράς δυσφορία και πόνους. 

Η προσπάθεια συγκέντρωσης πλούτου και η απόκτηση άφθονων οικονομικών μέσων δεν οδηγούν στην ευτυχία. Οδηγούν σε πάθη, π.χ. της πλεονεξίας, της απληστίας, της αρπακτικότητας και της αδικίας, της ασωτείας, της ακολασίας, της φειδωλίας (φιλαργυρίας, τσιγκουνιάς)· συχνά προκαλούν εγκλήματα όπως της κλοπής, της ληστείας, της δολοφονίας. 

Η επιδίωξη της ευτυχίας μόνο με τον πλούτο, είναι κάτι το μάταιο και αδύνατο, όσο και το "αντλείν εις πίθον Δαναΐδων" (= με τρύπιο πιθάρι να μεταφέρει υγρό). Η χαρά δια του πλούτου είναι στιγμιαία ή φευγαλέα ή και ανύπαρκτη γι' αυτούς που βρίσκονται σε ανώτερα πνευματικά και ηθικά πεδία. 

Η γνώμη "όποιος έχει το χρήμα τα έχει όλα" δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Η λέξη "όλα" περιέχει και το καλό και το κακό. Ο μύθος περί του Μίδα, του βασιλιά, που ό,τι άγγιζε να γίνεται χρυσός και του Κροίσου με τις αποθήκες χρυσού δεν τους χάρισαν την ευτυχία αλλά αντίθετα τους βύθισε σε απέραντη δυστυχία. Ο Μίδας άγγιξε την κόρη του και μεταβλήθηκε σε σώμα ακίνητο χρυσού και ο βασιλιάς Κροίσος εξ' αιτίας των θησαυρών του έχασε και την ελευθερία των υπηκόων του και τους θησαυρούς και τη ζωή του. 

Τα οικονομικά μέσα, η υγεία, η αρτιμέλεια, η σωματική ανθηρότητα, ασφαλώς αν γίνεται ορθή χρήση τους, υποβοηθούν ένα βίο ανώδυνο και παρέχουν αναλαμπές ευτυχίας. Δεν αποτελούν όμως την ευδαιμονία γιατί και χωρίς μερικά απ' αυτά ή κι απ' όλα, έζησαν άνθρωποι ικανοποιημένοι απ' τη ζωή τους, ενώ με όλα αυτά υπήρξαν απογοητευμένοι και δυστυχείς. 

Τα μέσα αυτά ως υλικά, υπόκεινται σε φθορά και απώλεια δηλ. σε αστάθεια και αβεβαιότητα. Όσο περισσότερο ο άνθρωπος συνδέεται με τα υλικά πράγματα τόσο πιο αγωνιώδης είναι ο βίος του, τόσο πιο συγκλονιστικό και πιο οδυνηρό το άγχος του. 

Να γιατί υποστηρίχθηκε και υποστηρίζεται ότι πλεονάζει το κακό και η δυστυχία και σπανίζει το καλό και η ευτυχία. Να γιατί λίγοι απ' αυτούς που έζησαν και ζουν (οι σοφοί και οι άγιοι μόνο), που απολυτρώθηκαν απ' τα εγκόσμια, ανήλθαν σε ψηλότερες βαθμίδες προόδου και δεν τους κράτησε δούλους ο δεσμός με την ύλη που αποκτήθηκε και δεν τους βάρυνε το φορτίο της παχυλής αμάθειας και δεν τους ταράζουν οι τύψεις απ' την τρικυμιώδη ηθική ακολασία. 

Οι "θηρευτές" των ηδονών και των υλικών απολαύσεων (οι υλιστές) πελαγοδρομούν και ταράζονται και θλίβονται και αγωνιούν και ασφυκτιούν και θρηνούν και κλαίνε γιατί ασθμαίνοντας κυνηγούν την ευτυχία στο σκοτάδι της αμάθειας και στο τέλμα της αμαρτίας και τον απύθμενο κορεσμό σωματικών επιθυμιών. 

Όσοι ατενίζουν το φως της αληθινής γνώσης με αγιότητα και αρετή ανέρχονται τον ανηφορικό κοπιαστικό και με εμπόδια δρόμο· βοηθούμενοι δε από εσωτερική έντονη παρόρμηση και ακολουθώντας τις αιώνιες ηθικές αξίες κατευθύνονται σταθερά στην επιτυχία των ιδανικών τους και ικανοποιημένοι και αγάλλονται. 

Έχουν οδηγούς τις ηθικές αξίες οι οποίες είναι: το καταστάλαγμα πείρας χιλιετιών. Πορίσματα παρατηρήσεων και ερευνών φωτεινών σοφών ανθρώπων· πίστεις που εμπνεύστηκαν από βαθείς μύστες· εδραιωμένες με τις άδηλες δυνάμεις της ψυχής· που καθιερώθηκαν από `Αγιους και Θεοφόρους Πατέρες. Αυτές αποτελούν τα στερεά βάθρα πάνω στα οποία, αν δεν κλονίζονται, στηρίζεται η αρμονική συμβίωση και συνεργασία των ανθρώπων· επικρατεί γαλήνη, ηρεμία, αλληλεγγύη, αγάπη και όλες οι άλλες κοινωνικές και προσωπικές αρετές· αποτελούν οι αξίες αυτές ακτίνες πνευματικού και ηθικού φωτός, οδηγούς στην ευτυχία για τον ταλαίπωρο άνθρωπο που πελαγοδρομεί. 

Όχι μόνο η προσέγγιση στο στερεό έδαφος της γαλήνης αλλά ακόμη και η ενατένιση του λιμανιού της ευτυχίας, από το πλήθος των ανθρώπων, δεν κατορθώθηκε, αν και οι παραπάνω ηθικές αξίες φωτίζουν με άπλετο φως την πορεία προς τα εκεί. 

Μεγάλες και εντυπωσιακές κατακτήσεις της επιστήμης και της τεχνολογίας κατά τον 20º αιώνα. 

Έκαναν όμως τους ανθρώπους στο σύνολό τους πιο ευτυχισμένους; 

Τους δίνουν περισσότερα μέσα ζωής· αλλά και άγχος και αγωνία ψυχική και αβεβαιότητα αν θα μπορέσουν να τα έχουν αυτά τα υλικά μέσα. 

Καταπληκτικές και ίσως αύριο καταπληκτικότερες οι επινοήσεις των επιστημών, είναι όμως προς ευτυχία; 

Αναφέρονται στον έξω του Εγώ κόσμο και την απ' αυτό, όσο είναι δυνατό απ' τον καθένα, ωφέλεια. 

Έχουμε όμως και ισόρροπη έρευνα και αντίστοιχες παροχές και για την ικανοποίηση του εσωτερικού κόσμου καθενός ανθρώπου; Όλοι γνωρίζουμε ότι οι συγκινήσεις δηλ. τα συναισθήματα (η χαρά ή η λύπη), τα προτερήματα, τα ελαττώματα, η αξιοποίηση των μεν και η καταστολή των δε και γενικά οι έσωθεν παρορμήσεις και εμπνεύσεις αποτελούν τα αίτια και τα κίνητρα της δράσης· απ' τη δράση προκύπτουν επιτυχή ή ατυχή αποτελέσματα. Να η πηγή της ζωής. Να η αφετηρία, η ορθή για την πορεία προς την αρετή δηλ. "τον με ευτυχίαν" κατά Πυθαγόρα, "και ευδαιμονίαν βίον". 

Το κλειδί, λοιπόν, της θύρας μέσα απ' την οποία περνάμε για πάμε στην ευδαιμονία βρίσκεται στο μυστηριακό Δελφικό ρητό: "Γνώθι σαυτόν". 

Γενικά ο άνθρωπος ο ατελής, του οποίου η γήινη διέλευση μοιάζει με "χόρτον του αγρού", κατά τον υμνωδό, μόλις ατελές μέρος της ευτυχίας αντικρίζει και γεύεται, γιατί η απόλυτη ευδαιμονία και μακαριότητα εκτείνεται, χρονικά μεν στην ασύλλυπτη απ' τον άνθρώπινο νου ατέρμονη ροή του χρόνου, τοπικά δε στην απέραντη χωρίς όρια και τέλος διάσταση του χώρου.

Ας αναζητήσουμε, λοιπόν, την ευτυχία στο σκοπό της ζωής, ο οποίος είναι το καθήκον με συνεχή προσπάθεια να οδηγούνται και ο εαυτός μας και οι συνάνθρωποί μας προς την πνευματική και ηθική τελειοποίηση. Ας μη δεσμευόμαστε από υλικά αποκτήματα των οποίων η φθορά και η απώλεια είναι πιο οδυνηρή απ' τη χαρά της απόλαυσής τους.

Με την αυτοσυγκέντρωση ας κατευθύνουμε τη σκέψη σε ανώτερες πνευματικές αναζητήσεις και ψυχικές εντρυφήσεις. Η προσευχή αποτελεί την ανώτατη ακδήλωση αυτού του είδους αυτοσυγκέντρωσης και ψυχικής ανάτασης· η αφοσίωση σε ιδανικά, σε επιστημονικές έρευνες, σε αγαθοεργίες κ.ά.ό. δίνουν παρόμοιες ευκαιρίες.

Ας είναι ένας ο σκοπός και ο τελικός στόχος όλων αυτών των σκέψεων, ενεργειών και πράξεων, όπως ειπώθηκε κατ' επανάληψη: Πώς θα βοηθήσει και τον εαυτό του καθένας μας αλλά και τους συνανθρώπους του να ανέλθουν τις βαθμίδες προς την τελείωση.

Η συνεχής προσπάθεια και εργασία κάτω απ' το πνεύμα τούτο καθιστά την ώριμη ηλικία ευτυχή και η διέλευση απ' τον κόσμο τούτον δεν μένει στείρα και δεν ήταν μάταιη.

Πηγή: http://www.xrysalogia.gr/