Ελληνική φιλοσοφία και Ταοϊσμός

Στην ευρύτερη περιοχή της Αρχαίας Ιωνίας υπήρξαν πολλά ανήσυχα πνεύματα αλλά ένα δεσπόζει με το βάθος της σκέψης του και την οξυδέρκεια του, αλλά και για την εξαιρετική δυσκολία που παρουσιάζει η ερμηνεία των κειμένων του -όχι μόνο σήμερα αλλά και στην αρχαία εποχή – ο ίδιος ο Σωκράτης αναφέρει για το έργο του Ηράκλειτου – του πιο αντιπροσωπευτικού κατά την γνώμη μου έλληνα ΄Ταοίστή΄, ας μου επιτραπεί η έκφραση- ΄από αυτά που διάβασα νομίζω ότι αυτά που κατάλαβα είναι σπουδαία ,νομίζω και αυτά που δεν κατάλαβα είναι επίσης σπουδαία ,χρειάζεται πιστεύω ένας Δήλιος κολυμβητής -εννοώντας ότι χρειάζεται κάποιος φοβερά επιδέξιος ,σαν κολυμβητής από την Δήλο, για να ερμηνεύσει τα κείμενα του Ηράκλειτου!

Βασικό στοιχείο στη σκέψη του μεγάλου Ίωνα φιλόσοφου ,αποτελεί η διαπίστωση της αιώνιας αλλαγής και μεταβολής των πάντων .Ο κόσμος γι′αυτόν δεν είναι παρά το παιχνίδι ισχυρών δυνάμεων ,δυνάμεων που δρουν πολλές φορές πέρα από την κατανόηση του ανθρώπου.

Όπως και ο Λάο – Τσε έτσι και ο Ηράκλειτος γράφει με την μορφή αφορισμών ,με σκοτεινό τρόπο .Ο ίδιος από ότι φαίνεται από τα κείμενα του ,δεν πίστευε σε θεούς -με την τότε η την τωρινή συνηθισμένη έννοια – ειδικά δε περιφρονούσε κάθε είδους προσευχές και προσφορές σε αγάλματα Θεών -σας θυμίζει κάτι αυτό; – λέγοντας χαρακτηριστικά ΄κι όταν πάλι προσεύχονται στα αγάλματα είναι σαν να μιλούν στα ντουβάρια (!!), έχοντας πλήρη άγνοια της πραγματικής φύσης των θεών και ηρώων ΄΄(απ.5 ,Αριστόκριτος Θεοσοφία ,Ωριγένης κατά Κέλσου vii).

To εντυπωσιακό στοιχείο εδώ είναι η μεγάλη ταύτιση Ηράκλειτου και Λάο – Τσε αλλά και των άλλων μεγάλων Ταοϊστών φιλόσοφων. Πουθενά στον Ταοϊσμό – στην γνήσια μορφή του και όχι όταν εξέπεσε σε ‘θρησκεία ‘ -δεν συναντούμε απεικονίσεις θεϊκών όντων ,προπάντων δε ,δεν συναντούμε απόδοση τιμών σε είδωλα οποιουδήποτε τύπου (εικόνες ,αγάλματα, ζωγραφιές κ.τ.λ)

Επίσης από άλλο τμήμα του έργου του που σώζεται στο έργο ‘περί κόσμου’ του Αριστοτέλη διαβάζουμε ” ίσως όμως η ίδια η φύση να επιθυμεί τα αντίθετα και από αυτά να δημιουργεί την αρμονία της και όχι από τα όμοια. Όπως ένωσε το αρσενικό με το θηλυκό και όχι το καθένα τους με το ομόφυλό του. Δημιούργησε δηλαδή την πρώτη αρμονική τάξη δια των αντιθέτων και όχι δια των ομοίων.’(!!)

Εδώ χρειάζεται να θυμηθούμε το Γίν – Γιάνγκ και την αιώνια αντίθεσή τους ,μια σύγκρουση χωρίς τελικό νικητή ,αφού η σχεδόν ολοκληρωτική επικράτηση του ενός έχει μέσα της την αρχή της κυριαρχίας του άλλου.

Καταλήγει δε στο προηγούμενο απόσπασμα ο Ηράκλειτος ‘Όλα είναι ένα και από το ένα πηγάζουν όλα !.’ .Ο ίδιος ο Λάο – τσε αναφέρει στα κείμενα του ότι ‘ το ένα είναι ανέκφραστο και μην μπορώντας να το ονομάσω το ονομάζω Τάο”, δίνοντας έτσι ένα συμβατικό όνομα σε κάτι άπιαστο για την νόηση μας, με σκοπό να βοηθηθούμε στην μελέτη μας για αυτό.

Ακόμη καλύτερα φαίνεται αυτή η ιδέα του Ηράκλειτου στο παρακάτω απόσπασμα το οποίο αναφέρει ‘ Όσοι μπαίνουν στα ίδια ποτάμια βρέχονται από διαφορετικά ύδατα κάθε φορά (Άρειος Δίδυμος κατά Ευσέβιο επ.ΧV 20).Εδώ ωστόσο μπορούμε να διακρίνουμε μια μικρή απόκλιση του φιλόσοφου. Ο ίδιος γνωρίζει ότι δεν υπάρχουν ‘ίδια ποτάμια ‘ το ποτάμι του χθες δεν είναι ίδιο με το ποτάμι του σήμερα , ωστόσο διαφαίνεται η πρόθεση του να κάνει μια παραχώρηση στον ‘κοινό νου’ προκειμένου να εκθέσει καλύτερα την ιδέα του.

Παρακαλώ προσέξτε επίσης το επόμενο απόσπασμα’ Το ένα το σοφό θέλει και δεν θέλει να ονομάζεται Δίας”.(Κλήμης Στρωματείς β′ 116.).Αυτή είναι μια θεμελιώδους σημασίας άποψη και για τον Ταοϊσμό ,δηλαδή η ουσιαστική άγνοια του ανθρώπου για την φύση του θείου, ενώ δηλαδή ο άνθρωπος δίνει ένα όνομα στην θεία ουσία, αυτή απέχει από το να ταυτιστεί με αυτό ,μιας και η ίδια απέχει πολύ από την πλήρη κατανόηση μας. Σε αυτό δε το απόσπασμα μας δίνει ο φιλόσοφος και μία ιδέα περί της ενότητας των πάντων, απλά ,ίσως, μη θέλοντας να παραβεί κάποιους κανόνες της εποχής του, αναφέρεται στο απόλυτο με το όνομα Δίας, μιας και αυτό εξέφραζε στον αρχαίο ελλαδικό χώρο την Υπέρτατη Δύναμη. Εύκολα εδώ μπορούμε να θυμηθούμε τον Λάο -Τσε που αναφέρει ‘το ένα δεν έχει όνομα αλλά από αυτό ξεπήδησαν όλα τα ονόματα και όλα τα πράγματα”.

Μεγάλη ταύτιση μπορούμε να βρούμε και στο επόμενο απόσπασμα του Ηράκλειτου όπου αναφέρει ‘ τα πάντα προκύπτουν από την μεταλλαγή της φωτιάς ,και με την σειρά τους όλα επιστρέφουν σε αυτή. ‘(Πλούταρχος του Ε του εν Δελφοίς 388).Δεν έχουμε εδώ παρά να θυμηθούμε τις ιδέες των ταοϊστών φιλόσοφων περί μεταλλαγής του Ταό ,θέλοντας δε εδώ να προλάβω τυχόν αβάσιμες εθνικιστικές εξάρσεις ,όχι κύριοι, δεν υφίσταται απόδειξη για …τυχόν επίσκεψη του Ηράκλειτου στην ..Κίνα και τυχόν διδασκαλία του σε ναό …Shaolin, όπως άλλωστε δεν υφίσταται και απόδειξη για επίσκεψη του Λάο-Τσε στην Αρχαία Ελλάδα και διδασκαλία του σε έλληνες μαχητές! Θα είναι μάλλον πιο σωστό να υποθέσουμε ότι η αλήθεια είναι οικουμενική και δεν περιορίζεται γεωγραφικά σε μια περιοχή, η και σε μια εποχή.

Ας αναλογιστούμε κατόπιν τα περίφημα κινεζικής προέλευσης τρίγραμμα σχήματα, τα οποία είναι γνωστά σε όλους τους μελετητές των πολεμικών τεχνών ,και όχι μόνο, και αναπαριστούν τις μεταβολές των στοιχείων στη φύση, το πως μετατρέπονται από το ένα στο άλλο, κατόπιν ας διαβάσουμε το εξής απόσπασμα από τον Ηράκλειτο (Μάξιμος Τύριος ΧΙΙ.)”Η φωτιά ζει τον θάνατο του αέρα, ο αέρας ζει τον θάνατο της φωτιάς. Το νερό ζει τον θάνατο της γης και η γη ζει τον θάνατο του νερού.

Ο θάνατος της φωτιάς είναι γένεση του αέρα, ο θάνατος του αέρα γένεση του νερού. Ο θάνατος της γης είναι να γίνει νερό και ο θάνατος του νερού είναι να γίνει αέρας ,ο θάνατος του αέρα να γίνει φωτιά και το αντίστροφο!

Βλέπουμε ότι και στην ελληνική σκέψη όπως και στην Ανατολική δεν υπάρχει επικράτηση του ενός η του άλλου στοιχείου αλλά αιώνια διαμάχη ,μέσω της οποίας παράγεται η αρμονία στη φύση, όπως αναφέρει ο φιλόσοφος. Αναφέρει επίσης ο Ηράκλειτος ότι το πρωταρχικό στοιχείο του σύμπαντος είναι το ‘κοσμικό πύρ”, το οποίο με τις μεταμορφώσεις του παράγει τα υπόλοιπα στοιχεία και φαινόμενα, ενώ για τον Λάο-Τσε το πρωταρχικό σημείο είναι το ‘κενό’ ένας χώρος που περιλαμβάνει το σύνολο της ενέργειας στο σύμπαν, το οποίο όπως λέει ‘εάν ανακινηθεί ,πλούσια είναι τα δώρα του’ όπως αναφέρει και ο ίδιος. Ουσιαστικά δηλαδή ομιλούν και οι δύο για το ίδιο ‘φαινόμενο ,μια ‘θέση’ πέρα από ανθρώπινη επιρροή, άπειρη και απρόβλεπτη στις δυνατότητες της, κάτι το οποίο βρίσκει και αντιστοιχία στην σύγχρονη θεωρία του….Χάους, αν και αυτό είναι θέμα για άλλη συζήτηση ,ίσως δε για κάποιον με περισσότερες γνώσεις πάνω σε αυτό. Η ουσία είναι η απίστευτη σχεδόν ταύτιση ιδεών μεταξύ των δυο(;;) κοσμοθεωριών που προκύπτει για μια ακόμη φορά.

Ποια είναι όμως η αιτία ,ο μοχλός αν θέλετε που βοηθά την παραγωγή όλων των φαινομένων στον κόσμο και στον Ηράκλειτο αλλά και στην Ανατολή ; Εδώ η απάντηση μπορεί να είναι μόνο μια : Η ‘έριδα’ .¨Όπως και στον Λάο-Τσε που η διαμάχη του Γίν-Γιάνγκ παράγει όλα τα φαινόμενα έτσι και στον Ηράκλειτο η έριδα οποιαδήποτε μορφής ,είτε με την σκληρή μορφή του πολέμου ,είτε με την μορφή της κοινωνικής διαμάχης παράγει όλα τα στοιχεία και τις αλλαγές τους, κάτι που ακούγεται σκληρό σαν ιδέα μεν, αλλά εύκολα γίνεται κατανοητό δε ,ειδικά αν αναλογιστούμε τον καθημερινό ‘πόλεμο’ που όλοι μας βιώνουμε στην ζωή μας. Ίσως αυτός είναι και ο λόγος που ο Ηράκλειτος μέμφεται τον Όμηρο σαν ποιητή ,επειδή καταδικάζει την έριδα στην Ιλιάδα και επίσης αναφέρει ότι ‘ο όμηρος θα πρέπει να διωχτεί από τους ποιητικούς αγώνες και να ραπιστεί..(Διογένης Λαέρτιος ιχ 1).

Τον μέμφεται όχι γιατί αμφισβητεί την αξία του σαν ποιητή, πως θα μπορούσε άλλωστε, αλλά γιατί ο ίδιος γνωρίζει ότι χωρίς την έριδα δεν υφίσταται ζωή παρά μόνο στασιμότητα ,και στασιμότητα ίσον θάνατος. Άραγε το ίδιο δεν μας διδάσκει και η σύγχρονη φυσική ,ότι ζούμε σε ένα βίαιο κόσμο με συνεχείς μεταβολές -βίαιες για την δική μας κατανόηση – όπου τίποτε δεν είναι σταθερό;

Ο πόλεμος είναι ο πατέρας των πάντων και ο βασιλιάς τους. Αυτός δημιούργησε τους σκλάβους και τους ελεύθερους ,αυτός δημιούργησε θεούς και ανθρώπους ,αναφέρει ο Ηράκλειτος (Ιππόλυτος ΙΧ9),διαβάστε το στην αρχαία ελληνική και θα αντιληφθείτε την δύναμη που αναβλύζει από τα λόγια του. Έτσι ενώ και ο Λάο-Τσε αναφέρεται στην διαμάχη ο Ηράκλειτος σαν έλληνας μπορεί και προσεγγίζει πιο ανθρώπινα το πρόβλημα ,με μια γνήσια ‘ελληνική ματιά’. η ακόμα και όταν αναφέρει σε άλλο απόσπασμα ότι ‘το καλό και το κακό είναι ένα’(Ιππόλυτος ΙΧ 10).

Ένα άλλο στοιχείο που αξίζει την προσοχή μας σε αυτή την αναζήτησή μας είναι η βαρύτητα που αποδίδουν και οι δύο φιλόσοφοι στην σωστή διακυβέρνηση της πόλης κράτους. Ο Λάο-Τσε δεν αδιαφορεί για τα εγκόσμια, αντίθετα παραθέτει συμβουλές με την μορφή αφορισμών για την ορθή διακυβέρνηση της χώρας ,όπως και ο Ηράκλειτος αν και με αρκετή διαφορά στο ύφος ,λόγω της διαφορετικότητας του ‘κοινού’ που απευθύνεται ο καθένας.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνουν και οι δυο φιλόσοφοι στην λιτότητα σαν μέσο σωστής διακυβέρνησης της χώρας ,ο Λάο-Τσε με τους ‘αφορισμούς ‘ που κάποιος εύκολα εντοπίζει στο Τάο-Τε-Τσιγκ, ο Ηράκλειτος και μέσω του γραπτού λόγου αλλά και με μια μεγαλειώδη πραγματικά πράξη ,η οποία έγινε όταν οι συμπολίτες του τον κάλεσαν να πάρει μέρος σε μια συζήτηση σχετική με το εάν θα συνέχιζαν την διαμάχη τους με τούς πέρσες ,διαμάχη που είχε αρχίσει και τούς κόστιζε ακριβά .

Ο μεγάλος εκείνος άνδρας αφού ανέβηκε στο βήμα ,ανακάτεψε σε ένα κύπελλο νερό και κρίθινο αλεύρι ,και κατόπιν το ήπιε αμίλητος ,κατέβηκε δε από το βήμα χωρίς να πει λέξη ,θέλοντας έτσι με την στάση του αυτή να δείξει ότι το να μην έχει κανείς ανάγκη από πολυτέλειες είναι αυτό που κρατά τις πόλεις ενωμένες πάνω από οτιδήποτε άλλο.

Κάτι τέτοια βέβαια μάλλον ήταν και ισχυρό ράπισμα για τους συμπολίτες του μιας και η ευρύτερη περιοχή στην οποία ζούσε τότε ,ήταν γνωστή για τις έντονες τάσεις προς την πολυτέλεια και την γενικότερη έκλυτη ζωή, ακόμα και με τα προ-χριστιανικά μέτρα.

Βέβαια θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι το θέμα Ταοϊσμός και σχέση του, με την Αρχαία ελληνική φιλοσοφία, είναι τεράστιο και δεν γίνεται να αναλυθεί σε ένα μόνο άρθρο, ούτε άλλωστε ο συγγραφέας του άρθρου δηλώνει ειδικός σε κάποιο από αυτά τα δυο θέματα(η οπουδήποτε αλλού ),ωστόσο πιστεύω ότι ο αναγνώστης έχει λάβει μια καλή ιδέα της ομοιότητας μεταξύ των δύο (;) διδασκαλιών, κάτι που ίσως τον οδηγήσει σε ακόμη περαιτέρω αναζήτηση πάνω στο ενδιαφέρον αυτό ζήτημα .

Πηγή (απόσπασμα): http://taijutsu.gr/